Geografia - 3 i 4 wiek p.n.e. - Eratostenes - opis ziemi Kierunki badawcze: 1.kierunek regionalny - opis zmiennego charakteru powierzchni ziemi, uogólnienia, regionalizacja 2.kierunek ekologiczny - przeżywa renesans w rozwoju, zajmuje się problemem człowiek - środowisko 3.kierunek przestrzenny - badania prowadzone w tym kierunku zmierzają do poznania przestrzennych aspektów zjawisk przyrodniczych i społeczno - ekonomicznych Mapa - obraz powierzchni ziemi wykonany na płaszczyźnie w rzucie prostym, w odpowiedniej skali, w siatce południków i równoleżników, przy pomocy znaków umownych. Skala: 1:1 000 000 - skala liczbowa1 cm - 10 km - skala mianowana Jaką powierzchnię będzie zajmowała Polska na mapie wykonanej w skali 1:1 000 000? 1 cm^2- 100 km^2 x - 312.000 km^2 (powierzchnia Polski) x = 1x312.000 : 100 = 3120 cm^2 W jakiej skali wykonana jest mapa, na której odległość między zwrotnikami wynosi 10 cm? szerokość zwrotników = 23°27' x 2 = 47° 47° to 5217 km 10 cm - 5217 km 1 cm - 521,7 km ~522 km skala mapy 1:55 200 000 Rodzaje map: 1.mapy topograficzne - mapy wielkoskalowe 1:25 000, 1:50 000, 1:100 000 2.mapy przeglądowo - topograficzne - mapy średnioskalowe 1:300 000, 1:500 000, 1:1 000 000 3.mapy przeglądowe - mapy małoskalowe (mniejsze niż 1:1 000 000) O wielkości mapy decyduje - podziałka - przeznaczenie (w sensie odbiorcy, treści mapy) Elementy mapy: a/ siatka - geograficzna - kartograficzna Rodzaje siatek: 1.płaszczyznowe - rzutowanie, siatki geograficznej na płaszczyznę 2.stożkowe - rzutowanie siatki geograficznej na pobocznicę stożka 3.walcowe - rzut siatki geograficznej na pobocznicę walca Ortodroma - najkrótsza odległość, najkrótsza droga między dwoma punktami na powierzchni zakrzywionej, np. na Ziemi. Loksodroma - linia na powierzchni obrotowej (zwł. powierzchni Ziemi) przecinająca wszystkie południki pod tym samym (nie prostym). 4.pochodne - konstrukcje matematyczno - geometryczne uwzględniające właściwości siatki geograficznej i wykorzystujące ideę któregoś z rzutów. Metody prezentacji zjawisk społeczno - ekonomicznych na mapach 1. metody pozwalające ukazać wielkość i rozmieszczenie zjawisk a/ metoda punktowa b/ metoda sygnaturowa c/ kartodiagram 2. metody pozwalające ukazać natężenie zjawiska i jego zróżnicowanie przestrzenne - bazuje na wartościach wskaźnikowych, względnych a/ kartogram b/ metoda izorytmiczna 3. mapy zasięgu - ukazują obszary, na których występują określone zjawiska (na mapach tych brak informacji o wielkości lub natężeniu tych zjawisk). Sygnatura - to każdy znak graficzny, którego wielkość jest proporcjonalna do wielkości zjawiska. Poza wielkością sygnatury mogą być objaśniane przy użyciu skali względnej lub hierarchicznej. Sygnatury: -obrazkowe -symboliczne -geograficzne -liniowe Kartodiagram - rysunek, diagram na mapie. Diagramem może być każda figura lub bryła geometryczna, której powierzchnia lub objętość są proporcjonalne do wielkości prezentowanego zjawiska. Diagramami mogą być również wykresy dwu lub więcej zmiennych. Istnieją też diagramy wstęgowe, czy liniowe, np. połączenia kolejowe. Wykresy : - Webb-a - Withauer-a Kartotypogram - pokazuje wewnętrzne zróżnicowanie, np. 4-okresowe, 8-okresowe, 16-okresowe, 32-okresowe. Wskaźniki: a/ koncentracji przestrzennej - otrzymamy porównując wielkość zjawiska z powierzchnią, np. plon b/ typu per capita - otrzymujemy porównując wielkość zjawiska z liczbą ludności, np. wartość dochodu narodowego na 1 mieszkańca c/ wskaźniki struktury - udziały procentowe, np. wskaźnik lesistości w Polsce ok. 30% d/ dynamika -indeksy jednopodstawowe (liczymy do jednej podstawy) -indeksy łańcuchowe (do okresu poprzedniego) Kartogram - sposób przedstawienia średniej wartości dowolnego zjawiska w określonych jednostkach przestrzennych (administracyjnych lub geometrycznych). Często używa się tej metody do przedstawienia gęstości zaludnienia w określonych jednostkach administracyjnych (województwach, państwach, itp.), ale można ją z powodzeniem stosować do dowolnych zjawisk. Izarytmy - linie łączące punkty o jednakowym natężeniu, wartości zjawiska Izodensy - jednakowa gęstość, linie łączące punkty o jednakowej gęstości zaludnienia Izochrony - linie jednakowej odległości czasowej Ekwidystanty - linie łączące punkty o jednakowej odległości fizycznej (metry, hektary) Powstawanie mapy izorytmicznej: 1/ wychodzi z podziału administracyjnego 2/ łączymy punkty na zasadzie najbliższego sąsiedztwa w mapę trójkątów Izolinie - powstają w oparciu o interpolacje wartości rzeczywistych Izarytmy - wartości czysto teoretyczne Mapy zasięgu - ukazujemy obszary charakteryzujące z jakimś zjawiskiem.

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI Czynniki mające wpływ na liczebność populacji: 1/ biodemograficzne - właściwości fizyczne 2/ socjodemograciczne - system potrzeb i wartości - polityka demograficzna - sytuacja ekonomiczna itp. 3/ wynikająca ze zdarzeń losowych: głód, klęski, niedożywienie, epidemie doubling times - skracanie czasu potrzebnego na podwojenie liczby ludności Fazy w rozwoju demograficznym 1/ rozwoju naturalnego (wysokostacjonarna)- progresywna, rosnąca z roku na rok liczba urodzeń- stały jej wzrost, wysoki niestabilny poziom zgonów, krótka średnia trwania życia - poniżej 40 lat. 2/ wczesnego rozrostu- stacjonarna (zastojowa), liczba ur=liczbie zgonów, a każdy następny rocznik ur jest zbliżony do poprzedniego, śr. Trwania życia pow. 60lat. 3/niskostacjonarna (faza społeczeństwa nowoczesnego), regresywna- malejąca z roku na rok liczba ludności, starzenie się społeczeństwa, wiek pow.80 lat. inny podział tez: 1/ system naturalny 2/ eksplozja demograficzna 3/ implozja demograficzna 4/ modernizacja demograficzna PN - przyrost naturalny Nierównomierne rozmieszczenie człowieka w przestrzeni 1. ekumeny, subekumena, anekumeny 2. centra populacyjne świata 3. różna liczba ludności a/ kontynenty b/ kraje c/ regiony 4. różne gęstości zaludnienia 5. urbanizacja (podział na ludność wiejską i miejską) Ekumena - obszar zamieszkały, zagospodarowany przez człowieka (zameldowany na danym obszarze) Subekumena (paraekumena) - obszary okresowo zamieszkiwane, częściowo zagospodarowane, w Polsce - transhumacja - człowiek wędrujący (wędrówki: Himalaje, kraje arabskie) Transhumacja - pasterze tatrzańscy, ludzie wędrujący Anekumena - obszar niezamieszkały, niezagospodarowany Centra populacyjne - regiony charakteryzujące się dużą liczbą ludności i gęstością zaludnienia powyżej 100 osób na km2. Pierwszym centrum