Wpływ zanieczyszczeń powietrza
ZANIECZYSZCZENIA ŚRODOWISKA stan środowiska wynikający z wprowadzenia do powietrza, wody lub gruntu albo nagromadzenia na powierzchni ziemi substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne, niekorzystne zmiany (np. korozję materiałów). Zanieczyszczenie środowiska może być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub antropogeniczne (będące wynikiem działalności człowieka); następuje ono w wyniku systematycznej emisji czynników degradujących środowisko lub też jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń do: atmosfery (np. awarie w elektrowniach jądrowych), wód (np. awarie zbiornikowców) albo gruntu (np. wycieki paliw płynnych podczas transportu). Intensywny rozwój przemysłu i urbanizacja w 2. poł. XX w. spowodowały, że zanieczyszczenie środowiska zmieniło swój zakres przestrzenny z lokalnego (np. występowanie smogu), poprzez regionalny (np. zanieczyszczenie Renu, basenu M. Śródziemnego lub Bałtyckiego - lata 60. i 70.), aż do globalnego (np. zakwaszenie środowiska, zanik warstwy ozonu w stratosferze na wys. ok. 25 km lub zanieczyszczenie oceanów). Dlatego też wg ekspertów UNESCO ob. najgroźniejszymi czynnikami zanieczyszczającymi są: dwutlenek węgla (CO2) - jedna z przyczyn efektu cieplarnianego, tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki i dwutlenek azotu (SO2 i NO2), powodujące zakwaszenie środowiska, fosfor, wywołujący eutrofizację, rtęć i ołów, ulegające bioakumulacji, ropa naftowa, DDT i in. pestycydy oraz promieniowanie. Jednocześnie wiele zagrożeń wynika ze skażenia najbliższego otoczenia człowieka, m.in. powietrza w pomieszczeniach zamkniętych (obecność CO2 i CO, NOx, lotnych związków organicznych, radonu, dymu papierosowego oraz niedobór tlenu), wody pitnej i żywności. Wiedza o stanie środowiska przyrody i zachodzących w nim zmianach oraz o stopniu degradacji poszczególnych jego elementów jest konieczna do podejmowania optymalnych decyzji dotyczących jego ochrony.
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na organizmy
Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska, takich jak dziura ozonowa, kwaśne deszcze, czy efekt cieplarniany. Najczęściej i najbardziej zanieczyszczają atmosferę: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły.
"Kwaśne deszcze" to opady atmosferyczne słabego kw. siarkowego, powstałego w atmosferze zanieczyszczonej tlenkami siarki ze spalania zasiarczonego węgla. Przyczyniają się do zwiększenia śmiertelności niemowląt i osłabienia płuc, powoduje zakwaszanie rzek i jezior, niszczenie flory i fauny, degradację gleby, niszczenie zabytków i architektury.
Źródła zanieczyszczeń powietrza:
Wyróżnia się trzy główne źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery:
1. punktowe - są to głównie duże zakłady przemysłowe emitują pyły, dwutlenku siarki, tlenku azotu, tlenku węgla, metale ciężkie.
2. powierzchniowe (rozproszone) - są to paleniska domowe, lokalne kotłownie, niewielkie zakłady przemysłowe emitujące głównie pyły, dwutlenku siarki.
3. liniowe - są to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne odpowiedzialne za emisję tlenków azotu, tlenków węgla, metali ciężkich (głównie ołów).
WPŁYW NA ORGANIZMY ŻYWE
1. Wpływ zanieczyszczeń na florę i faunę.
Zanieczyszczenia powietrza oddziałowują też negatywnie na rośliny i zwierzęta. Oddziaływania te mogą być zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie.
To pierwsze uwidacznia się w postaci uszkodzeń igieł i liści. Dzieje się to bądź wskutek uszkodzenia ochronnej warstwy wosku, którą pokryte są igły, np. przez suchy opad SO2, ozon czy kwaśny deszcz, bądź w wyniku uszkodzenia aparatów szparkowych, które m.in. regulują intensywność transpiracji. Wewnątrz liści i igieł uszkadzane są różne membrany, co może spowodować zakłócenia w systemie odżywiania i w bilansie wodnym. Zazwyczaj różne zanieczyszczenia działają synergicznie.
Natomiast pośrednie uszkodzenia są następstwem zakwaszenia gleby. Zmniejsza się wówczas dostępność substancji odżywczych przy jednoczesnym zwiększeniu zawartości szkodliwych dla drzewa metali rozpuszczonych w roztworze glebowym, np. aluminium. Bardziej zakwaszone środowisko w powiązaniu z trującym działaniem metali prowadzi do uszkodzenia korzeni, co powoduje, że nie mogą one pobrać wystarczających ilości pożywienia i wody. Symbioza korzeni i grzybów może być ograniczona, a nawet ustać całkowicie. Wszystko to daje mniejszą żywotność drzew, a także zmniejsza ich odporność na choroby i szkodniki, które z łatwością atakują drzewa, uprzednio osłabione przez działanie innych czynników.
Drzewa liściaste są na ogół mniej wrażliwe niż drzewa iglaste częściowo dlatego, że całkowita powierzchnia ich liści, czyli powierzchnia narażona na działanie zanieczyszczeń jest mniejsza niż powierzchnia wszystkich igieł, a częściowo dlatego, że liście opadają co roku i dlatego są pod działaniem zanieczyszczeń przez krótszy okres czasu niż igły. Świerk, sosna i buk są drzewami, które dotychczas doznały największych uszkodzeń.
