Marcus Banks, Materiały wizualne w badaniach jakościowych
Rozdział I
Kluczowe terminy i pojęcia:
Sprawczość: zdolność dzięki której jednostka może oddziaływać na inne jednostki czy wpływać poprzez takie działanie na szerszą sieć relacji społecznych, i jest z reguły przywoływany w kontekście problemu władzy.
„sprawczość obrazów”: traktuje się to jako wyrażenie bardziej w sensie metaforyczny niż materialnym - obraz mogą nas jako odbiorców skłonić do podjęcia działań
Dane: terminu tego używa się dla oznaczenia obiektów interesujących z socjologicznego punktu widzenia.
Dwa podejścia do danych:
pozytywistyczne: z tej perspektywy dane są już zawarte w „świecie zewnętrznym”, czekając na to by ktoś je odkrył.
interpretatywne: z tej perspektywy dane do istnienia powołuje sam proces badawczy.
Jednak w tej książce termin DANE: odnosi się do obrazów i innych przedmiotów odkrywanych, wytwarzanych lub konkretyzowanych w procesie badawczym, które można poddać dalszej obróbce, kategoryzować, porównywać z innymi itd. Niezależnie od ich statusu ontologicznego . Innymi słowy, obiekty wizualne takie jak zdjęcia mogą stanowić dane same w sobie.
Dokument: generalnie termin ten stosuje się do wszystkich rodzajów filmów non-fiction oraz niektórych rodzajów fotografii, które nie są neutralnym zapisem tego co się wydarzyło przed aparatem lub kamerą lecz przedstawieniem rzeczy, osób, zdarzeń, które ma w zamierzeniu objaśniać społeczeństwo i jego mechanizmy tym, którzy w nim żyją.
Figura/tło: figura jest tym co stanowi główny temat, natomiast tłem jest cała reszta - def. Na podstawie sztuk pięknych.
Rama: Dwa znaczenia tego terminu:
rama w rozumieniu fizycznym, materialnym, w której umieszcza się obraz, zdjęcia etc..
rama jako kadr, który wybiera się robiąc zdjęcia czy kręcąc film, albo jako kadr który został już wybrany i utrwalony przez innego fotografa czy filmowca
Socjologowie niekiedy mówią o: „ramie badań” określają co będzie - a co nie będzie przedmiotem badania.
W wypadku badań wizualnych rama na początku rozumiana jest w wymiarze materialnym, jednak w ramach ich trwania rozumienie to zazwyczaj zostaje poszerzone o to co niewidoczne - czyli jakie socjologiczne czynniki wpłynęła na taki a nie inny sposób kadrowania .
Narracja: w najszerszym sensie termin ten odnosi się do intencjonalnej struktury informacyjnej dającej zauważyć się w obrazie lub sekwencji obrazów (przynajmniej w przypadku narracji wizualnych)
W sensie potocznym narracja oznacza „historię” opowiadaną przez obrazy.
Nie każda struktura narracyjna będzie znaczyła to samo dla każdej kultury. Struktury te są ustanawiane i interpretowane na mocy konwencji i nie są ani wrodzone ani powszechne.
Autor przyjmuje szersze znaczenie narracji i wyróżnia jej 2 rodzaje:
wewnętrzną: w wypadku zadawania pytanie „ Co jest na tym zdjęciu?”
zewnętrzna: powstaje w odpowiedzi na pytania takie jak „Kto zrobił to zdjęcie?” „Kiedy zostało zrobione?” „Dlaczego zostało zrobione?”
Obraz jest węzłem, łącznikiem relacji międzyludzkich
Wzrokocentryzm: uprzywilejowanie wzroku, na tle innych zmysłów. Zazwyczaj pierw widzimy a potem czujemy, słyszmy etc..
Perspektywa: generalnie termin techniczny np. perspektywa zbieżna. Jednak nauki społeczne bardziej odwołują się do znaczenia potocznego lub metaforycznego - również w badaniach wizualnych.
Głównym powodem do dołączenie listy jest to, że jego użycie siłą rzeczy zakłada istnienie poznającej - i postrzegającej - jednostki, z której perspektywy coś jest ujmowane.
