SAMOBÓJSTWA

SAMOBÓJSTWA NIELETNICH

I

MŁODOCIANYCH

WPROWADZENIE OGÓLNE

Akt samobójczy jest rezygnacją jednostki z życia. To najtragiczniejszy przejaw dezintegracji społecznej i osobowościowej świadczącym, że nie istnieją już mechanizmy integracyjne spajające jednostkę z szerszymi strukturami społecznymi i z samą sobą.

„Klasyk socjologicznej analizy zachowań samobójczych Emile Durkheim dowodził, że samobójstwa nie są efektem indywidualnych (psychologicznych) skłonności, ale zjawiskiem determinowanym w największym stopniu cechami grup społecznych, z których samobójcy się wywodzą i typem społeczeństwa, w którym żyją.”

Bada się jaki wpływ na samobójstwa wywiera ciśnienie powietrza, plamy na słońcu, wahania sezonowe i gospodarcze oraz takie czynniki biologiczne jak: dziedziczenie, ciąża itd. Analizuje się związki z gruźlicą, trądem, alkoholizmem, psychozą, cukrzycą. Znamy publikację na temat samobójstw w szkole, w wojsku, w zakładach karnych. Zestawienia statystyczne klasyfikują stopę samobójstw na 100 tyś. mieszkańców w zależności od wieku, płci, religii, rasy, regionu. Badania kulturowo - historyczne przedstawiają różne postawy wobec samobójstwa w różnych epokach i krajach oraz zmiany rodzaju i częstotliwości samobójstw w odniesieniu do zmieniających się epok i filozofii kultury.

METODY BADAŃ NAD SAMOBÓJSTWEM

W badaniach nad zjawiskiem samobójstwa stosuje się dwie metody.

Pierwsza z nich polega na statystyczno - socjologicznej analizie zasięgu struktury i trendów rozwojowych oraz innych uchwytnych i istotnych cechach zjawiska, mogących się przyczynić do wyjaśnienia jego charakteru oraz społecznych uwarunkowań.

Druga stanowi metodę ukierunkowaną na uchwycenie indywidualnych przyczyn zamachów samobójczych, polegająca na badaniach osobowości niedoszłych samobójców i ustaleniu środowiskowych determinant zachowania autodestrukcyjnego. „Analizuje się przede wszystkim materiały pisane, listy pożegnalne, dzienniki, pamiętniki, przeprowadza się wywiady z rodziną samobójcy, osobami bliskimi, współpracownikami”

Analizuje się zdania poprzedzające samobójstwo, okoliczności, sposób popełnienia zamachu. W badaniach samobójstw nie zakończonych śmiercią uwaga koncentruje się na osobie dokonującej zamachu, na cechach jej osobowości. Szuka się także uwarunkowań zachowań autodestrukcyjnych w warstwie socjologicznej i medycznej. Próby samobójcze mają wymiary bardziej rozległe. Często jest to samobójstwo symulowane, ale może też być przypadkowym niepowodzeniem poważnego zamiaru.

„Stengel wyróżnił cztery stopnie zagrożenia dla życia:

1. zachowania samobójcze bezwzględnie niebezpieczne

2. względnie niebezpieczne

3. względnie nieszkodliwe

4. zupełnie nieszkodliwe

Do tego dochodzą trzy stopnie zamiarów samobójczych:

1. zamiary poważne

2. zamiary średnio poważne

3. zamiary łagodne”

„Według danych WHO stopa samobójstw dokonanych wzrasta w prawie wszystkich europejskich krajach. Codziennie na świecie pozbawia się życia około 1500 osób, a około 20 000 usiłuje tego dokonać” Oznacza to, że jedna na 14 prób samobójczych kończy się śmiercią. Najczęściej samobójstwa popełniają osoby starsze - powyżej 60 roku życia, młodzi i dorośli w przedziale 20 - 40 lat.

OGÓLNA STATYSTYKA SAMOBÓJSTW

Zgony samobójcze w Polsce w latach 1989 -1993

lata	Liczba dokonanych samobójstw
1989	4307
1990	4970
1991	5316
1992	5453
1993	5569

Zdecydowanie częściej nieudaną próbę samobójstwa podejmują kobiety (około jedna kobieta na pięciu mężczyzn), większość niedoszłych samobójców to osoby w wieku pomiędzy 15 a 35 rokiem życia, o niskim poziomie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych. Częściej ponad to podejmują próby samobójcze osoby żyjące w związkach małżeńskich lub nieformalnych, oraz stanu wolnego.

