Biblioteki wirtualne- wykład 1 18.02.2007

Wprowadzenie do problematyki bibliotek wirtualnych.

1. Zadania biblioteki tradycyjnej i nowe funkcje biblioteki wirtualnej. Definicje: biblioteki elektronicznej, cyfrowej i wirtualnej.

1. Funkcje biblioteki tradycyjnej i nowe zdania biblioteki wirtualnej.

• Definicja biblioteki tradycyjnej. Do podstawowych zadań bibliotek należy gromadzenie i uzupełnianie zbiorów, opracowanie według obowiązujących norm i przepisów, przechowywanie i ochrona materiałów bibliotecznych oraz udostępnianie zbiorów.

1. Struktury organizacyjne bibliotek mają charakter funkcjonalny.

• Funkcje tworzą czynności, według których dokonuje się wyodrębnienie oddziałów bibliotecznych.

• Każdą z tych czynności można dalej wyodrębnić według czynności poszczególnych pracowników lub zespołów ,np. na funkcję gromadzenia składają się czynności (zamówienie, ewidencja, itp.).

• Wśród funkcji można wyodrębnić : funkcje podstawowe, regulacyjne i pomocnicze.

• Funkcją podstawową jest udostępnianie zbiorów, gdyż dotyczy bezpośrednio dla

użytkowników bibliotek.

• Funkcje regulacyjne polegają na formułowaniu celów działania, planowaniu, organizowaniu.

• Funkcje pomocnicze nie służą bezpośrednio realizacji celów zewnętrznych biblioteki . Są to procesy gromadzenia, opracowania i przechowywania zbiorów.

Bez nich funkcje podstawowe nie mogłyby być spełnione.

2. Zmiany w organizacji bibliotek związane są w sferze rozszerzenia usług informacyjnych pod wpływem szerokiego stosowania sieci rozległych.

3. Zastąpienie papieru nowym nośnikiem elektronicznym powoduje zmiany w organizacji tradycyjnej biblioteki.

Problematyka terminologii : biblioteki elektronicznej, cyfrowej i wirtualnej.

Definicje biblioteki cyfrowej

1) wg. Anny Błażewicz

( Na podstawie art. „Technologiczne aspekty dostępu do informacji w środowisku elektronicznym”. Horyzonty.

Biuletyn Porozumienia. Biblioteka z Horyzontem, nr 2)

• Biblioteka cyfrowa to organizacja informacji, która dostarcza dostęp do zasobów informacyjnych, umożliwiając wybór zbiorów zakodowanych techniką cyfrową w taki sposób, że są w każdej chwili dostępne przez społeczeństwo.

• Termin biblioteka cyfrowa należy rozpatrywać w ujęciach:

1. cyfrowym: odnoszącym się do sposobu reprezentacji informacji przetworzonej techniką cyfrową,

2. elektronicznym: odnoszącym się do technologii, która przetwarza i udostępnia informacje w zintegrowanych systemach lokalnych,

3. wirtualnym: odnoszącym się do realizacji zadań biblioteki tradycyjnej w przestrzeni wirtualnej.

2. wg. Anny Machalskiej-Garbacz

( Na podstawie art. „ Nasza przyszłość: biblioteka elektroniczna czy biblioteka cyfrowa”. Przegląd Biblioteczny 1997 z.2-3 s.117-131.

• Podstawę różnicy terminologicznej między definicją biblioteki elektronicznej i cyfrowej jest forma zapisu treści gromadzonych, przechowywanych i udostępnianych dokumentów oraz sposób ich gromadzenia związany z udostępnianiem.

• Biblioteka elektroniczna gromadzi głównie materiały drukowane, natomiast podstawowe czynności bibliotekarskie przeprowadza się w niej przy pomocy odpowiednich programów komputerowych. Zadania biblioteki elektronicznej polegają na stworzeniu dostępu do systemów i sieci komputerowych przez katalogi on-line, zasoby sieci rozległej (World Wide Web) i poczty elektronicznej.

• Biblioteka cyfrowa to zbiór dokumentów gromadzonych i przechowywanych wyłącznie na nośnikach elektronicznych.

