DOS (ang. Disk Operating System) - rodzina systemów operacyjnych, często utożsamiana z najstarszym systemem operacyjnym komputerów IBM-PC i zgodnych, który powstał ok. 1980 roku.

Na komputerach PC dalej jest używany np. w księgowości. Pracuje w trybie znakowym, ale programy mogą pracować w trybie graficznym o ile na to pozwala karta graficzna. Istnieją także nakładki graficzne, np. w MS-DOS jest to DOSShell (od wersji 5.0), OpenGEM lub wczesne wersje Microsoft Windows.

DOS jest systemem jednozadaniowym i jednoużytkownikowym. W przeciwieństwie do systemów Uniksowych, nie był tworzony z myślą o pracy w sieci, lecz był raczej adresowany do indywidualnych użytkowników jako system dla komputerów do domu i biura. Nie posiada wbudowanego zarządzania pamięcią i ochrony pamięci: ze względu na te braki nie jest to system bezpieczny.

Programy DOS-owe mogą być uruchamiane w systemie Windows czy Linux na emulatorze DOSBox lub DOSemu. DOSemu jest tylko maszyną wirtualną i do działania wymaga którejś z wersji DOS-a. Istnieją obecnie darmowe implementacje tego systemu, np. FreeDOS-a. Niektóre programy napisane dla DOS-a działają w systemie Windows.

W potocznej mowie osób zainteresowanych komputerami i oprogramowaniem, DOS bywa synonimem przestarzałego oprogramowania (np. w stwierdzeniu "epoka DOS-a łupanego). Zainteresowanie DOS-em i możliwością uruchamiania napisanych pod niego programów wynika obecnie najczęściej z chęci uruchomienia przeznaczonych dla niego, starych ale wciąż mogących dostarczyć dobrej rozrywki gier.

Ważniejsze systemy tej klasy:

* do komputerów IBM Systemu 360 - DOS/360 (uproszczona wersja systemu OS)

* do komputerów IBM Systemu 370 i 390 - DOS/VSE

* do komputerów Commodore 64

* do ośmiobitowych komputerów Atari - Atari DOS, SuperDOS, SpartaDOS, MyDOS i inne

* do komputerów Amiga - AmigaDOS

* do komputerów klasy IBM-PC

o PC-DOS firmy IBM

o MS-DOS firmy Microsoft

o DR-DOS firmy Digital Research

o FreeDOS będący wolnym oprogramowaniem - do pobrania pod adresem http://www.freedos.org/

o PTS-DOS - http://phystechsoft.com/en/ptsdos/

DOS ( Disk Operating System - Dyskowy system operacyjny)

MS-DOS jest jednym z najbardziej znanych, obok Microsoft Windows, systemów operacyjnych. Jego rozwój pokazuje, jak wyglądała ewolucja komputerów osobistych kiedy pojawiały się techniki tworzące dzisiejsze komputery. Nazwa MS-DOS, to skrót od Microsoft Disk Operating System, czyli Dyskowy System Operacyjny firmy Microsoft. System działa głównie w trybie tekstowym. Wszystkie polecenia wydaje się za pomocą klawiatury. Istnieją nakładki, które pozwalają uniknąć żmudnego wpisywania komend, są to np. :

- Norton Commander - najpopularniejszy menedżer plików,

- Dos Navigator - równie popularny,

- DosShell - dostarczany wraz z Dos'em, do wersji 5.0, ale nie jest najlepszym rozwiązaniem.

- Foltyn Commander - niezły klon NC, całkowicie po polsku

- Volkov Commander - to samo co NC, choć może nawet lepszy

- The DOS Controller - prosty, ale zajmuje tylko 50 kB

Wszystkie procesy odbiera i interpretuje program, będący powłoką systemu - "command.com", wchodzący zresztą w jego skład. Na system oprócz tego pliku, składają się jeszcze dwa - "io.sys" oraz "msdos.sys".

W skład systemu wchodzi również oprogramowanie dodatkowe, które dostarcza Microsoft wraz z systemem. System podczas ładowania działa w następujący sposób : Po wczytaniu zbiorów systemowych io.sys i msdos.sys, następuje odszukanie plików konfiguracyjnych config.sys, a potem autoexec.bat.

DOS jest systemem jednozadaniowym, to znaczy w dowolnej chwili tylko jeden program może pracować pod jego kontrolą. System jednozadaniowy bywa nazywany również systemem jednoużytkownikowym (ang. single user-system), w związku z tym, że w jednej chwili może obsługiwać tylko jednego użytkownika. Zakres czynności wykonywanych przez system operacyjny DOS obejmuje:

1. Zarządzanie pamięcią operacyjną (przydzielenie pamięci zadaniu, zwolnienie pamięci).

2. Sterowanie pracą urządzeń zewnętrznych (obsługa klawiatury, wyświetlania na monitorze, obsługa odczytu i zapisu pamięci zewnętrznej, obsługa złącz szeregowych i równoległych).