jest półwysep Dekan (Indie), korzystne warunki glebowe. Drugim centrum - nizina chińska i sąsiednie regiony (dziś największe). Trzecie centrum - byłe imperium rzymskie (teraz pokrywa się z Europą Zachodnią). Czwartym centrum - makroregiony północno - wschodnie w USA (fragment Niziny Atlantyckiej, Wybrzeża Wielkich Jezior) - duża gęstość zaludnienia, pozostałe centra mają charakter punktowy. Różna liczba ludności - 11 krajów gdzie jest powyżej 100 mln ludności: Chiny, Indie, Indonezja(210), Bangladesz (130-140), Japonia (130-140), Pakistan (130-140), Rosja (140), Nigeria, Brazylia, USA, Meksyk. Gęstość zaludnienia: G= L / P dla Egiptu G = 41 dla Japonii G = 335 dla Holandii G = 385 G - gęstość zaludnienia P - powierzchnia geodezyjna Ogółem na świecie 45 osób na km^2. w tym: Azja - 116, Europa - 32 Afryka - 26, Ameryka Pół. - 20 Ameryka Płd. - 19, Oceania - 4 Ekonomiczna gęstości zaludnienia, np. w rolnictwie P - powierzchnia użytków rolnych Gęstość fizjologiczna P - powierzchnia użytków rolnych dla Egiptu G = 3070 dla Japonii G = 2613 dla Holandii G = 1710 Urbanizacja - najbardziej rozpowszechnione wskaźniki to, odsetek ludności zamieszkałych w miastach (wskaźnik umiastowienia). Przedziały poziomu zurbanizowania 1/ kraje wysokozurbanizowane - odsetek większy od 70% 2/ kraje średniozurbanizowane - 50-70% 3/ kraje nieskozurbanizowane - poniżej 50% 4 podstawowe zależności: 1/ urbanizacja a uprzemysłowienie (industrializacja) - W.Brytania, kraje Europy Zach.(Niemcy, Francja, Belgia, Holandia), Japonia 2/ urbanizacja a pochodzenie ludności (Brazylia, Argentyna, Australia, Izrael) 3/ urbanizacja a pochodzenie i uprzemysłowienie (Kanada, USA) 4/ urbanizacja a rozwój gospodarczy krajów trzeciego świata (rozwój miast centralnych trzeciego świata - zwykle stolice) Przykłady: liczba ludności Kinszasy - 42 tys. - 4,2 mln Abidżan - 17 tys. - 2,5 mln Lagos - 126 tys. - 5 mln Rozwój liczby ludności na kuli ziemskiej W 1990 - największych 14 metropolii - powyżej miliona (kraje europejskie W 1960 - wśród 10 największych tylko 6 było krajami wysokorozwiniętymi obecnie - 350 miast Miasto jest zjawiskiem zmiennym w czasie i przestrzeni. Największe miasto to Jerycho.

MIASTO Kryteria wyróżniania miast: 1/ formalno - prawne 2/ statystyczne 3/ funkcjonale (struktura zatrudnienia: grupa funkcji miastotwórczych - wszystkie rodzaje działalności, które swoim zasięgiem wykraczają poza granice miasta oraz grup funkcji uzupełniających (biernych) - rodzaje działalności wynikające z potrzeb mieszkańców: endogeniczne - wewnętrzne, egzogeniczne - zewnętrzne. 4/ fizjonomiczne - wygląd zewnętrzny, wysokość i zwartość zabudowy, jej funkcje. Miastami są te jednostki osadnicze, które spełniają następujące kryteria: 1/formalno-prawne - uzyskały prawa miejskie 2/statystyczne - liczba ludności 3/funkcjonalne - struktura zatrudnienia ludności a/ zatrudnieni w działalnościach, które swoim zasięgiem wykraczają poza granice miasta (funkcje miastotwórcze, zewnętrzne, egzogeniczne) b/ zatrudnieni w działalnościach związanych z potrzebą obsługi mieszkańców (funkcje wewnętrzne, endogeniczne, bierne) 4/fizjonomiczne - zewnętrzny wygląd - wysokość zabudowy, odległość między siedliskami, infrastruktura drogowa. Funkcje