LWOWSKA RZEŹBA ROKOKOWA
Szkoła rzeźby lwowskiej rozpoczyna swą działalność ok. 1750 r.
Charakteryzuje się oryginalnym sposobem modelowania i nietypowym antyrealistycznym stosunkiem do ciała ludzkiego.
To co było niezwykłe w powstaniu tego stylu to, to, że nie powstał on w wyniku narzucenia style przez jednego konkretnego artystę lecz dzięki współpracy, działaniu 3 równolegle działających twórców: Osińskiego, Fesingera i Pinzla.
Prace wszystkich trzech charakteryzują się nowatorskim, krystalicznym modelunkiem, który musiał powstać jako wynik wspólnej pracy przynajmniej tych trzech artystów skupionych w środowisku lwowskim.
W XVIII w. większość rzeźbiarzy lwowskich działało w niewielkich warsztatach rzemieślniczych co sprzyjało dojściu do głosu indywidualnych stylów rzeźbiarzy a jednocześnie ich współpracy wzajemnej wymianie doświadczeń i opinii. Częste było wówczas zawiązywanie tzw. „Konfraterni” czyli czasowych spółek warsztatowych służących realizacji jednego większego zamówienia. Stąd wynika też jednorodność stylu rzeźbiarzy lwowskich.
Znamienne dla rzeźby lwowskiej jest też jej regionalne pochodzenie. Ponieważ ta maniera krystalizmu i kubizmu form nie jest spotykana w innych częściach ówczesnego świata artystycznego mamy pewność, że nie jest ona wynikiem importu, ale powstała w oparciu o miejscowe inspiracje,
Karpowicz podaje 6 czynników, które wg. Niego mogły mieć znaczący wpływ na powstanie lwowskiej szkoły rzeźby rokokowej.
Pozycja ekonomiczna Lwowa w poł XVIII w.
Lwów był wówczas kwitnącym ośrodkiem wymiany towarowej między wsch a zach (Europą a Turcją i Rosją a Persją) Pełnił role wielkiego targowiska Pd-wsch Rzeczpospolitej. Miasto się wzbogaciło. Nastąpił rozwój architektury sakralnej wybudowano wówczas m. in: kościołów dominikanów, trynitarzy, paulinów oraz katedrę unicką pw. św. Jerzego (Jura). Nowe kościoły potrzebowały zaś dekoracji rzeźbiarskiej.
Wzrastająca samoizolacja Rzeczpospolitej
W 1. poł XVIII w nastąpiło świadome odcięcie się od Europy. Majstrowie cechowi zarzucili dawny zwyczaj wędrówek artystycznych po Europie. Z jednej strony spowodowało to stagnację, zahamowanie sztuki polskiej z drugiej strony we Lwowie zjawisko to doprowadziło do wykształcenia oryginalnych form wywodzących się ze sztuki rodzimej.
Działanie tradycji lwowskiej i ogólnie polskiej.
Głównie zaznacza się w rzeźbie lwowskiej oddziaływanie sztuki gotyckiej, ale także tej z k. XVII i 1. poł XVIII w. (kiedy pojawiają się pierwsze przykłady ostrego cięcia krawędzi) i manierystycznej (antyrealizm)
Atmosfera kulturalna i religijna Lwowa.
W 1, poł XVIII w Lwów był najważniejszym w Europie środkowej centrum mistycyzmu hiszpańskiego i promieniowało na kraje sąsiednie. Stąd zapewne w postaciach rzeźby lwowskiej tyle mistycznego napięci i duchowej ekspresji.
[MISTYCYZM HISZPAŃSKI koniec XVI i na początku XVII wieku wrosła znajomość literatury hiszpańskiej w Polsce. Dzięki nim w 7 lat po wydaniu oryginału (1633) pojawił się przekład Polityki Bożej Francisco de Quevedo y Villegas. Początkowo interesowano się hiszpańskim piśmiennictwem politycznym i pedagogicznym, później zaś zwrócono uwagę na twórczość mistyków (Jan od Krzyża, Teresa z Ávila), która pojawiła się w Polsce za pośrednictwem Włoch. Ten mistycyzm miał wpływ na poezję Mikołaja Sępa Szarzyńskiego i Sebastiana Grabowieckiego.
Po XVII aż do XVIII w. nastąpił spadek zainteresowania kulturą hiszpańską w Polsce. Wkrótce potem pojawiły się pisma Adama Kazimierza Czartoryskiego na temat teatru w Hiszpanii, a także przekłady literatury tego kraju.]
Wysoka samoświadomość artystyczna lwowskich rzeźbiarzy.
Świadome skierowanie się ku sztuce wypływającej ze swobodnych interpretacji, inwencji twórczej wyobraźni i odrzucenie odtwórstwa i rzemieślniczego podejścia do sztuki.