3. Zarządzanie informacją zapisaną w pamięci zewnętrznej poprzez organizację systemu plików (tworzenie, zapisywanie, odczytywanie, kasowanie plików w hierarchicznej strukturze).

4. Komunikację z użytkownikiem i udostępnianie pozostałych elementów oprogramowania (podstawowego, narzędziowego, użytkowego).

5. Kontrolę poprawności pracy sprzętu i organizację w sytuacjach awaryjnych (brak urządzenia zewnętrznego, brak dostępu do urządzenia zewnętrznego, błąd w pamięci operacyjnej, błąd odczytu z klawiatury, błąd zapisu w pamięci zewnętrznej).

PODSTAWY

W pierwszej chwili uczenie się obsługi systemu MS-DOS może wydawać się wyłącznie stratą czasu. Jeżeli jednak chcecie stać się zaawansowanymi użytkownikami komputera, umiejętność korzystania z systemu DOS okaże się niezbędna.

W przypadku awarii systemu operacyjnego istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że podstawa Windowsa - system MS-DOS - nadal będzie sprawny i będzie mógł umożliwić uruchomienie środowiska graficznego.

Należy też dodać, że usunięcie niektórych wirusów i koni trojańskich może być wykonalne wyłącznie z poziomu systemu MS-DOS, gdyż przy uruchomieniu graficznej części systemu ładują się one do pamięci i uniemożliwiają ich usuniecie lub przywracają pliki zaraz po ich skasowaniu.

MS-DOS ze względu na swój prymitywizm utrudnia tak daleko idące ukrywanie się programów i ich automatyczne uruchamianie, wiec autorzy wirusów obecnie ignorują jego istnienie.

Nowoczesne wersje systemu Windows należące do rodziny NT (Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2003) nie są zbudowane na podstawie systemu MS-DOS i nie potrzebują go na żadnym etapie swojego działania. Również one zawierają szczątkowa wersje tego systemu, by możliwe było uruchamianie starszego oprogramowania. Myliłby się ten, kto twierdził, że w systemach Windows NT nie ma ani cząstki tekstowego interfejsu użytkownika znanego z systemu MS-DOS - dostępny jest w nich tekstowy tryb pracy, a możemy się o tym przekonać, otwierając okno tekstowe konsoli systemu, uruchamiając system w trybie awaryjnym z tekstowym wierszem poleceń lub wręcz uaktywniając konsolę odzyskiwania systemu. Tekstowy tryb pracy systemów z rodziny Windows NT daje wręcz zdecydowanie większe możliwości tworzenia skryptów i plików wsadowych niż system MS-DOS.

Doskonała znajomość poleceń i filozofii pracy z systemem MS-DOS może stanowić dla Was doskonałą bazę ułatwiającą korzystanie z innych systemów operacyjnych posiadających tekstowy tryb pracy. Do najpopularniejszych systemów tego typu można zaliczyć system GNU/Linux czy systemy z rodziny BSD, ale tez systemy operacyjne wbudowane w niektóre skomplikowane urządzenia (na przykład koncentratory przełączające lub rutery).

Warto też pamiętać, że wciąż pozostają w użyciu (lub czasem nawet są pisane na nowo) programy przeznaczone do pracy w środowisku MS-DOS. Do najczęściej spotykanych aplikacji tego typu należą programy obsługi magazynów i systemów sprzedaży - ze względu na śmiesznie niskie z obecnej perspektywy wymagania sprzętowe systemu MS-DOS. Stanowiska pracy mogą być tworzone ze starych, słabo wyposażonych komputerów, nie nadających się do innego rodzaju pracy. Podczas gdy powolne końcówki sieci (komputery klienci) pracujące pod kontrolą systemu MS- DOS obsługują jedynie wprowadzanie i wyświetlanie informacji, przetwarzanie jest przez jeden centralny serwer sieciowy co obniża koszty. W skrajnych przypadkach względnie nowoczesny komputer pracujący pod kontrolą MS-DOS może nawet samodzielnie obsługiwać cały system sprzedaży, fakturowania i ewidencji magazynowej.

WERSJE SYSTEMU MS-DOS

MS-DOS 6.x

Ostatnie wersje systemu MS-DOS sprzedawane jako oddzielne systemy operacyjne. Ostania najbardziej dopracowana i rozbudowana wersja jest MS-DOS 6.22

MS-DOS 7.0

Wersja będąca podstawą większości wydań systemu Windows 95. Obsługuje w pewnym zakresie długie nazwy plików (wymagając do tego wsparcie ze strony nakładki, standardowo zapewnionego przez Windows) oraz dodatkowe zabezpieczenia przed bezpośrednim dostępem do dysków twardych.