Funkcje biblioteki cyfrowej to:

1. gromadzenie, przechowywanie i zarządzanie informacją w postaci cyfrowej,

2. udostępnianie informacji w celu wyszukiwania i kopiowania za pomocą sieci komputerowych w możliwie najbardziej przyjazny dla użytkownika sposób.

• Cechy biblioteki cyfrowej:

1. brak lokalu bibliotecznego, personelu

określających tradycyjną bibliotekę,

2. zbiory znajdują się na serwerach w różnych miejscach są nimi bazy tekstowe i multimedialne.

3. W zależności od rodzaju gromadzonych i udostępnianych dokumentów wyróżnia się:

• biblioteki tekstowe (knowledge databases),

• biblioteki obrazów (image libraries),

• biblioteki dźwiękowe (audio libraries),

• biblioteki animacji (video libraries).

4. podstawowym dokumentem biblioteki cyfrowej jest hipertekst, który daje możliwość łączenia w całość różnych

fragmentów dokumentów. Pozwala na szybki dostęp do dokumentów powiązanych tematycznie i znajdujących się

w różnych, bardzo odległych bazach.

• Tworzenie bibliotek cyfrowych polega na opracowaniu programów zbudowanych z samodzielnych modułów, które

mogą przekazywać informacje przy wykorzystaniu hipertekstu.

3. wg. Ewy Gorczycy-Chmielewskiej

( Na podstawie art. „ Biblioteka wirtualna-wizja czy rzeczywistość”. Przegląd Biblioteczny z.2-3, s.117-131.

• Biblioteka wirtualna to zasoby informacyjne dostępne za pośrednictwem jednego systemu, niezależnie od ograniczeń czasowych, geograficznych i dziedzinowych. Dokumenty powiązane są siecią relacji, umożliwiają przechodzenie z baz danych i umożliwiają dostarczenie pełnych tekstów. Zbiory biblioteki wirtualnej są zapisane techniką cyfrową, tworzą bibliotekę cyfrową, które są udostępniane użytkownikom poprzez sieci telekomunikacyjne.

• Biblioteka cyfrowa to zbiór informacji gromadzonych, przechowywanych i zarządzanych przy zastosowaniu techniki cyfrowej.

• Biblioteka elektroniczna jest systemem baz to biblioteka zautomatyzowana, posiadająca katalog OPAC, moduły wypożyczenia, gromadzenia i kontroli wpływów. Biblioteka elektroniczna jest niezbędnym warunkiem zaistnienia biblioteki wirtualnej, ale nie jest z nią tożsama. Może choć nie musi być podłączona do sieci rozległej (internetu).

• Cechy biblioteki wirtualnej:

1. zdalny dostęp do zawartości zbiorów i usług bibliotecznych,

2. bezpośredni udział użytkownika z zewnętrznych serwisów

i źródeł informacyjnych odbywa się bez udziału bibliotekarza,

3. wypożyczanie międzybiblioteczne i dostęp do baz danych

odbywa się przez zewnętrzne serwisy, teksty otrzymywane są

natychmiastowo,

4. użytkownik samodzielnie prowadzi proces wyszukiwania

informacji i jest przeniesiony ze środowiska bibliotecznego, może przebywać w miejscu pracy, szkole i domu.

4. wg. Aleksandra Radwańskiego,

(Na podstawie art. „ Biblioteka wirtualna-problemy terminologiczne” EBIB 2001, nr 8 )

• Biblioteka wirtualna to zbiór informacji zrealizowany w technologii wirtualnej rzeczywistości. Jest to spis połączeń do zasobów sieciowych, pod warunkiem, że jest opracowany (uporządkowany) według reguł stosowanych w bibliotekarstwie.

• Biblioteka wirtualna, według Radwańskiego, jest synonimem pojęcia biblioteka cyfrowa.

• Na podstawie definicji muzeum wirtualne można sformułować definicję biblioteki wirtualnej:

„ Jest to zbiór cyfrowo zapisanych obrazów, archiwów dźwiękowych, dokumentów tekstowych i innych danych o znaczeniu historycznym, kulturalnym oraz naukowym, które są dostępne przez elektroniczne media ”.

Lektury:

1.Błażewicz, Anna (2000). Technologiczne aspekty dostępu do informacji w środowisku

elektronicznym. Horyzonty Biuletyn Porozumienia. Biblioteka z Horyzontem, nr 2.