W 1764 r nastąpiło zbiorowe uszlachetnienie lwowskich rzeźbiarzy. Lwowski sad kapturowy przychylił się do wniosku rzeźbiarzy pod przewodnictwem Sebastiana Fesingera, uznał pracę rzeźbiarza za działanie intelektu a nie rzemiosło i wszystkim którzy tworzyli sztukę opartą na swobodnej interpretacji artystycznej przyznał prerogatywy (uprawnienia) szlacheckie.
[ Sąd kapturowy, kaptur - nadzwyczajny sąd w dawnej Rzeczypospolitej. Sądy były powoływane po ziemiach przez sejmiki kapturowe w czasie bezkrólewia, kiedy to zawieszały swą działalność wszystkie sądy zwykłe, wyrokujące w imieniu władcy. Były dwuinstancyjne - sąd konfederacji generalnej pełnił rolę sądu apelacyjnego. Sądziły kolegialnie i w przyspieszonym trybie przestępstwa przeciw bezpieczeństwu mienia lub osób, porządkowi publicznemu lub skierowane przeciwko Rzeczypospolitej. Po elekcji króla kończyły swą działalność, zaś elekt musiał zatwierdzić wydane przez nie wyroki. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od kapturów żałobników obecnych na pogrzebie władcy.]
Występowanie tendencji abstrakcyjny również w innych dziedzinach sztuki oraz innych rejonach Polski.
Np. w środowisku warszawskim.
*w grupie zaślubin w kościele karmelitów w Warszawie z 1772 r. występuje podobne do lwowskich rozbudowanie brył w rzeźbie
*w pałacu w Radzyniu Podlaskim występują ogromne abstrakcyjne dekoracje kamieniarskie wykonane przez kamieniarza warszawskiego wg projektu Fontany
*w Kaliszu w kościele bernardynów znajduje się chyba największe w XVIII w malowidło abstrakcyjne wykonane przez malarza Walentego Żebrowksiego. Jest to kilkumetrowa fantazyjna dekoracja na w pół abstrakcyjna na wpół surrealistyczna. Tak więc tendencje do abstrakcjonizmu były w Polsce w tym czasie dość powszechne.
Rozwój rzeźby lwowskiej możemy podzielić na 2 fazy.
Pierwsza faza trwała w latach 1750-1770. Był to okres największego rozwoju rzeźby lwowskiej, w którym ustaliły się jej główne cechy: ostre, krystaliczne fałdowanie szat i ekspresyjne potraktowanie postaci. Najważniejsi przedstawiciele tej fazy to wymienieni już Sebastian Fesinger, Antoni Osiński i nieznany z imienia Pinzel.
Antoni Osiński. Pobierał naukę prawdopodobnie w warsztacie Tomasza Huntera w Jarosławiu w latach 1736-1740 a kończył przed 1750 r u Pinzla w Buczaczu. Prawie przez całe życie pracował na zlecenia zakonu bernardyńskiego. Stąd najwięcej jego dzieł możemy spotkać w kościołach bernardyńskich. Są one bardzo zbliżone stylistycznie do rzeźb Pinzla. Charakteryzują się podobnych zachwianiem proporcji figur z małymi głowami, dramatyczną , ekspresyjną mimiką i podobnym opracowaniem szat w formie ostro łamanych płaszczyzn tworzących dekoracyjne krystaliczne struktury.
*Jednym z jego najważniejszych dzieł jest ołtarz Niepokalanego Poczęcia z kościoła bernardynów w Leżajsku, z dwiema drewnianymi rzeźbami św. Tomasza z Akwenu i św. Jana Dunsa Szkota (dwóch filozofów związanych z ideą wezwania ołtarza). Szaty postaci tworzą abstrakcyjne skomplikowane bryły, suche, ostro załamane o prostych płaszczyznach. Swobodna plątanina ostrych brył geometrycznych nie odzwierciedla rzeczywistego ustawienia postaci. Odkryte partie ciała (głowa i ręce) również noszą zanki silnej stylizacji. Ciało zdaje się być wysuszone, żylaste. Palce sa nienaturalnie, konwulsyjnie powykręcane. Głowy odrzucone pod dziwnym kątem, na szyi zaznaczone żyły ścięgna. Twarze z wyraźnie zaznaczonymi koścmi policzkowymi, żuchwą i oczodołami, raczej brzydkie, pełne napięcia, odległe, oczy figur patrza w jakas nieokreślona przestrzeń. Cała postać wydaje się bardzo niematerialna, pełna napięcia i ekspresji.
Osiński działał głównie w kościołach lwowskich i z okolic m in.: Leszniów, Zbaraż Nawaria.
Oprócz mistycznych ekstatycznych rzeźb autor ten wykonywał również figury tańczących dziewcząt. W których mimo ostrych, kubicznych, kanciastych form umiał osiągnąc efekt pląsania, wdzięku i dziewczęcej zmysłowości.
Inne z ważniejszych dzięł Osińskiego to:
*krucyfiks z kościoła św. Marcina we Lwowie (przypominający rzeźbę późnogotycką)
*figura Ecce Homo z kościoła dominikanów w Warszawie (pochodząca ze Lwowa)
Rzeźby te są przykładem lwowskich dzieł charakteryzujących się naturalizmem ścięgien i żył przeświecających przez skórę oddających skrajne wyniszczenie, wysuszenie ciała. Ciało przestaje być ciałem a staje się symbolem. Zadaniem rzeźby lwowskiej nie jest ukazanie kształtu postaci ale jej ekspresja, uczucia mistyczna ekstaza.