Wpływ zanieczyszczeń gleby na organizmy
Na całym obszarze Górnego Śląska gleba jest tak samo niebezpiecznie skażona jak powietrze i wody. Jest aż ciężka od zanieczyszczeń metalami ciężkimi. Średnia zawartość w warstwach ornych sięga w niektórych miejscach (np. przy ruchliwych trasach komunikacyjnych, zakładach przeróbki metali nieżelaznych) kilkuset mg/kg gleby przy normie 50 mg/kg. Poważnym źródłem skażenia gleby jest także przenikanie do niej groźnych zanieczyszczeń z wysypisk śmieci oraz składowisk odpadów przemysłowych. Coraz częściej notuje się ostatnio bardzo niebezpieczne lokalne skażenia gleb różnorodnymi środkami chemicznymi, począwszy od 'zwykłej' benzyny a skończywszy na silnie trującym amoniaku czy kwasie siarkowym, które przedostały się do gleby w wyniku kraks i awarii przewożących te środki pojazdów. Choć podstawowa przyczyna zanieczyszczenia gleby jaką jest opad metali ciężkich ogólnie biorąc wykazuje tendencję spadkową, bardzo daleko jeszcze do opanowania sytuacji w przypadku gleby. Potrzeba bowiem życia kilku pokoleń, trzystu, może czterystu lat, by ziemia poradziła sobie z ołowiem, kadmem i innymi, nie mniej groźnymi zanieczyszczeniami.
Ponad wszelką wątpliwość stwierdzono: skażona gleba rodzi skażoną żywność. W rejonach najbardziej zagrożonych nie powinno uprawiać się w ogóle marchwi, pietruszki, buraków, kapusty, selera, sałaty i wielu roślin pastewnych. Tymczasem blisko połowę terenu województwa śląskiego zajmują użytki rolne, plantacje warzyw, sady oraz będące bardzo ważną i powszechną wśród mieszkańców Śląska formą odpoczynku ogródki działkowe. Trujące substancje akumulują się we wszystkich organach roślin, szczególnie korzeniach. Zjadanie zatrutych roślin przez człowieka i zwierzęta powoduje odkładanie się w ich organizmach szkodliwych pierwiastków. Mamy więc do czynienia z wędrówką toksyn przez cały łańcuch pokarmowy. Obecność tych toksyn w każdym ogniwie wywołuje charakterystyczne choroby i zniekształcenia.
Zakłady górniczo-hutnicze "Orzeł Biały" w Brzezinach Śląskich - hałdy zawierające spore ilości ołowiu, powstające w wyniku technologicznych procesów przerobu złomu akumulatorowego
Wpływ zanieczyszczeń wody na organizmy
ZANIECZYSZCZENIE WÓD jest spowodowane głównie substancjami chemicznymi, bakteriami i innymi mikroorganizmami, obecnymi w wodach naturalnych w zwiększonej ilości. Substancje chemiczne - organiczne i nieorganiczne (mineralne) - występują w postaci roztworów, roztworów koloidalnych i zawiesin. Skład chemiczny zanieczyszczeń jest kształtowany czynnikami naturalnymi, np. rozkładaniem substancji z gleb i skał, rozwojem i obumieraniem organizmów wodnych oraz czynnikami antropogenicznymi. Do najczęściej występujących antropogenicznych zanieczyszczeń wód powierzchniowych należą pestycydy, substancje powierzchniowo czynne, węglowodory ropopochodne, fenole, chlorowe pochodne bifenylu oraz metale ciężkie, głównie ołów, miedź, chrom, kadm, rtęć i cynk, a także wody podgrzane (zanieczyszczenie termiczne), które są szczególnie niebezpieczne dla wód powierzchniowych o małym przepływie lub wód stojących. Większość antropogenicznych zanieczyszczeń wód działa toksycznie na organizmy wodne. Zanieczyszczenia bardzo trwałe w środowisku wodnym i bardzo trudno ulegające chemicznymi biochemicznym procesom nazywa się substancjami refakcyjnymi. Najwięcej zanieczyszczeń trafia do wód razem ze ściekami. Innymi źródłami zanieczyszczeń wód są transport wodny i lądowy, stosowanie pestycydów i nawozów sztucznych oraz odpady komunalne i przemysłowe.
Wpływ na organizmy:
Organizmy wodne wykazują różną wrażliwość na te zanieczyszczenia, które mogą wpłynąć szkodliwie na podstawowe procesy życiowe, np. hamować działanie enzymów, aktywność organizmów. Przy większym zakwaszeniu wód najbardziej wrażliwe gatunki giną, np. łosoś, płoć, inne osłabiają swoją aktywność. Rozwijają się głównie takie rośliny, jak glony i mchy wodne. Do zbiorników wodnych spływają zanieczyszczenia z pól uprawnych, co powoduje zakwity glonów, prowadzące do braku tlenu w warstwie przydennej i śmierci organizmów tam żyjących.
Zanieczyszczenia środowiska prowadzą do zmniejszania różnorodności gatunkowej oraz zakłócenia równowagi biologicznej.
Powietrze, którym oddychają ludzie, zwierzęta i rośliny, jest zanieczyszczone przez pyły i gazy. Część z tych zanieczyszczeń opada na glebę, a pozostałe, np. tlenki siarki i azotu, tworzą tzw. Kwaśne deszcze, które niszczą rośliny oraz powodują skażenie gleby i wody. Drzewa iglaste są bardziej wrażliwe na zanieczyszczenia od liściastych. Również bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza są porosty.
Zanieczyszczenia wód spowodowane jest ściekami komunalnymi, rolniczymi i przemysłowymi. Mogą one wpływać szkodliwie na podstawowe procesy życiowe oraz hamować aktywność organizmów, a nawet powodować śmierć najwrażliwszych gatunków.