2. Chmielewska-Gorczyca, Ewa (1996).Biblioteka wirtualna-wizja czy rzeczywistość.

Przegląd Biblioteczny nr 2-3, s.117-131

3. Machalska-Garbacz, Anna (1997). Nasza przyszłość: biblioteka elektroniczna czy biblioteka

cyfrowa? Przegląd Biblioteczny z.2-3, s.203-210.

4. Radwański, Aleksander (2001). Biblioteka wirtualna: problemy terminologiczne.

EBIB nr 8.

Lektury uzupełniające

5. Butkiewicz, Marian(2003).Biblioteka wirtualna , mit staje się rzeczywistością. EBIB, nr 5,

http:// ebib.oss.wroc.pl/2003/45/butkiewicz.php

6. Sidor, Maria (2001). Biblioteka klasyczna czy

wirtualna ? W: Grzenia,Jolanta (red.) Biblioteka multimedialna. s.13-24

Biblioteki wirtualne - wykład 2

Temat 2: Proces zarządzania informacją i rozwój technologii elektronicznej w bibliotekach tradycyjnych

Źródła:

• Koziara Andrzej: Sieciowe rozpowszechnianie baz danych dostarczanych na nośnikach optycznych. „EBIB” 1999 nr 8,

• Nahotko Marek: Metadane dla czasopism elektronicznych.

„Bibliotekarz” nr 7-8 s.11-17; „EBIB” 2001 nr 1.

• Janowska Maria: Gromadzenie publikacji elektronicznych-

o czym należy pamiętać. „EBIB” 2001 nr 1.

• Ball Rafael: Obsługa i jakość usług biblioteki elektronicznej.

W: Elektroniczne publikacje w bibliotekach. Red.nauk.Maria Kocójowa. Warszawa: 2002, s.167-178.

• Krzyżaniak Piotr, Posadzy Maria: Zintegrowany system realizacji zamówień na usługi biblioteczne. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej 1999 T.45 nr 361 s.31-37.

• Stalmach Lucjan, Brusik-Jach Bożena, Korfel Ireneusz:

Organizacja usług udostępnianych przez internet w Bibliotece Medycznej Collegium Medicum UJ. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej 2000 T. 46 (363) s.117-127.

1. Rozwój technologii elektronicznej towarzyszy nowym formom bibliotek elektronicznych ( Koziara A.)

2. Nowe techniki informatyczne i elektroniczne spowodowały zmiany w procesach gromadzenia dokumentów bibliotecznych

( Janowska M.)

3. Nowe usługi informacyjne związane z udostępnianiem hipertekstu powodują konieczność ujednolicenia ich opisu i wprowadzenia metadanych ( Nahotko M.).

4. Zmiany w usługach bibliotecznych spowodowane wprowadzeniem nowych dokumentów cyfrowych i elektronicznych.

Ad.1) Rozwój bibliotek elektronicznych odbywa się wraz z rozwojem produkcji pamięci masowych i wzrostem pojemności dysków twardych, a przede wszystkim rozpowszechnieniem systemów sieciowego rozpowszechniania danych z zastosowaniem nośników optycznych.

• Postęp w rozwoju nośników optycznych i czytników polega na zastosowaniu DVD-ROM, uzupełniających stosowane od lat płyty CD-ROM.

• Stopniowe unowocześnianie technologii elektronicznej czytników CD-ROM wpłynęło na różne rodzaje systemów rozpowszechniania baz danych w sieciach lokalnych i rozległych.

• Na podstawie rodzaju czytnika CD-ROM ze względu na jego stopień unowocześnienia wyróżnia się dwie grupy systemów:

A: uniwersalne, zapewniające obsługę wszystkich baz danych dostarczanych przez ich producentów, zawierają cztery generacje czytników:

I: sieciowo udostępniane czytniki CD-ROM

System zawierał proste serwery pracujące w oprogramowaniu Novell Netware, w którym występowała ograniczona liczba napędów CD-ROM wraz z odpowiednim ograniczeniem liczby czytników,

II: sieciowo udostępniane czytniki CD-ROM przy pomocy specjalistycznego oprogramowania, polegającego na przydzielaniu liter adresujących poszczególne czytniki w zależności od uruchomionej bazy danych,