Sebastian Fesinger. Do Polski przybył zapewne z Austrii ok. 1739-1740 r. Przypisywane mu sa m.in.: prace w katedrze św. Jerzego we Lwowie oraz w pałącu wojewody bracławskiego Stanisława Lubomirskiego, w którego służbie pozostawał do 1767 r jako architekt i doradca artystyczny. Jego dzieła początkowo miały zwartą formę w końcu jednak odznaczały się wydłużonymi proporcjami, ostro łamanymi draperiami o charakterystycznie uwypuklonych krawędziach oraz ekstatycznym upozowaniem figur o subtelnie opracowanych partiach ciała.
*Pierwszy znanym jego dziełem jest mała plakietka alabastrowa ze św. Andrzejem z 1747 r. przechowywana w Boćkach. Jest to wczesne dzieło tego artysty i jeszcze nie zaznaczają się w nim typowe cechy jego dojrzałej twórczości. Szaty nie sa tu jeszcze tak ostro, kubistycznie załamane. Cechę te odnajdujemy dopiero w późniejszych działach artysty.
*np. w 3 rzeźbach zdobiących schody kościoła franciszkanów w Przemyślu.
Rzeźby Fesingera są mniej rozczłonkowane niż Osińskiego. Fałdy szat choć również są ostro załamane ciągną się bardziej w górę. Mają bardziej pionowy układ. Jego postacie są mniej dramatyczne bardziej liryczne, spokojniejsze, nie aż tak bardzo konwulsyjne.
*Z warsztatem Fesingera wiązane są również pary świętych pod kopułą kościoła dominikanów we Lwowie, które maja bardzo podobny wyraz.
Pinzel
W 2 fazie 1770-1800 do głosu dochodzi pokolenie rzeźbiarzy którzy zdobyli wykształcenie jedynie na miejscu. Nie odbyli obowiązkowej wędrówki czeladniczej. Ukształtowali się w izolacji od aktualnych zjawisk w sztuce europejskiej. W pewnym, sensie powielali więc oni zdobycze formalne rzeźbiarzy z lat 50 XVIII w.
Rzeźba lwowska rozprzestrzeniła się w tym czasie na szersze tereny od Sandomierza i Kielc poprzez Warszawę, Białystok, Pińsk i Kijów.
W drugiej fazie nie dominowała już dramatyczna ekspresja dzieł Osińskiego czy Pinzla. Rzeźby charakteryzują się łagodnym smutkiem, wytwornym, sentymentalnym wdziękiem. Są bardziej stonowane.
Najważniejsi artyści tego czasu to:
Maciej Polejowski. Prawdopodobnie od 1750 r pobierał naukę u Pinzla w Buczaczu a potem kontynuował ja u Osińskiego. Jego figury są pełne charakterystycznego dla rokoka gracji i delikatności. Wydłużony kanon postaci o małych głowach wyróżniały się elegancją i miękkością opracowania materii rzeźbiarskiej. Nie ma w nich dramatyzmu charakterystyczną dla 1 fazy rzeźby lwowskiej.
*Wg. Karpowicza jego najważniejszym dziełem jest seria 8 figur Ojców kościoła i świętych pod filarami nawie głównej kościoła we Włodawie. Postacie tracą tu wyniosła sztywność charakterystyczna dla tego typu przedstawień . Stają się jakby uczestnikami przyjęcia. Wydają się toczyć między sobą swobodną rozmowę co wyraża się w dworskich pełnych elegancji gestach przedstawionych postaci. Figury jednak emanują smutkiem ich twarze i ruchy wydają się być zmęczone. Był to czas upadku niepodległości w Polsce. W smutku rzeźb odzwierciedlaj się ówczesne nastroje polityczne i społeczne. Figury te są tym bardziej niezwykłe, dzięki połączeniu twardych, ostrych, krystalicznych brył i niedbałej miękkości, swobody ruchu postaci.
Jan Obrocki. * Jego najciekawszym dziełem jest nagrobek Amalii z Bruhlów Mniszchowej w Dukli z 1772r. wykonana w mlecznym marmurze. Artysta swietnie operuje tu ostrymi krawędziami i kubistycznymi bryłami w przedstawieniu współczesnego stroju kobiecego.
Wg Karpowicza rzeźba lwowska jest szczytowym osiągnięciem sztuki rokokowej. Podczas gdy na zachodzie Europy rozwój tego stylu został zahamowany poprzez szybki powrót do antyku a więc klasycyzm na prowincji Polski sztuka ta rozwijała się dalej swobodnie. Siłą swobodnej inwencji twórczej doprowadzając do daleko idącego abstrakcjonizmu wyrażającego się przede wszystkim w rzeźbie lwowskiej.