„Najczęściej wśród mężczyzn w wieku średnim i dojrzałym (40 - 60 lat), zarówno w środowisku wiejskim jak i miejskim. Kolejną najbardziej liczebną kategorią samobójców są mężczyźni w wieku 20 - 29 lat oraz 30 - 39 lat.”

W latach 70-tych prof. Maria Jarosz wyodrębniła grupy zawodowe o najwyższym współczynniku samobójstw. Byli to robotnicy przemysłowi (łącznie z górnikami), robotnicy budowlani, rolni i leśni (8,4 - 9,4 zgonów samobójczych na 10 000). W śród dorosłych samobójców najczęstszymi przyczynami zamachów są:

• choroba psychiczna

• przewlekła choroba

• trwałe kalectwo

• nieporozumienia w rodzinie

• poczucie izolacji i osamotnienia

Od 1990 roku - utrata pracy, niemożność utrzymania rodziny, lęk przed niepewnością. „W 1992r. Liczba samobójstw z powodów ekonomicznych przekroczyła pół tysiąca”

Ryzyko popełnienia samobójstwa jest wśród wdowców i rozwiedzionych czterokrotnie wyższe niż u osób w stanie wolnym oraz w pozostającym w związku małżeńskim. Nagła utrata partnera życiowego, gwałtowna zmiana sytuacji życiowej należą do czynników silnie stresogennych. W pierwszym roku po stracie współmałżonka częstotliwość samobójstw jest dwukrotnie wyższa niż w okresie późniejszym.

Jednakże żadnej części społeczeństwa samobójstwo nie jest tak bliskie jak młodzieży. Wynika to głównie z rozszerzania się poczucia izolacji i osamotnienia, braku czasu poświęconego dzieciom przez rodziców, osłabienia bądź zerwania więzi rodzinnych i środowiskowych, niemożność zaakceptowania sytuacji życiowych w wyniku trudności w szkole - bądź zawodu miłosnego. Współcześni nastolatkowie wychowują się w etyce, która nie potępia samozniszczenia. Według statystyk dotyczących problemów młodzieży, żyjemy w trudnej epoce. Większość nastolatków kosztowała alkoholu, a wielu zażywało narkotyki. Samobójstwa dzieci i młodzieży są niewątpliwie wyrazem nieprzystosowania społecznego i zaburzeń w procesie socjalizacji w rodzinie i szkole.

UWARUNKOWANIA ZAMACHÓW SAMOBÓJCZYCH - ROZWAŻANIA OGÓLNE

Dom i szkoła stanowią najbliższe otoczenie dzieci i młodzieży. Oddziaływanie tego otoczenia jest źródłem głębokich przeżyć dziecka. Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny lub złe oddziaływanie środowiska szkolnego mają z reguły znaczenie patogenne. Wśród reakcji patologicznych myśli samobójcze mogą powstawać, narastać i przeradzać się kolejno w działanie wyobrażone, upragnione, usiłowane i dokonane. (W przypadkach domniemanego związku przyczynowego między atmosferą domu rodzinnego a targnięciem się na życie najmniejszą odporność psychiczną wykazały dzieci rodziców nadużywających alkoholu, przy czym zwłaszcza alkoholizm matki wywołał zachowania suicydalne) i tak np. „ 15-letni Remigiusz K. Mieszkał z rodzicami, po ich rozwodzie - z matką i jej konkubentem, wreszcie zaś u babki. Często wagarował, nie interesowali się nim ani ojciec - zamieszkały w odległej miejscowości, ani matka - nałogowa alkoholiczka, ani wreszcie 64-letnia babcia. Powiesił się skutecznie po wcześniej nieudanej próbie”

Przypadki zamachów samobójczych uwarunkowanych oddziaływaniem środowiskowym zdarzały się również w rodzinach funkcjonujących prawidłowo. Nadmierny ,a często nawet adekwatny rygoryzm rodziców w stosunku do dzieci nieodpornych na środki karcące wywoływały reakcje patologiczne.