III: bazy danych umieszczane na dyskach twardych, dostępne przy pomocy specjalistycznego oprogramowania klienta logującego użytkownika do serwera baz danych,

• Umożliwiały szybki dostęp do danych dla wielu równoczesnych użytkowników, lecz miały zastosowanie w systemach InfoWare CD/HD wyłącznie w sieciach lokalnych, np. w bibliotekach Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Konsorcjum Górnośląskich Bibliotek Naukowych, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

IV: bazy danych rozpowszechniane po umieszczeniu na dyskach twardych z logowaniem do systemu przez przeglądarkę internetową,

• Zastosowanie systemu Infoware/Iris umożliwia rozpowszechnianie baz danych w sieciach lokalnych i szybkich sieciach rozległych.

B: Systemy firmowe przeznaczone do sieciowego rozpowszechniania baz danych w strukturze danych zgodnej z firmowym formatem:

• Silver Platter, stosuje serwer ERL z oprogramowaniem WinSpirs,

• OVID, stosuje serwery danych obsługujące dostęp przez interface WWW, technologię client Telnet,

• Bell+Howell , stosuje serwis ProQuest, który umożliwia połączenie baz indeksowych z bazami pełnotekstowymi,

• Dialog , międzynarodowy system on-line umożliwia dostęp przez przeglądarki WWW i lokalną obsługę baz danych z wszystkich dziedzin wiedzy ( ok. 1200 ) ; http://www.dialog.com. (Support+ Sources)

• Firmowe systemy składają się z kilku modułów, które łącząc swoje możliwości tworzą całokształt cech użytkowych systemu.

Do uruchomienia baz danych w strukturze firmy Silver Platter

niezbędne są kody, udostępnione przez firmę Silver Platter,

np.:

• Numer licencji

• Nazwa bazy danych

• Nazwa użytkownika

• Identyfikator serwera

• Identyfikator bazy danych

• Maksymalna liczba użytkowników

• Parametry instalacji bazy.

W systemie Silver Platter odbywa się proces korzystania z biblioteki elektronicznej w sieciach lokalnych, który umożliwia

dostęp do baz danych bibliograficznych przez:

1. hierarchiczny system haseł tematycznych,

2. mapowanie, tj. przydzielenie dowolnego słowa do terminu indeksowanego,

3. odsyłacze do pełnych tekstów dokumentów,

4. odsyłacze do baz bibliograficznych i katalogowych

( bibliotek cyfrowych) rozpowszechnianych na CD-Romach.

Ad.2) Nowe techniki informatyczne i elektroniczne spowodowały zmiany w sposobach gromadzenia zbiorów:

• Czasopism elektronicznych i innych dokumentów elektronicznych nie kupuje się w tradycyjnym sensie czynności gromadzenia zbiorów.

• Czasopisma elektroniczne udostępniane są na podstawie umowy z wydawcami.

( Na podstawie artykułu : Janowska Maria: Gromadzenie publikacji elektronicznych-

o czym należy pamiętać. „EBIB” 2001 nr 1 - Proszę zapoznać się z jego treścią i uzupełnić problemami gromadzenia wydawnictw elektronicznych w bibliotekach)

Ad 3) Nowe usługi informacyjne związane z udostępnianiem hipertekstu powodują konieczność ujednolicenia ich opisu i wprowadzenia metadanych ( Nahotko M.).

• Metadane wykorzystywane są do wyszukiwania informacji i służą do opracowania dokumentów elektronicznych.

• Istnieje wiele standardów metadanych tworzonych dla potrzeb bibliotecznych, archiwalnych, wydawniczych.

• Struktura metadanych definiowania jest w formatach tworzonych na podstawie zasad katalogowania.

• Do tworzenia metadanych powstały zestawy elementów danych, podobnie jak normy dotyczące katalogowania zasobów tradycyjnych.

• Podział formatów metadanych na 3 rodzaje: proste, złożone i ustrukturyzowane:

1. proste oparte są na indeksowaniu pełnych tekstów i mało przydatne w wyszukiwaniu informacji,

2. formaty złożone są standardami międzynarodowymi,

3. formaty ustrukturyzowane stosowane w celu opisu dokumentów publikowanych w internecie.