Refleksyjność: świadomość badacza jaką on sam odgrywa w procesie badawczym. Zakres rozumianej refleksyjności może się wahać od minimalnej świadomości własnych uprzedzeń i skłonności, aż po umieszczenie badań na rozbudowanym tle autobiograficznym.
Przedstawienie: w przypadku przedstawienia kluczowy jest fakt, że postrzegana rzecz - przedstawienie - istnieje samoistnie, nie zaś jedynie jako substytut rzeczy niepostrzegalnej, czyli przedstawianej.
3 dodatkowe cechy przedstawienia wizualnego wg. Elizabeth Chaplin:
jego forma nie jest w całości - czy nawet w ogóle - prze to co przedstawiane, lecz przez zbiór konwencji czy kodów (np. perspektywa zbieżna umożliwia przedstawienie trójwymiarowej sceny w dwóch wymiarach, lecz tylko dla widzów, którzy rozumieją tę konwencję)
jest osadzone w procesach społecznych, które odbija, ale i kształtuje (tak jak np. dwuwymiarowy pejzaż może odzwierciedlać, a więc reprezentować bogactwo i aspiracje właściciela ziemskiego który go zamówił)
za przedstawienie kryje się pewien rodzaj intencjonalnej siły, która ma sprawić aby widz lub konsument (np. oglądający pejzaż) zostanie poruszony a nawet oszołomiony bogactwem właściciela.
Warto zawsze zwracać uwagę na kontekst użycia przedstawienia bo być może tam jest odpowiedź.
Komentarz ode mnie: ostatni wytłuszczony punkt: beznadzieja.
Dlaczego (nie) obrazy?
Dwa powody:
obrazy są w społeczeństwie wszechobecne. Nawet badania opierające się na bardzo wąskiej tematyce nie uwolnią się od obrazów.
Analiza obrazów lub choćby włączenie ich w proces tworzenia i zbierania danych może pozwolić na tego rodzaju wgląd w społeczeństwo, jakiego nie da się osiągnąć za pomocą żadnych innych narzędzi.
Metodologie wizualne:
Badania wizualne w naukach społecznych mogą przybierać dwojaką postać:
badacze społeczni mogą sami tworzyć obrazy, aby udokumentować i poddać późniejszej analizie rozmaite aspekty ludzkiego życia i współdziałania. W warunkach terenowych czy laboratoryjnych będą robić na bieżąco notatki bądź nagrywać się na dyktafon, lecz mogą robić również schematyczne rysunki, zdjęcia etc..
Gromadzenie i analiza obrazów wytworzonych lub użytkowanych przez badane osoby
Rozdział IV
Badania terenowe a etnografia:
Metoda etnograficzna: oznacza obserwację naturalnego zachowania ludzi w ich środowisku, z dala od sztucznych warunków laboratorium lub innego rodzaju miejsca do którego zostali zaproszeni.
Czasami oznacza zdecydowanie więcej: tz. dla niektórych antropologów jest to pełne zaangażowanie się w życie innych ludzi, które w ostatecznym rozrachunku może objąć jego całość i które z pewnością wymaga wchodzenia w złożone wielowarstwowe kontakty i zobowiązania społeczne. Zazwyczaj tego rodzaju badania mają za zadanie zgłębienie wiedzy ukrytej
Metody wizualne w zastosowaniu terenowym:
- Raczej metody wizualne nie wstępują samoistnie. Zazwyczaj traktuje je się jako pomoc, dodatkowy element do innej metody badawczej.
-Dodanie do innego narzędzia badawczego wymiaru wizualnego
Wywiad na podstawie zdjęć i inne metody wykorzystujące zastane obrazy:
Obrazy napotkane w terenie: to obiekty materialne lub mające materialny kontekst
W tym znaczeniu są już one zakorzenione w ludzkich życiach, co może okazać się istotne dla roli społecznej, jaką spełniają w momencie ich odnalezienia przez badaczy.
