Zakres materiału do egzaminu z przedmiotu „Geomorfologia i modelowanie rzeźby terenu”
Główne źródła energii procesów rzeźbotwórczych. Siły wewnętrzne (endogeniczne) i zewnętrzne (egzogeniczne) - ogólna charakterystyka. Budowa Ziemi: skorupa kontynentalna, skorupa oceaniczna, astenosfera, powierzchnie nieciągłości - charakterystyka. Ruchy izostatyczne - zasada izostazji, przyczyny i skutki tych ruchów. Ruchy epejrogeniczne, ruchy diktyogeniczne - przyczyny i skutki tych ruchów. Teoria ruchu płyt litosfery (ryft, strefa akrecji - spreding, strefa subdukcji,). Ruchy orogeniczne: cykl orogeniczny.Trzęsienia Ziemi.
Deformacje skorupy ziemskiej - ciągłe (synklina antyklina - fałdy), nieciągłe (uskoki, nasunięcia) - (linia biegu warstwy (rozciągłości), bieg warstwy, linia upadu warstwy,upad), płaszczowiny. Wulkanizm (rodzaje erupcji), formy wulkaniczne. Plutonizm , intruzje (zgodne, niezgodne). Metamorfizm: czynniki, rodzaje, strefy.
Rzeźbotwórcza działalność sił wewnętrznych: formy planetarne (baseny oceaniczne, cokoły kontynentalne), formy strukturalne (w obrębie cokołów kontynentalnych - niziny, wyżyny, góry, w obrębie basenów oceanicznych - szelfy, stoki, dna, grzbiety, rowy, wyspy). Krzywa hipsograficzna Ziemi.
Rzeźbotwórcza działalność sił zewnętrznych w obrębie basenów morskich i oceanicznych (halmyroliza, falowanie (fale wiatrowe, tsunami, sejsze), prądy morskie (prądy ciepłe i zimne, upwelling), pływy i przemieszczenia grawitacyjne (prądy zawiesinowe))
Wietrzenie mechaniczne, fizyczne (insolacyjne, mrozowe, solne, ilaste, sferoidalne, organiczne). Wietrzenie chemiczne (rozpuszczanie, utlenianie, uwęglanowienie, uwodnienie, hydroliza - procesy kaolinizacji i lateratyzacji)
Pokrywa zwietrzelinowa (saprolit) - związek wietrzenia z klimatem, inne czynniki decydujące o charakterze pokrywy zwietrzelinowej.
Ruchy masowe - czynniki decydujące o zaistnieniu ruchów masowych - podział. Odpadanie, obrywanie (stożki usypiskowe). Osuwanie - podziały osuwisk za względu na: materiał podlegający osuwaniu, sposób przemieszczania mas, stosunek osuwisk do form większych, w obrębie których powstają, itp. Morfologia osuwiska (miejsce oderwania, droga transportu, miejsce deponowania). Rola osuwisk w kształtowaniu rzeźby (zbocza osuwiskowe). Rzeźba stoków osuwiskowych (mapa warstwicowa). Pełzanie - zależność od klimatu: spełzywanie, cieczenie, soliflukcja. Oznaki spełzywania.
Morfologiczna działalność deszczu (ablacja deszczowa) - bombardowanie, spłukiwanie - rodzaje. Czynniki wpływające na intensywność procesu spłukiwania. Formy powstałe w wyniku morfologicznej działalności wód opadowych i roztopowych: żłobki deszczowe, rozdoły, wąwozy, debrze, parowy, wądoły. Sufozja (formy sufozyjne). Teorie dotyczące rozwoju stoku. Modelowanie rzeźby przez procesy stokowe.
Rzeki. Transport materiału przez rzekę (rozpuszczony solucja, zawieszony suspensja, wleczony i toczony trakcja - rumowisko rzeczne). Erozja rzeczna - czynniki wpływające na intensywność erozji rzecznej. Erozja denna (eworsja, kawitacja). Krzywa erozyjna, profil równowagi. Erozja boczna (meandry, starorzecza). Erozja wsteczna - zjawisko kaptażu. Akumulacja rzeczna (kiedy i gdzie zachodzi), stożki napływowe, wały przykorytowe, delty.