MS-DOS 7.1

Wersja będąca podstawą niektórych wydań systemu Windows 95 oraz wszystkich kolejnych wersji Windows 98. Obsługuje system plików FAT 32.

MS-DOS 8.0

Wersja będąca podstawą Windowsa Me. Ze względów marketingowych dostęp do niej jest bardzo ograniczony - bez wprowadzenia modyfikacji do konfiguracji możliwe jest jedynie otwieranie okna MS-DOS z poziomu środowiska Windows.

MS-DOS

(wbudowany w systemy z rodziny NT)

Specjalnie dostosowane wersje systemu, działające pod kontrolą maszyny wirtualnej DOS systemów Windows Nti dokonujące tłumaczenia odwołań systemowych na odwołania do jądra NT.

Windows NT: konsola czy DOS

We wszystkich współczesnych systemach operacyjnych z rodziny NT (Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2003) dostepne są trzy tekstowe tryby pracy:

1. Konsola odzyskiwania systemu - uruchamiana na żądanie użytkownika, ma bardzo ograniczony zestaw funkcji, nakierowany głównie na przywracanie systemu operacyjnego w razie awarii. Pracuje w trybie pełno ekranowym i nie może służyć do normalnej pracy z systemem operacyjnym.

2. Tekstowa konsola systemu - otwierana w efekcie uruchomienia programu cmd.exe lub dowolnego 32-bitowego programu tekstowego (konsolowego). Ten tryb pracy nie ma nic wspólnego z systemem operacyjnym MS-DOS - tekstowa konsola systemu to po prostu w pełni32-bitowe środowisko pracy, pozbawione jedynie graficznego interfejsu użytkownika. Jeżeli chcemy korzystać z wiersza poleceń systemu operacyjnego, powinniśmy uruchamiać właśnie interpreter poleceń cmd.exe i korzystać ze wszystkich dostępnych za jego pośrednictwem funkcji ( a ich zakres dalece wykracza poza zbiór funkcji oferowanych przez system MS-DOS.

3. Maszyna wirtualna DOS - otwierana w efekcie uruchomienia programu command.com lub dowolnego programu przeznaczonego dla systemu MS-DOS. Maszyna wirtualna zapewnia wysoki poziom zgodności z systemem MS-DOS za cenę bardzo ograniczonej wydajności oraz braku do wielu funkcji i urządzeń (między innymi do zaawansowanych trybów pracy kart graficznych oraz do urządzeń multimedialnych, takich jak karty dźwiękowe).

Jak uruchomić system MS-DOS

Uruchomienie systemu MS-DOS w sposób zapewniający dostęp do tekstowego wiersza poleceń przebiega w różny sposób w zależności od wersji systemu operacyjnego oraz trybu, w którym chcemy korzystać z systemu DOS.

MS-DOS

Komputer, na którym zainstalowany jest tylko i wyłącznie system MS-DOS, po uruchomieniu ładuje do pamięci oczywiście ten system operacyjny. Mimo to użytkownik może tak skonfigurować system, by zaraz po jego załadowaniu uruchamiany był konkretny program i zastępował standardowy wiersz poleceń systemu. Najczęściej uruchamianymi w ten sposób aplikacjami są Norton Commander (polecenie nc) oraz 16-bitowe wersje środowiska Windows w wersjach do 3.11 włącznie (polecenie win).

Aby zapobiec uruchamianiu jakichkolwiek programów, w czasie ładowania można przytrzymać klawisz Shift. Spowoduje to pominięcie wszystkich sterowników urządzeń oraz wszystkich programów uruchamianych automatycznie w czasie startu systemu. Po takim awaryjnym dojściu do wiersza poleceń systemu MS-DOS można dokonać zmian w konfiguracji systemu (usuwając problematyczny sterownik urządzenia lub wiersz powodujący automatyczne uruchomienie niechcianego programu) i ponownie uruchomić system kombinacja klawiszy Ctrl+Alt+Delete.

Windows 95, Windows 98

Środowiska graficzne Windows 95 oraz Windows 98 we wszystkich wersjach zawieraja system operacyjny MS-DOS 7.0 lub 7.1.

System ten jest dostępny:

1. Jako niezależne środowisko pełnoekranowe, do którego dostęp uzyskujemy, blokując uruchamianie środowiska graficznego Windows.

Aby uruchomić system w ten sposób należy przytrzymać w czasie uruchamiania komputera klawisz F8. Po chwili na ekranie powinno pojawić się menu umożliwiające wybór sposobu uruchomiania komputera.