• Przykładem ustrukturyzowanego formatu metadanych

jest zestaw elementów Dublin Core uznany jako standard internetu.

• Zestaw ten został utworzony w 1995 roku przez organizację

Dublin Core Metadata Initiative (DCMI). Jest to międzynarodowe stowarzyszenie , które posługuje się głównie pocztą elektroniczną w celu doskonalenia opisu

tekstów elektronicznych.

• Podstawą Dublin Core jest zestaw 15 elementów, które

tworzą 3 zasadnicze klasy składające się na:

1. zawartość(content):tytuł, opis rzeczowy, opis, źródło,

język, relacja, miejsce i czas

2. własność intelektualna

(intellectual property) : twórca, wydawca, współtwórca, właściciel informacji

c) dookreślenie (instantiation): data, typ, format, identyfikator.

Ad.4 Zmiany w usługach bibliotecznych spowodowane wprowadzeniem nowych dokumentów cyfrowych i elektronicznych.

1. Ocena jakości usług informacyjnych biblioteki elektronicznej

(Na podstawie: Ball Rafael, Obsługa i jakość usług biblioteki elektronicznej)

Główne tezy pracy:

- Tradycyjna, trójdzielna struktura biblioteki oparta na gromadzeniu, opracowaniu i udostępnianiu dokumentów drukowanych uległa zmianie na skutek wprowadzenia

nowej technologii elektronicznej.

- Tradycyjne usługi realizowane przez bibliotekę skupiają się

na zaspokojeniu potrzeb użytkowników w odniesieniu do tradycyjnych form udostępniania zbiorów w wypożyczalniach lub czytelniach.

-W udostępnianiu bibliotek elektronicznych pojawia się nowa forma usługi informacyjnej, dostarczająca dokumenty elektroniczne lub cyfrowe lub udostępnianie tradycyjnych zbiorów w formie zdygitalizowanej.

- Tradycyjne sposoby oceny jakości usług bibliotecznych stają się niewystarczające.

Należy ustalić kryteria jakości dla :

1. wydawnictw elektronicznych

2. baz danych na CD-Romach

3. usług polegających na powiadamianiu użytkowników o nowościach

4. doradztwa informacyjnego

5. wyszukiwania informacji on-line.

- W ustaleniu tych kryteriów oceny jakości biblioteki elektronicznej należy przyjąć „orientację na klienta”- użytkownika informacji.

-Ocena jakości usług biblioteki elektronicznej powinna dotyczyć:

1. poznania potrzeb użytkowników

2. pełnej realizacji usług

3. odpowiedniego sprzętu

4. sprawnego zarządzania

5. pomocy ze strony bibliotekarza.

-Jakość usług biblioteki wirtualnej i elektronicznej można ustalić według parametrów takich jak:

1) aktualność

2) precyzja i relewantność informacji

3) rzetelność informacji (adekwatność)

4) kompletność

5) szybkość

6) elastyczność dystrybucji, czyli dostosowanie informacji według potrzeb użytkownika.

2. Wypożyczenia międzybiblioteczne są cechą biblioteki tradycyjnej zastosowane w realizacji jej usług za pośrednictwem sieci określają funkcję biblioteki wirtualnej.

http://www.bm.cm-uj.krakow.pl/

http://www.docmed.pl/

( Na podstawie : Krzyżaniak Piotr, Posadzy Maria: Zintegrowany system realizacji zamówień na usługi biblioteczne)

- Wypożyczenia międzybiblioteczne są dominującym sposobem udostępniania zasobów informacyjnych bibliotek wirtualnych.

- Biblioteki łączą się w sieci lokalne i rozległe dzięki dostępowi do dysków optycznych CD-ROM zawierających pełnotekstowe bazy z artykułami, które mogą być przesyłane na adres komputera użytkownika.

- Warunkiem tej usługi informacyjnej realizowanej przez bibliotekę wirtualną jest dostęp do katalogów systemów OPAC, które można przeszukiwać w celu ustalenia miejsca przechowywania potrzebnego dokumentu.

- Funkcja „ wypożyczalnia międzybiblioteczna” jest dostosowana do zautomatyzowanych systemów bibliotecznych, które obejmują wypożyczalnię międzybiblioteczną, czytelnię naukową, pracownię reprograficzną.