Rzeźba fluwialno-denudacyjna - doliny rzeczne, wzniesienia międzydolinne. Doliny rzeczne (gardziel, jar, wcios, dolina płaskodenna, dolina nieckowata). Klasyfikacja dolin rzecznych (konsekwentne, subsekwentne, obsekwentne, insekwentne synklinarne, antyklinarne, izoklinarne zapadliskowe). Przełomy rzeczne (przelewowy, epigenetyczny, antecedentny, regresyjny, martwy, strukturalny). Terasy rzeczne (skaliste, osadowe (akumulacyjne), akumulacyjne włożone) - powstawanie. Formy międzydolinne (wysoczyzny, działy wyżynne). Powierzchnia zrównania - peneplena. Formy rzeźby fluwialno-denudacyjnej (mapa warstwicowa). Inwersja rzeźby.
Lodowiec - zlodowacenia pleistoceńskie (w Polsce). Powstawanie lodowców. Typy lodowców (lądolody, lodowce typu norweskiego, lodowce górskie). Ruch lodowca (tensja, kompresja, szczeliny lodowcowe), ruch wody rzecznej a ruch lodowca. Ablacja lodowcowa. Erozja lodowcowa (detersja, detrakcja, egzaracja). Formy utworzone przez niszczącą działalność lodowca (wygłady, rysy, bruzdy, zadziory, mutony (barańce), rynny). Formy przebrażone przez niszczącą działalność lodowca (rogi, grzbiety, kary cyrki, jeziora cyrkowe, doliny U-kształtne, doliny wiszące). Transport lodowcowy. Formy powstałe wskutek działalności akumulacyjnej lodowca (morena czołowa, morena boczna, morena denna, eratyki). Formy erozyjno-akumulacyjne : drumliny. Rzeźba fluwialno-glacialna (garnce polodowcowe, jeziora rynnowe, jeziora morenowe zaporowe, ozy, kemy). Charakterystyka rzeźby młodoglacjalnej. Formy rzeźby flwialno-glacjalnej na mapie warstwicowej.
Wiatr - procesy eoliczne - pustynie, stepy, tereny nadmorskie. Działalność transportowa wiatru (suspensja, saltacja, pełzanie). Deponowanie (sedymentacja, akrecja, inkursja, dekantacja). Działalność niszcząca wiatru: deflacja i korazja. Budująca działalność wiatru; mikroformy, mezoformy (barchany, wydmy paraboliczne, wydmy poprzeczne i podłużne, wydmy gwiaździste), makroformy. Formy eoliczne na mapie.
Morfologiczna działalność mórz i oceanów. Wybrzeże (zabrzeże, brzeg, przybrzeże). Abrazja, korazja chemiczna. Klif, platforma abrazyjna, kosy, mierzeje, tombola. Wybrzeża wysokie (dalmatyńskie, fiordowe, klifowe) wybrzeża niskie (mierzejowe, lagunowe, namorzynowe, koralowe).
Procesy krasowe - intensywność procesu krasowienia. reakcja węglanu wapnia z woda bogata w dwutlenek węgla. Rodzaje krasu. Formy krasu powierzchniowego (żłobki, żebra, ospa, jamy i bruzdy lejki, uwały, doliny zamknięte, bramy skalne, jary, wąwozy krasowe). Formy krasu podziemnego (studnie, kominy, korytarze, galerie, sale, pieczary). Wytrącanie węglanu wapnia (na powierzchni Ziemi - martwica wapienna, w jaskiniach - stalaktyty, stalagmity, nacieki kalcytowe). Rzeźba obszarów krasowych.
Rzeźba Polskich Gór (opis i mapa warstwicowa).
Struktura, tekstura skał. Skala Mohsa. Skały magmowe (podział, minerały skał magmowych). Skały osadowe (minerały allogeniczne i autogeniczne, podział skał osadowych, systematyka skał okruchowych, skały osadowe pochodzenia chemicznego i organicznego). Ważniejsze skały metamorficzne (minerały skał metamorficznych). Podział dziejów Ziemi na ery i okresy. Antropogeniczne formy rzeźby - przykłady. Linie charakterystyczne - w terenie i na mapie - linia ściekowa, linia wododziałowa (grzbietowa), linia podnóża, linia największego spadku. Rysunek warstwicowy form terenu. Spadki. Obliczenia spadków w terenie i na mapie. Skala mapy.