miastotwórcze 1/obronna 2/handlowa 3/administracyjna 4/przemysłowa Aglomeracja - zespół miast położonych w bezpośrednim sąsiedztwie, wśród których tylko miasto centralne posiada w pełni wykształconą strukturę funkcjonalną (funkcja przemysłowa - praca, funkcja mieszkaniowa - mieszkanie, funkcja usługowa - wypoczynek). Pozostałe jednostki pełnią funkcję satelitów (jedna, maksymalnie 2 funkcje). Zespoły konurbacyjne - zespoły miast równorzędnych, rozwijały się na obszarach wydobycia węgla kamiennego, np. zespół miast w Zagłębiu Rury. Megalopolis - układy konurbacyjne i aglomeracja, jest to zespół miast na wybrzeżach atlantyckich od Bostonu po New York, kolejna strefa CHI-PIT od Chicago po Picburg, i kolejna strefa SAN-SAN od San Diego po San Francisco. Poza Stanami proces ten występuje w rejonie Japonii: zespół Tokio, Kobe-Osaka Jerycho - najstarsze miasto, 7800 lat p.n.e., ok. 4 ha, funkcje kulturowe, obronne. Przyczyny powstawania miast: 1.Koncepcje ewolucyjne - powstanie miast związane z określonym etapem cywilizacji Przykładami nadwyżki są takie miasta jak: Erech, Eridu, Chadadża, Umma, Lagosz, Ur. 2. Koncepcja dyfuzyjna - zwolennicy tej koncepcji zakładają istnienie źródłowych obszarów wysoko rozwiniętej kultury i gospodarki, z których wzorce miejskie przenosiły się na inne tereny. Jest 7 takich regionów: Mezopotania, Egipt, Dolina Indusu, północna część Niziny Chińskiej, Ameryka Środkowa, centralna część Andów, południowo - zachodnia część Nigerii. URBANIZACJA Urbanizacja - to nie tylko umiastowienie, to proces przechodzenia od społeczeństwa wiejskiego (tradycyjnego) do społeczeństwa miejskiego (nowoczesnego). Aspekty urbanizacyjne: 1/ekonomiczne - związki jakie zachodzą między rozwojem gospodarczym a procesami ubranizacyjnymi. Ten postęp urbanizacyjny jest ściśle związany ze zmianą społecznego podziału pracy, zmiany w strukturze zatrudnienia ( w ekstrakcji - rolnictwie , usługach, przetwórstwie - przemysł) 2/demograficzne - poza zmianą liczby ludności miast i wsi zachodzi proces upodobniania się w zakresie: potrzeb i wartości (proces: odżywiania, ubierania się, języka) 3/przestrzenny - upodobnianie przestrzeni wsi do miasta w sensie architektonicznym i technicznym: wieś - zabudowa zagrodowa, miasto - wille, rezydencje 4/społeczny - o miejskim stylu życia decyduje: - wielkość (anonimowość) - gęstość - heterogeniczność (różnorodność). Przestrzeń jako wartość, dobro, przedmiot, kształtowania i użytkowania. Przestrzeń - nieskończony, nieograniczony obszar trójwymiarowy. Polityka przestrzenna - zespół zabiegów i czynności mających na celu przystosowanie przestrzeni geograficznej do potrzeb i wartości człowieka. Proximika - przestrzenne zachowanie człowieka 1 kg węgla = 7000 kcal 1 kg = 1,3 - ropa, gaz 1 kg = 03-06 - węgiel brunatny 1000 kwh = 0,125 ton t.p.u (ton paliwa umownego) - elektrownie wodne, wiatrowe. 1825 r. - wykorzystano 1,5 mld ton paliw umownych 1938 r. - 1,8 mld t.p.u. 1980 r. - 9,2 mld t.p.u. 2005 r. - 13,5 mld t.p.u. Każdy statystyczny mieszkaniec zużywa 2,5 t.p.u. na rok. USA, Kanada - 12 t.p.u. Australia, Norwegia, Belgia - 9 t.p.u. kraje Europy Zach. (Niemcy, W.Brytania, Francja) - 5-6 t.p.u. Polska - 3,5 - 4 t.p.u. Chiny - 1 t.p.u. Indie - 500 kg p.u. kraje afrykańskie - kilka do kilkadziesiąt kg Problemy pozyskiwania zasobów 1. wyczerpanie się zasobów, nieodnawialne źródła 2. coraz większa ilość źródeł daje problemy ekologiczne (dziura ozonowa)