- System wypożyczeń jest wyposażony w bazę adresową użytkowników, z której korzystają wszystkie moduły oraz umożliwia dokonywanie rozliczeń finansowych.

- Zastosowanie modułu wypożyczenia międzybiblioteczne w Bibliotece Akademii Medycznej w Poznaniu bibliotekę tradycyjną jako hybrydową, ze względu na następujące czynniki:

1. przy rejestracji zamówienia na kopię artykułu z dokumentu tradycyjnego program wyświetla listę tytułów czasopism ułożoną alfabetycznie wg. obowiązujących skrótów,

2. wykaz powiązany jest z elektronicznym katalogiem czasopism, dzięki czemu następuje jego automatyczna aktualizacja,

3. program pozwala na rejestrowanie poprzez wypełnianie odpowiednich formularzy, zamówień wpływających i wysyłanych,

4. zarejestrowane w formularzu zamówienie kierowane jest do pracowni reprograficznej przez wybranie opcji „prześlij”

do modułu „ksero”, gdzie następuje wydruk zlecenia dla pracowni reprograficznej,

5. w formularzu wysyłanych zamówień można dokonać wyboru:

1. wydrukować rewers do bibliotek, które jeszcze nie posiadają poczty elektronicznej ,

2. przesłać zamówienie pocztą elektroniczną,

6. moduł zamówień dostępny jest z serwerów biblioteki do strony www i umożliwia zdalne zamawianie artykułów z czasopism oraz dokonywanie aktualizacji danych adresowych,

7. program umożliwia otrzymywanie danych statystycznych

wypożyczalni międzybibliotecznej w zakresie liczby zamówionych pozycji, częstotliwości zamawiania poszczególnych tytułów czasopism, liczby zamówień kierowanych do poszczególnych bibliotek, liczby zamawianych przez jednego czytelnika.

3. Moduł elektronicznego dostarczania dokumentów w systemie poczty elektronicznej w Bibliotece Medycznej Collegium Medicum UJ

(Na podstawie :Stalmach Lucjan, Brusik_Jach Bożena, Korfel Ireneusz: Organizacja usług udostępnianych przez internet w Bibliotece Medycznej Collegium Medicum UJ)

- Moduł elektronicznego dostarczania dokumentów w systemie

poczty elektronicznej w Bibliotece Medycznej Collegium Medicum UJ składa się z serwera poczty elektronicznej i oprogramowania klienta poczty elektronicznej MS Outlook.

- Realizacja zamówienia w systemie dystrybucji dokumentów skanowanych polega:

1. na odszukaniu zamawianego artykułu,

2. wywołaniu formularza nowej wiadomości w MS-Outlook , jak dla wiadomości e-mail,

3. wprowadzeniu do wiadomości adresata,

4. uruchomieniu procesu skanowania,

5. wysłaniu wiadomości.

Podsumowanie:

1. Przykłady dostarczania informacji tekstowej z zastosowaniem sieci www przebiegają w ramach wypożyczenia międzybibliotecznych oraz wymiany informacji w oparciu o rozległe sieci (internet) i sieci lokalne ( biblioteczne systemy zintegrowane).

2. Proces udostępniania biblioteki tradycyjnej jest realizowany

przez internet.

3. Elektroniczne dostarczanie dokumentów obok katalogu OPAC

Jest cechą usług informacyjnych realizowanych przez bibliotekę wirtualną.

Wykład 2: Przykłady wyszukiwania - uzup. 10.03.2007

• Wyszukiwanie bibliotek wirtualnych jako form usług

informacyjnych

katalog EBIB-u htttp://ebib.oss.wroc.pl

Libweb- Library WWW Servers http://sunsite.berkeley.edu/Libweb/

wirtualne biblioteki narodowe

British Library http://www.bl.uk

Library of Congress http://www.loc.gov

Biblioteka Europejska http://www.bj.uj.edu.pl

Analiza bibliotek wirtualnych

• Cel opracowania

• Zawartość informacji (rodzaje dokumentów)

• Funkcje informacyjne, edukacyjne,archiwalne

(rodzaje dokumentów, które te funkcje spełniają)

---