Oto fragment listu Agnieszki z Krakowa adresowany do redakcji młodzieżowego czasopisma „Jestem”. ”Jestem najmłodszym dzieckiem w domu. Moje rodzeństwo o wiele starsze dawno się usamodzielniło. Zostałam więc sama ze starszymi konserwatywnymi rodzicami. Nie potrafię z nimi rozmawiać, na nic mi nie pozwalają, muszę ich okłamywać żeby gdziekolwiek się wybrać . Każda moja rozmowa z matką kończy się potężną kłótnią ,płaczem. Często myślę o samobójstwie”

Współżycie koleżeńskie z rówieśnikami oraz prawidłowe kontakty z nauczycielami składają się na potrzebną dziecku właściwą atmosferę szkoły. Jej zachwianie z reguły wpływa ujemnie na osobowość ucznia. W niektórych przypadkach szczególna wrogość lub złośliwość mogą doprowadzić do targnięcia się na życie „ „Śmierć jest wybawieniem „ to życiowe credo 90% uczniów słupskich szkół średnich . Takie są wyniki ankiety przeprowadzonej przez studentów Warszawskiej Szkoły Pedagogiki Specjalnej „

Próby samobójcze częściej podejmują uczniowie słabsi , drugoroczni w grupie wiekowej do 14 lat . Najistotniejszą przyczyną zamachów są niepowodzenia w nauce - ponad 50% przypadków w grupie 15-20 latków .

„ w 1997 ze stawu w Roszowie koło Łańcuta wyłowiono zwłoki 18 letniej Sylwii T.

która utopiła się w przeddzień egzaminu maturalnego z jęz. polskiego .W Katowicach 16 letni Marek D. Powiesił się w dwa dni po rozdaniu świadectw , gdyż z angielskiego dostał jedynie dostateczny”

NADUŻYWANIE ALKOHOLU

Niemal obsesyjne myślenie o śmierci to cech charakterystyczna dla okresu dojrzewania , właściwie z tego powodu słusznie uznawanego za wiek z definicji „krytyczny” . Jednak dzieci mające stabilny system wartości ograniczają się do refleksji na ten temat .

Najwięcej samobójstw uczniów zdarza się w maju i czerwcu tuż przed rozdaniem świadectw. Młodzież jest coraz mniej odporna na stres i nie potrafi sobie radzić z trudnościami . Wybór środka ukojenia , ucieczka w alkohol , narkotyki , czy też ekstremalny przejaw autodestrukcji , czyli samobójstwo jest często przypadkowy i zależy od „mody" narzuconej przez rówieśników .

Nadużywanie alkoholu przez młodzież ma zdecydowanie ujemny wpływ na jej rozwój psychiczny. Niejednokrotnie systematyczne picie alkoholu przez nieletnich i młodocianych może prowadzić samodzielnie lub obok innych czynników do psychodegradacji osobowości już w stosunkowo wczesnych latach .

Według B. Hołysta zachodzą wyraźne związki między nietrzeźwością a podejmowaniem prób samobójczych . „26% nieletnich samobójców nadużywała alkoholu, a po jego spożyciu dokonało zamachu 22.9% badanych , a używanie alkoholu jako powód zamachu samobójczego stwierdzono u 10,6% badanych”

Wyraźną współzależność pomiędzy alkoholem i samobójstwami wykazały badania

Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie „Przełamanie głęboko zinternalizowanej normy potępiającej samobójstwo może być zrealizowane po użyciu alkoholu. Łatwa dostępność alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo zamachu przy istnieniu już takiego zamiaru”

NIEPOWODZENIA W MIŁOSCI

Do kolejnych wśród domniemanych przyczyn targnięcia się na życie można zaliczyć niepowodzenia w miłości . Występowanie tej przyczyny często uwarunkowane jest młodym wiekiem i związana z nim skłonność do wyolbrzymiania znaczenia przeżyć miłosnych. W tej „kategorii” samobójstw znacznie dominują dziewczęta u których dziedzina uczuć zajmuje szczególnie wysoką pozycję wśród kryteriów ważności. Przykład „Trzy nastolatki postanowiły popełnić grupowe samobójstwo , zażywając środki uspokajające i psychotropowe. Marta zdecydowała się na ten krok , bo rzucił ją chłopak. Ania i Agnieszka jedynie dlatego, że były przyjaciółkami”

Niepowodzenie w miłości dotkliwie odczuwali również chłopcy jakkolwiek częstotliwość samobójcza na nie jest znacznie mniejsza.

Podsumowując domniemane przyczyny zamachów spowodowanych niepowodzeniem w miłości można przyjąć że należy do nich: brak wzajemności, zdrada , zerwanie małżeństwa , narzeczeństwa, współżycia lub bliskich kontaktów

W zakresie sposobów dokonywania samobójstw , wśród dziewcząt dominują otrucia i skok z wysokości , a wśród chłopców powieszenie.

