Nowotwory
Nowotwór - utworzona de novo tkanka,
transformacja nowotworowa - wyłamanie się określonej kom. spod kontroli tkanki, powstają ze zróżnicowanych strukturalnie tkanek, w nielicznych przypadkach z tkanek pierwotnych, np. z kom. hematopoetycznych szpiku. Niepohamowane rozrastanie się tkanki. Cięgle rośnie, rozpycha kom. tkanki macierzystej, wykracza poza jej granice, deformuje narząd upośledzając jego czynność, dostaje się do krwi (- przez system dopełniacza mogą być zniszczone.)
Epidemiologia - Rak jest 2. po chorobach układu krążenia przyczyną zgonów. 45 000 mężczyzn 35 000 kobiet umiera co roku na raka. Przyczyną jest np. palenie papierosów. U mężczyzn gł. rak płuc, żołądka, prostaty, odbytnicy; u kobiet - rak piersi, płuc, żołądka, szyjki macicy.
Proces nowotworowy - fazy:
inicjacja - mutacja w DNA bez objawów fenotypowych
promocja - inaktywacja antyonkogenów, niekontrolowane namnażanie komórek, długtrwały wolny proces, wzrost nowotworu może być niewidoczny do kilkunastu lat.
Konwersja - kolejna mutacja w kom. nowotworowej. Powrót do zdrowia jest co raz trudniejszy
Progresja - naciekanie tkanki oraz narządów, praktycznie nie do uratowania, prpesy przerzutowe.
*Nazwy tworzy się od miejsc/ narządów w których powstają; jeśli miejscem powstawania jest błona śluzowa (nabłonek) tworzący gruczoły, wyściełający przewody wydzielnicze ~ tkanka gruczołwa -> gruczolak.
*Mogą być:
~Pojedynczy guzowaty twór, guz ze specyficznym unaczynieniem, czasem z otaczającą go torebką, chirurgicznie łatwy do usunięcia.
~Pierwotnie rozsiany, w wyniku jednoczesnego wzrostu w różnych częściach organizmu lub przerzutowania.
*Wytwarzają się z tkanek obecnych we wszystkich narządach, np. tłuszczowej, nerwowej (rak - mnoga tłuszczakowatość, mnoga nerwiakowłókniakowatość
*Nie wszystkie to raki guzowe. Białaczki i inne choroby rozrostowe nie są guzami, pojedyncze kom. rozrostowe krwi, mogą przedostać się do innych narządów tworząc nacieki, które morfologicznie przypominają nowotwory innych narządów.
Namnażanie = poliferacja.
Podział i budowa :
łagodne: rosną i szerzą się w sposób uporządkowany, bez naciekania i niszczenia tkanek sąsiednich narządów, są otoczone. Nie wykazują skłonności do przerzutowania, są wyraźnie fizycznie odgraniczone od narządu (torebką). Rosną przez radialne rozszerzanie; są formy kuliste, elipsoidalne, nerwiaki, włókniaki, nerwiakowłókniaki, gruczolaki, oponiaki, naczyniaki, kostniaki.
Złośliwe: niekontrolowana poliferacja, rosną na własną rękę, tworzą się nacieki, często niszczą tkankę, ogniska przerzutowe, pod mikroskopem łatwo dostrzec różnicę między tkanką zdrową a nowotworową. Wywodzą się z: tkanki nabłonkowej - carcinoma, miesaki - sarkoma nienabłonkowa i chłonniaki - limphoma.
Objawy nowotworowe:
- Pozostają przez lata w ukryciu jako klinicznie nieme, czasem mogą wystąpić objawy prodomalne (wyprzedzają objawy kliniczne o kilka lat - objawy paranowotworowe), np.: paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku, myopatie nowotorowe, zapalenia mięśniowe, zapalenia skórno - mięśniowe.
Faza kliniczna nowotworu:
ugólniona reakcja ukł imunologiznego.
objawy miejscowe: naciekanie narządów i tkanek, zaburzenie funkcji narządu. Przykłady: pojawienie się guza przełyku - utrudnienia połykania, guz jelita grubego - zmiany w rytmie wypróżniania, zaparcia przemiennie z biegunkami, guz krtani, guz płuca, rak trzustki - bezbólowe żółknienie skóry, rak prostaty - problemy z oddawaniem moczu. Nowotwór OUN - podwójne widzenie, zaburzenie równowagi, objawy przypominające padaczkę. Rak jelita grubego - obecność świeżej krwi w stolcu. Rak macicy - zaburzenia miesiączkowania; nerki i pęcherza - krew w moczu.
Przyczyny nowotworów:
związki karcerogenne,
mutagenne,
prokarcerogenne - początkowo nieszkodliwe w organizmie ulegają przemianom. Np. policykliczne węglowodory alifatyczne (dym) , spaliny, grill, tworzą się wolne rodniki, uszkadzające DNA, potem w białku są uszkodzenia. Śrdki konserwujące z azotynami i azotanami, w organizmie tworzą się nitroaminy o silnym działaniu kancerogenny.
Czynniki kancerogenne dzielimy na:
cz. fizyczne: UV, promieniowanie jonizujące itd.
Cz. chemiczne - najliczniejsze:
Alkohol, azbest, dioksyna, Cr, As, Fe, Ni, benzen, węglowodory aromatyczne, pył z kurzami i azbestem, pył drzewny, substancje smoliste (dym tytoniowy),
Poza tym:
- zanieczyszczenia środowiska,
infekcje bakteryjne, wirusowe, np. WZW typu B, helicobacter pylori,
niewłaściwe odżywianie (za dużo tłuszczów zwierzęcych i soli), konserwanty
predyspozycje genetyczne.
Mechanizmy nowotworzenia - onkogeneza:
Ma silny związek z genetyką, wynik mutacji i błędów. W procesie biorą udział rozmaite geny: onkogeny, antyonkogeny, geny supresorowe, naprawy DNA (mutatorowe). Każda kom. ma protoantygeny/ protoonkogeny (?), które biorą udział w procesie wzrostu. Po mutacji powstaje onkogen - niewrażliwy na bodźce hamujące, steruje dalszą produkcją czynników wzrostu, niepotrzebną syntezą białek, co prowadzi do wielokrotnych podziałów. Nie podlega mechanizmom wyłączenia.
By powstał rak, potrzebne są dalsze mutacje, tym razem genów supresorowych (prowadzi do śmierci kom.) oraz genów naprawczych (wadliwa naprawa DNA)
Gen supresorowy P53, tzw. Strażnik genomu pozwala na uruchomienie układów naprawczych DNA, jeśli te zawodzą, ten gen zmusza zmienione komórki do samobójstwa (apoptoza) i defekt się nie pogłębia. Jeśli sam jest zmutowany, dalej działa onkogen.