3 rodzaje zakorzenienia społecznego, które można nazwać ramami:
a) kontekst pierwotnego wytworzenia: w jakiej sytuacji i przez kogo zostało zrobione zdjęcie
b) drugą ramę wyznacza dalszy los zdjęć: co się dalej stało z fotografiami? Czy leżały na strychu jako negatywy czy ktoś je sprzedał i takie bla bla bla…
c) kontekst - czyli jak badacz wykorzystuje zdjęcia badacz wywiadu
Oglądanie telewizji jako wizualne badania terenowe: najbardziej pasywna forma badań wizualnych. Badacz ogląda co badani oglądają w TV a następnie rozmawiają na temat tego co obejrzeli. Pasywność ma dwa znaczenia:
a) badacz ma niewielką bądź zerową kontrolę na oglądanymi obrazami
b) czasami badanie obejmuje jedynie samą obserwację
Zwraca się w książce uwagę że zdobycie zgody na taką obserwację może być niezmiernie trudne - dotykamy sfery prywatnej - tak więc czasami dobrym rozwiązaniem za zgodą badanych jest np. umieszczenie kamer i mikrofonów.
Wywiad na podstawie zdjęć: przede wszystkim autor pokazuje zdjęcia jako element bardziej pomocny niż jako samoistną metodę badań.
- zdjęcia mogą stanowić punkt wyjścia do wymiany zdań na temat szerszych i bardziej abstrakcyjnych zagadnień
-niejasne wspomnienia mogą dzięki zdjęciom przybrać na ostrości i precyzji - co np. pogłębi wywiad.
-zdjęcia pomagają obniżyć dyskomfort badanego - nie czuje się on wówczas jedynym podmiotem uwagi
-treść zdjęć stanowi zawsze dobry pretekst do rozmowy
Następne dwa mini podrozdziały są przykładami dt. Zdjęć a pamięci, i zdjęć a przynależności etnicznej. Musiałabym przepisać całość a to mija się z celem.
Problemy związane z wywiadem na podstawie zdjęć:
- jeżeli jednym z celów wywiadu jest zwiększenie stopnia intymności wówczas niebezpieczne jest wybranie zdjęć wyrwanych z kontekstu dla badanych (w jakiś sposób nie powiązanych z nimi jak i z tematem wywiadu)
-badanych nie można traktować jako zasobników z informacjami, wprowadzenie zdjęć do wywiadu powinno być w miarę naturalne. Zdjęcia mają za zadanie odświeżyć pamięć ludzi o tym o czym zapomnieli.
Wywiad na podstawie filmu: podstawowy problem z tym rodzajem materiałów jest taki że o ile zdjęcia możemy obejrzeć praktycznie wszędzie do film już nie - bo wymaga odtwarzacza i źródła zasilania. O ile zdjęcia możemy oglądać po światło, czy przez szkło powiększające to filmu już nie.
Często błędem popełnianym w tej metodzie jest ograniczenie zakresu wykorzystania filmu jedynie do informacji uzyskanych z obrazu. Natomiast można wziąć pod uwagę jeszcze narrację. Wewnętrzną: historię którą opowiada się oglądającemu oraz dwie zewnętrzne narracje: bezpośredni kontekst sytuacji wywiadu oraz oddalony kontekst okoliczności w których obraz powstał.
Zagadnienia etyczne:
-kwestia anonimowości - czy raczej możliwości braku jej zachowania wobec „identyfikującego” charakteru prezentacji fotomechanicznych
-jeżeli badacz robi badania z ukrycia tz. badani nie wiedzą że są przedmiotem badania publikacja i wszelkie rozpowszechnianie wyników na podstawie których można by poznać tożsamość osób bez ich wiedzy - jest zazwyczaj krytykowana
-kiedy obrazy zostają już opublikowane i rozpowszechniane badacz w dużym stopniu traci nad nimi kontrolę.
-kręcą film lub robiąc zdjęcia badacz tworzy coś czego wcześniej nie było tak więc ma do tego wszelkie prawa
-Dwa problemy związane z prawami autorskimi
-problem prawny: czy do wytworzonych lub przetwarzanych lub reprodukowanych przez nich obrazów ktoś inny mógłby sobie rościć prawa autorskie
-problem moralny: co upoważnia ich do tworzenia lub reprodukowania danego obrazu.