ENERGIA Źródła energii 30% źródeł pierwotnych (węgiel + węgiel brunatny) 10% alternatywne źródła energii 60% bituminy (ropa naftowa i gaz ziemny) Źródła nieodnawialne 1. minerały kopalne - stałe (węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf) - płynne (ropa naftowa) - gazowa (gazy naturalne, gaz ziemny, metan kopalniany) - łupki bitumiczne i piaski bitumiczne 2. minerały rozczepialne - uran, - tor Źródła odnawialne 1. źródła nieograniczone a/ energia słoneczna b/ energia wiatru c/ energia wód lądowych d/ energia wód morskich: - cieplna (różnice temperatur warstw powierzchniowych i głębszych wody morskiej) - kinetyczna (energia płynów, energia falowania) e/ energia geotermiczna 2. źródła ograniczone a/ siła mięśni ludzi i zwierząt b/ paliwa roślinne (drewno, odpady drzewne, kaczany kukurydzy, odpady ryżu, trzciny cukrowej i inne tp.) c/ paliwa zwierzęce (nawóz) - głównie Indie i Pakistan Powierzchnie regionów, które różnią się wartością stopnia geotermicznego 1. obszary z normalną warstwą stopnia geotermicznego 3°C/100 m. 2. obszary semitermiczne 4-7°C/100 m. 3. obszary hipertermiczne >7°C/100 m. Meksyk - Pathe - temperatura rośnie wraz z głębokością w tempie 55°C/100 m. w Polsce - 3°C/100 m. Montana del Fuego - 100°C/1m^2 Wykorzystanie elektrowni geotermicznych - produkcja energii elektrycznej. Pierwsza elektrownia geotermiczna od 1902 r. w Lardello - Florencja. California - Geysers Fields, wybrzeża Islandii - Svartsengi tereny Japonii, Filipin, Chin Ciepłownie geotermiczne 1. Pyrzyce - Nizina Szczecińska 2. Bańska - Biały Dunajec 3. Mszczonów - Nizina Mazowiecka (na trasie Skierniewice - Warszawa) - woda pitna 4. Ujejów - nad Wartą, na pł. od Konina Pierwsza elektrownia pływowa - Rance (wybrzeże Brytanii) Inne: Kisłogubska (Rosja), również w Chinach elekrtownia w Zatoce Fundy (wybrzeże Kanady) - Annapolis Royal - amplituda do 20 m. Młyny podwodne - pierwszy u wybrzeży Szkocji - Loch Line okolice miejscowości Hammerfest - najdalej na północ w Europie, jest to port niezamarzający, obsługuje duże zagłębie rudowe, w cieśninie Kvalsund zakotwiczono do dna młyn podwodny. Największa elektrownia na rzece Jangcy - Trzy Przełomy. Inne duże elektrownie 1. Itaipu - rzeka Parna 2. Guri - rzeka Caroni - Wenezuela 3. Grand Coule - Kolumbia (USA) 4. elektrownia Krasnojarska i Sajańsko - Suszeńska 5. w Bracku i w Ust'Ilimsk - Andora 6. na Wołdze - elektrownia Samara i Wołgogradzka 7. na Dunaju - Dżerdap (na granicy Jugosławii i Rumunii) 8. na Nilu - Nasera - Afryka 9. Cabora Basa - rzeka Zambezi - Afryka 10. Inga - rzeka Kongot - Afryka W Polsce największe elektrownie szczytowo - pompowe 1. Żarnowiec - 700 mW 2. Żydowo - 500 mW 3. Porąbka - Źar Elektrownie rzeczne 1. Włocławek 2. Solina Elektrownia wiatrowa od 21 do 97 km/h Największe fermy wiatrowe: Niemcy, Holandia, Belgia, Hiszpania, państwa skandynawskie, Altamont Pas - California (okolice San Francisco) W Polsce fermy wiatrowe: 1. Tymień pod Koszalinem 2. Będzino 3. Zagórze (Wolin nad Zalewem Szczecińskim) 4. Cisowo pod Darłowem

1

2

---