I. ŻYCIE

• David Hume (1711- 1776)

• szkot, przez pewien czas mieszkał we Francji- tam napisał pierwsze dzieło

• zamknęła mu ta praca karierę uniwersytecką i zajął się pracą prywatnie, potem jako biblotekarz został historykiem i napisał hitorię Anglii

• bawił w życiu politycznym

• filozof i mąż stanu

• pisma:

• Treatise on Human Nature

• szkice polityczne i etyczne

• empirysta, sceptyk

II. POGLĄDY

1. Wrażenia a idee

• badał nie rzeczy, a nasze przedstawienia o nich

• podział rzeczy: pierwotne & pochodne

• pierwotne- wrażenia

• pochodne- idee

• idee pochodzą z wrażeń. Wrażenia są pierwowzorami, idee tylko ich kopiami, wytwarzanymi przez umysł. Wrażenia mają wagę dla poznania rzeczywistości- idee tylko o ile wiernie kopiują wrażenia.

• Idee

• zagadnienie psychologiczne i epistemologiczne

• jak idee powstają i czy są trafne?

• Powstanie: w określonym porządku. Nawe w snach i fantazjach istnieje stały związek między ideami- asocjacyjny.

• Udoskonalił teorię kojarzenia w prawo kojarzenia

• różnorodność kojarzeń sporwadził do 3: kojarzenie na zasadzie podobieństwa, czasowej i przestrzennej styczności, związku przyczynowego

• zlekceważył kwestie idei wrodzonych - myślał podobnie jak poprzednicy. Ważniejsza dla niego była epistemologiczna słuszności idej.

2. Fakty a stosunki między ideami

• przedmioty badania:

• stosunki między ideami (cała matematyka, jest to twierdzenie znajdowane przez umysł niezależnie od doświadczenia), nawet gdyby nigdzie w przyrodznie nie było np. trójkątów to zachowałoby swą pewność i oczywistość <stosunek międy ideą trójkąta „ma 3 boki” a ideą „ma 3 kąty”> dotyczy idej

• fakty (przeciwieństwo żadnego faktu nie jest w sprzeczności tego faktu- nie można więc zbadać tego dedukcyjnie, lecz odwołać się trzeba do doświadczenia) dotyczy rzeczy

• różnią się stopniem pewności i sposobem uzasadniania, i przedmiotem.

• 2 rodzaje prawd:

• konieczne i oczywiste (prawdy I rodzaju, nie mają za przedmiot rzeczywistość, łatwe do zrozumienia i ustaleniu relacji, bo są w naszych umysłach), np. tak jak fakty stwierdzamy bezpośrednio

• prawdy dot. rzeczywistości- nie są konieczne i oczywiste. Problem z twierdzeniami o faktach, których nie stwierdziliśmy, twierdzeniami o rzeczywistości, która wykracza poza badanie zmysłami.

• Rozważał nie tyle czym jest doświadczenie, lecz co wnosi, co daje. Doszedł, iż na podstawie faktu stwierdzonego wnioskujemy o innym, nie stwierdzonym. By było takie prawo musi istnieć jakiś związek między nimi (związek konieczny). Na podstawie związku koniecznego stwierdziwszy jeden fakt możemy wnosić o drugim.

3. Krytyka pojęcia rzeczywistości

• związek przyczynowy- wychodzimy poza stwierdzone fakty szukając ich przyczyn v skutków (znajdując na pustej wyspie zegarek wnioskujemy z faktu przyczynę, że był na niej kiedyś człowiek). Czy jest to związek konieczny?

1. Czy związek przyczynowy jest konieczny? Na jakiej podstawie poznajemy jego konieczność? Albo, że związek przyczynowy poznajemy a priori (nie, bo z własności dostępnej nie możemy poznać skutków) lub, że empirycznie. Ale konieczność poznać można tylko a priori, więc związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym.

• Empirycznie związku przyczynowego nie możemy poznać. Choć badanie informuje o następstwie faktów, to nie poucza, że jeden fakt wynika z 2. Wniosek: wyrzeczenie się związku przyczynowego, a ustalenie tylko stałych następstw.

• Nie ma podstawy uznawania związków przyczynowych za konieczne: ani rozumowej, ani doświadczalnej. Ale uzanjemy ten związek- dlaczego?Wg Huma bo opieramy się na dawniej zebranym doświadczeniu i je przenosimy na przyszłość. Takie wnioskowanie jest rzeczą nie rozumowania, a przyzwyczajenia, i to subiektywnego, jest uczuciowa a nie pojęciowa.

• Zasada przyczynowości nie jest odpowiednią podstawą poznania rzeczywistości.

4. Krytyka pojęcia siły

• siła to zdolność wywoływania skutków

• siła jest niedoświadczalna. Nie znamy wrażenia siły doświadczalnie. Nie daje nam go ani doświadczenie zewnętrzne, ani wewnętrzne (w aktach woli to jest tylko złudzenie siły, to wysiłek- nie siła działająca.