INSTRUMENTALNE MOTYWY SAMOBÓJCZE

Motywy instrumentalne dotyczą z reguły taktycznych zamachów samobójczych służących osiągnięciu określonych celów. Tymi celami są najczęściej chęć wymuszenia na rodzicach lub opiekunach oczekiwanego postępowania , a przede wszystkim złagodzenia rygoryzmu.

Bardzo często dzieci doświadczają ogromnych presji z powodu nierealistycznych oczekiwań rodziców np. wymaganie sukcesów w dziedzinie niezgodnej z zainteresowaniami i zdolnościami dziecka. Poza tym nastolatki często odczuwają presję ze strony kolegów - aby świetnie wyglądać , pasować do nich , „być równym”.

Wygląd zewnętrzny to jeden z głównych tematów rozmów nastolatków , koncentracja na nim doprowadziła tysiące nastoletnich dziewcząt do zachowań anorektycznych (anoreksja jadłowstręt psychiczny) lub bulimicznych (bulimia nadmierne objadanie się ) i niemal nieuleczalnego niezadowolenia z siebie .

Niestety nie każdy młody człowiek wytrzymuje narzucone tempo i przymus nieustannej pracy . Nie każdy jest wystarczająco zdolny by zawsze i wszędzie być w czołówce . Próba samobójstwa staje się wołaniem o pomoc i litość „pozwólcie mi być sobą

PRZECIWDZIAŁANIE

Deklarowanie zamiaru działania samobójczego powinno budzić czujność społeczną i aktywizować przeciwdziałanie . Dlatego powinniśmy wcześniej uczyć nastolatków i ludzi , którzy mają z nimi coś wspólnego jak rozpoznać oznaki zagrożenia samobójstwem jak na nie właściwie reagować i gdzie szukać pomocy .

Przykłady naśladowania przez dzieci i młodzież działania samobójczego powinny powodować ograniczenie do minimum wzorców takiego postępowania w programach TV.

Choć samobójstwo jest prawdziwą zagadką , to jednak każdy może mu zapobiec . Paul Quinett ,twórca jednego z programów prewencji samobójstw w Stanach Zjednoczonych , porównuje umiejętność zapobiegania samobójstwom do umiejętności stosowania metod pierwszej pomocy w nagłych wypadkach . Wg Quinetta , poznanie oznak ostrzegawczych samobójstwa może przyczynić się do zapobiegania śmierci ludzi którzy żyją wokół nas .

Z socjologicznego punktu widzenia samobójstwo daje świadectwo stosunkom

panującym w określonym społeczeństwie . Samobójstwo oznacza rozluźnienie struktury społecznej , osłabienie więzi grupowej , dezintegrację . A skoro jest zdeklarowanym wrogiem społeczeństwa , trzeba je zwalczać i zapobiegać mu dlatego wszyscy powinniśmy mieć oczy i uszy szeroko otwarte .

BIBLIOGRAFIA

1. Antonelli Ferrucio „Oblicza śmierci „ wyd. Diecezjalne Kraków 1995 r

2. Durkheim Emile „Samobójstwa”

3. Hillman James „Samobójstwa a przemiana psychiczna „ W-wa 1996

4. Hołyst Brunon „Przywróceni życiu „ PWN

5. Jarosz Maria „Samozniszczenie” Polska Akademia Nauk

6. Jarosz Maria „Samobójstwo, samozniszczenie , alkoholizm , narkomania „ Wrocław 1980 r.

7. Mitchel Anthony „Samobójstwa i zagrożenia wieku dorastania „ wyd.Vocatio 1994 r.

8. J.Morowski J.Moskalewicz „Trendy samobójstwa , a spożycie alkoholu w Polsce” W-wa 1991r.

9. Zimbardo Philip Floyd L.Ruch „Psychologia i życie” PWN W-wa

CZASOPISMA

1) „Jestem” nr.1 (13) 1999 r

2) „Kultura i społeczeństwo” rok XL nr.2 1996r.

3) „Nieznany świat „ nr.3 (39) 1994r.

4) „Nowiny psychologiczne” nr.1 1988r.

5) „Polityka” nr.8 1994r.

6) „Samobójstwa nieletnich i młodocianych” Raporty tematyczne nr.18

7) „Studia Socjologiczne” nr.1-2 1992r.

8) „Wprost” nr.18 1998r.

1

1

---