System MS-DOS uruchamiają dwie pozycje:

• Tylko wiersz poleceń - uruchamia system MS-DOS, ładując wszystkie sterowniki urządzeń oraz programy przeznaczone do automatycznego uruchamiania w czasie ładowania systemów MS-DOS oraz Windows.

WSKAZÓWKA!!

• Tylko wiersz poleceń trybu awaryjnego - uruchamia system MS-DOS w trybie awaryjnym, nie ładując żadnych sterowników urządzeń i programów.

2. Jako podrzędne środowisko okienkowe, lub pełnoekranowe, do którego dostęp uzyskujemy, uruchamiając iterpreter poleceń command.com lub dowolny program przeznaczony dla systemu MS-DOS

• Uruchomienie okna MS-DS z poziomu pulpitu Windows wymaga wybrania z menu Start pozycji Programy, a następnie kliknięcia w rozwijalnym menu pozycji Tryb MS-DOS.

Windows Me

W systemie Windows Me dostęp do systemu MS-DOS został poważnie ograniczony. Jedyną standardową metodą uzyskania dostępu do wiersza poleceń systemu jest skorzystanie z pozycji menu Start, otwierającego okno wiersza poleceń.

Windows NT, 2000, XP, Server 2003

W systemach rodziny NT bezpośrednio z menu Start dostępne jest okno tekstowej konsoli systemu. Aby je otworzyć, odszukaj w menu Start ikonę zatytułowaną Wiersz polecenia i kliknij ją.

Szybkie uruchamianie

W każdej wersji systemu Windows istnieje możliwość szybkiego uruchomienia okna wiersza poleceń MS-DOS lub tekstowej konsoli systemu. Aby tego dokonać, należy nacisnąć kombinację klawiszy Win+R (aby pojawiło się okno dialogowe Uruchamianie), a następnie w polu Otwórz wprowadź jedna z dwóch nazw:

• command - aby otworzyć okno tekstowego wiersza poleceń systemu MS-DOS lub maszyny wirtualnej MS-DOS (wszystkie wersje systemu Windows),

• cmd - aby otworzyć okno tekstowej konsoli sytemu (wersje Windows NT, Windows 2000, Windows XP, Windows Server 2003)

Okno a pełny ekran

Sesje systemu MS-DOS uruchomione z poziomu środowiska Windows (oraz tekstowe konsole systemów operacyjnych z rodziny Windows NT) mogą być uruchamiane w oknie na pulpicie Windows lub na pełnym ekranie. W tym drugim przypadku karta graficzne pracuje w trybie tekstowym, co zapewnia tradycyjny wygląd aplikacji systemu DOS oraz znacznie szybszą ich pracę. Tylko tryb pełnoekranowy zapewnia też odpowiednią wydajność graficznych aplikacji DOS.

Aby dokonać przełączenia pomiędzy trybem pełnego ekranu i oknem systemu Windows, naciśnij kombinacje klawiszy Alt+Enter. Będąc w trybie pełno ekranowym aby powrócić do pulpitu Windows bez przełączenia aplikacji z powrotem w tryb okienkowy, skorzystaj z kombinacji Alt+Tab.

Windows 2000/XP a pełnoekranowe sesje DOS

Sesje DOS oraz tekstowej konsoli systemu uruchamiane pod kontrolą systemów operacyjnych Windows 2000, XP oraz Server 2003 po przełączeniu w tryb pełnoekranowy wyświetlane są w trybie tekstowym o rozdzielczości 80x50 znaków. Daje to możliwość zmieszczenia na jednym ekranie większej ilości informacji, ogranicza jednak czytelność tekstu i powoduje, że niektóre uruchamiane aplikacje DOS wyświetlają informacje w górnej połowie ekranu, dolna pozostawiają pustą.

Aby zaradzić problemowi, po przejściu do trybu pełnoekranowego wydaj następujące polecenie: mode con lines+25

Aby na stałe zmienić tryb pracy programu, otwórz okno właściwości skrótu , przejdź do zakładki Układ i w polu Rozmiar buforu ekranu: Wysokość wprowadź liczbę 25. Po zamknięciu okna za pomocą przycisku OK., ponowne uruchomienie skrótu spowoduje otwarcie okna o właściwych wymiarach zapewniających pracę w standardowym dla systemu MS-DOS pełnoekranowym trybie tekstowym 80x25.

Zamiast modyfikować standardowy skrót otwierający okno konsoli tekstowej, należy utworzyć w wybranym miejscu (na przykład na pulpicie czy na pasku szybkiego uruchamiania) nowy skrót uruchamiający wybrany program DOS lub intrerpreter poleceń command.com, i dopiero właściwości tego skrótu zmodyfikować w podany sposób.

Aby skrót powodował automatyczne przejście do trybu pełnoekranowego, umieść znacznik w polu Pełny ekran na zakładce Opcje w panelu Opcje wyświetlania.

---