• Przeżywając akt woli nie możemy przewidzieć jego skutków.

• Tylko jednorodność woli i myśli wytwarza wrażenie, że związek działania np. woli na myśl, woli na ciało, ciała na ciało, jest nam zrozumiały

5. Krytyka pojęcia substancji

• jej funkcja jest analogiczna do funkcji zasady przyczynowości. Polega na łączeniu faktów, ale współczesnych, a nie następujących po sobie. Mimo że jakieś właściwośći pewnej substancji zmnieniają się to pojmujemy ją nadal jako tą samą substancję.

• Przyjmując istnienie substancji wykraczamy poza fakty, a czynimy to za pomocą wniosku, który nie jest uzasadniony ani a priori, ani a posteriori, tj. ani przez analizę pojęć, a nie przez stwierdzone fakty. Działa tu nie rozum i nie doświadczenie, ale inne czynniki: wyobraźnia i instynkt. Podstawa wniosku jest subiektywna, ale nie dowolna, bo określa ją naturalna skłonność umysłu.

• Locke przyjmował, że poza wrażaniami istnieją zewnętrzne substancje- one są przyczynam wrażeń (niezgodne z empiryzmem, ale zgodne z naturalnym, potocznym poglądem którego lubił się on trzymać). Hume z tym zerwał- nie ma podstaw by przyjąć, że wrażenia mają przyczyny w zewnętrznych substancjach. Są wrażenia- i koniec.

• Hume usunął pojęcie substancji nie tylko z fizyki (jak Berkeley), ale i z psychologii. Jak nie ma podstaw do przyjmowania substancji materialnych, to i duchowych. To, że nasza jaźń jest i trwa niezależnie od uczuć i postrzeżeń jest złudzeniem.

6. Wyniki krytyki

• były destrukcyjne

• kwestionowanie uzasadnień wniosków o substancji podważył podstawy metafizyki

• kwestinując wnioski przyczynowe podważył naukę ścisłą

• kwestionował tylko wiedzę o rzeczywistości, ale nie o stosunkach międzi ideami i wiedzy o faktach

• rozbił wiarę empirystów w doświadczenie- jest ono wiedzą póki trzyma się faktów, ale raz po raz poza nie wykracza

• zrozumiał, że wraz z pochodzeniem zmienia się też natura wiedzy

• konieczność jest właściwa tylko wiedzy racjonalnej, dla empirystów wiedza jest tylko faktyczna, nigdy konieczna

• uderzał w rozum, ale nie w instynkt- lepiej odgaduje rzeczywistość

• wyrzekł się tych rzeczy, które nie są bezpośrednio umysłowi dostępne (immanentyzm), nie pytał czy rzeczy istnieją, lecz czy mamy rację przyjąć, że istnieją;

• nie zaprzeczał istnieniu związków koniecznych w świecie realnym, ale nie możemy ich poznać

• substancje mogą istnieć, ale nie mogą być przedmiotem wiedzy (Berkeley- nie istnieją, stanowisko metafizyczne), Hume stanowisko epistemologiczne

• po krytyce zostały 2 dziedziny rzetelnej wiedzy: matematyka i wiedza czysto faktyczna. Chciał wiedzę ograniczyć do tylko formalnej i czysto faktycznej- później nazwano to pozytywizmem, wykluczając wszelką metafizykę

7. Krytyka religii

• analogicznie do krytyki poznania

• nie kwestionował prawd religijnych, ale ich dowodliwość

• jeśli niemożliwe poznanie metafizyczne, to niemożliwa jest racjonalna teoria Boga

• religia jest tylko rzeczą wiary, a nie wiedzy

• jest tylko koniecznym wytworem ludzkiej psychiki.

8. Filozofia moralna

• umysł przeżywa: wrażenia, idee (przedmioty filzofii poznania), namiętności, uczucia, akty woli (przedmioty filzofii morlaności)

• chciał znaleźć eksprymentalna metodę do przedmiotów moralnych- była to metoda psychologii asocjacyjnej

• nie same przedstawienia, ale i czynniki uczuciowe prowadzą do decyzji woli

• uczucie podstawowym faktem filozofii moralnej, ale nie są one proste i pierwotne- są wynikiem kojarzenia. Pierwotne jest uczucie sympatii, nie egoistyczne.

• Sympatia- naturalne, biologiczne zjawisko solidarnego reagowania. Pierwotnie skupiamy się na innych, nie na sobie (oceniamy siebie wg przychylności dla innych).

• Etyka nie egocentryczna, a społeczna

• nie uzanawał naturalnego prawa i moralności dla tych samyc powodów, dla których nie uznawał religii naturalnej.

• Religia i prawo nie mogło być wytworzone sztucznie i dobrowolnie- powstało jako naturalny wytwór rozwoju historycznego

HUME

4

---