„ Nie ma granicy ludzkich nieszczęść, ale w rozumieniu tej prawdy kryje się zalążek jej przezwyciężenia"

W. Szekspir

Metody stosowane w pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym

Metody pedagogiki dzieci z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem są różnorodne, a ich dobór zależny jest od trzech podstawowych czynników:

• celu i zadań oddziaływań;

• sytuacji podopiecznego (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i
  ograniczeń);

• realnych warunków, w jakich odbywa się praca ( rodzaj placówki np.
  przedszkole, szkoła życia, ośrodek rehabilitacyjny, dom pomocy społecznej,
  kolonie letnie i wiele innych )¹

Przedstawiciele psychologii rozwojowej mocno podkreślają, iż istotę edukacji dzieci upośledzonych stanowi stymulacja ich rozwoju, torująca drogę ujawnieniu ich wszelkich potencjalnych zdolności, umożliwiających następnie skuteczne wypełnianie zadań życiowych.

Organizowanie sytuacji wychowawczo-rewalidacyjnych bogatych w bodźce silnie pobudzające oraz planowanie zabaw i zajęć intensywnie stymulujących rozwój psychoruchowy pozwoli na wyzwalanie aktywności, rozwijanie sprawności ruchowych i manualnych, pewnych cech osobowości, a nie tylko kompensację, niekiedy nadmierną.

W interakcjach z dzieckiem pełnosprawnym, inicjatorem i moderatorem kontaktów bardzo często jest ono samo. Dziecko upośledzone, ze względu na

¹ .Lausch-Żuk: Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym, (w:) W. Dykcik: Pedagogika specjalna. Poznań 1998. Wydawnictwo Naukowe.

1

ograniczenia swojego rozwoju, jest bardzo bierne. W interakcjach z innymi jest biorcą tego, co osoba wychowująca proponuje. Terapeuta jest przewodnikiem w rozwoju jego osobowości i intelektu oraz łącznikiem między nim a otoczeniem. Terapeuta jako przewodnik na drodze tego rozwoju powinien go pobudzać i wzbogacać, aby zaistniałe niedobory zgodnie z potencjałem rozwojowym dziecka, wyrównywać.

Przedstawione zostaną teraz metody stosowane w pracy rewalidacyjnej z dzieckiem głęboko upośledzonym.

1. Metoda „pielęgnacji wychowującej"

Metoda ta polega na tym, że w normalny tok życia rodzinnego i opieki wplata się elementy kształcące i usprawniające. W tym celu wykorzystuje się sytuacje pielęgnacyjne do wspomagania rozwoju dziecka, np. sytuację karmienia (rozpoznawanie smaków, zapachów, nauka żucia, posługiwanie się kubeczkiem, sztućcami, opanowywanie różnych nazw), sytuację mycia i przewijania (mówienie do dziecka, ukazywanie różnych możliwości poruszania się, kształtowanie współdziałania przy myciu, rozwijanie poczucia sprawstwa, np. poruszania się w wodzie, chlapania itd., sytuację ubierania dziecka (nazywania części garderoby, dokonywania wyborów, rozpoznawania odzieży, dostosowywania ubioru do warunków pogodowych, do sytuacji itd.).²

2. Program stymulacji intelektualnej

Wiodącym elementem programu jest wykorzystanie zróżnicowanych tematycznie i zadaniowo plansz w celu rozwoju wiedzy i różnych umiejętności dziecka. W zestawach znajdują się obrazki posegregowane tematycznie w serie z różnych dziedzin. Poprzez odpowiedni obrazek dziecko rozwija swoją wiedzę ogólną o świecie. Program opracowany jest na dwa lata. Stopień trudności

² Olechnowicz H.: Praca, opieka wychowawcza z osobami głęboko upośledzonymi umysłowo, (w:) K. Kirejczyk (red.): Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa 1981. PWN.

2

podawanych obrazków rośnie zależnie od potrzeb i możliwości dziecka. Obrazki są tak przygotowane, aby przedstawić dziecku w realistyczny sposób wybraną informację, która rozwija zakres jego wiedzy w poszczególnych dziedzinach. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej jakości obrazków, są one : realistyczne, jednoplanowe, ciekawe, różnorodne, kolorowe i poszeregowane tematycznie. Plansze z wyrazami oraz odpowiednie obrazki stanowią pewną całość potrzebną do rozwijania pojęć dziecka oraz nauki czytania. Metoda ta, to zabawa połączona z nauką, która w przypadku zajęć z dziećmi niepełnosprawnymi, stanowią dużą szansę na podwyższenie efektywności oddziaływania dydaktycznego.

3. Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne

W. Sherborne opracowała swoją metodę z myślą o dzieciach z globalnymi zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, głównie mając na uwadze dzieci upośledzone w głębokim stopniu.

Metoda ta oferuje pomoc w rozwoju świadomości swojego ciała i obrazu samego siebie, stwarza warunki do zmniejszenia lub pozbycia się swoich zahamowań. Metoda ta pomaga w drodze niewerbalnej trenować niektóre zaburzone funkcje poznawcze. Dzieci upośledzone mają trudności z koncentracją i utrzymaniem uwagi, ukierunkowaniem działania na określony cel.

W. Sherborne (1922-1990 ) wypracowała system ćwiczeń jako narzędzi wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. Podstawowe założenia metody to rozwijanie przez ruch:

• świadomości własnego ciała i usprawnienia ruchowego;

• świadomości przestrzeni i działania w niej;

• dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskiego
  kontaktu.

W metodzie ruchu rozwijającego wyróżnia się kilka kategorii ruchu. Największe zastosowanie ma grupa ćwiczeń pozwalających dzieciom poznać swoje ciało. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często przerasta możliwości rozwojowe osób głęboko upośledzonych umysłowo. Kolejną grupę ćwiczeń, którą wykorzystuje się w pracy z dziećmi z głębokim stopniem upośledzenia to

3

ćwiczenia ruchu „z", polegające na tym, ze jeden partner jest bierny, a drugi aktywny. Te ćwiczenia prowadzą przede wszystkim do budowania relacji opartych na zaufaniu. Dziecko powierza swoje ciało dorosłemu.³

Zajęcia z wykorzystaniem metody W. Sherborne można wykorzystać jako oddziaływanie indywidualne, jednakże z uwagi na wartość, jaka dla rozwoju społecznego dziecka niesie możliwość kontaktu z innymi osobami, metoda ta zalecana jest do prowadzenia w formie zajęć grupowych.

4.Program czuciowy całego ciała

Program obejmuje całą powierzchnię ciała. Przy wykonywaniu ćwiczeń całą powierzchnię ciała dzielimy na obszary, które kolejno poddajemy stymulacji:

• ręka lewa

• ręka prawa

• noga lewa

• noga prawa

• klatka piersiowa i brzuch ( zawsze masujemy zgodnie z ruchem
  wskazówki zegara)

• ramiona, plecy, pośladki.

Należy pamiętać, aby zawsze nazwać rodzaj stosowanego bodźca zależnie od wykonywanego ćwiczenia oraz nazwać masowaną część ciała i stronę ciała. Program czuciowy stosujemy w celu:

• poprawy czucia powierzchniowego i głębokiego

• poprawy odczuwania ciała jako całości.

Na program składa się:

• uciskanie całej powierzchni ciała

• dociskanie nóg do klatki piersiowej ze zgiętymi kolanami

• dociskanie i rozciąganie powierzchni stawowych

• masaż całego ciała materiałami o różnej fakturze.

³ Trybuś M.: Metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne. (w:) J. Kielin (red.): Rozwój daje radość. (Śdańsk 1999. Wydawnictwo Psychologiczne.

4

Stymulacja czuciowa zapewnia terapeucie i dziecku bliski kontakt, przez co skutki programu sięgają bardzo głęboko, wspomagając rozwój psychiki i dając dużo radości. Przez cały czas terapeuta dba o dobre samopoczucie dziecka, łagodnie do niego mówi o tym co robi.⁴

5. Program M. Ch. Knillów

Wczesny kontakt fizyczny z dzieckiem daje emocjonalne potwierdzenie i stanowi bazę dla pomyślnego rozwoju podstawowych ludzkich związków i dla późniejszego rozwoju komunikacji. Kontakt fizyczny rodzi się nie tylko z dotyku, lecz powstaje także dzięki ruchowi. Ruch pobudza zainteresowania i sprzyja wzajemnemu zadowoleniu, jest także podstawą procesu komunikacji.⁵

„Dotyk i komunikacja" „Programy aktywności"

Programy te są propozycją postępowania terapeutycznego z dzieckiem, którego rozwój został z jakichś powodów zakłócony lub zahamowany. Pomagają dziecku doświadczać jego ciała jako jedności i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest zdolne do używania swego ciała aktywnie.

„Dotyk i komunikacja" jest programem, który uczy dziecko korzystać ze zmysłów bliskich w sytuacji, gdy ich funkcjonowanie zostało zaburzone z powodu uszkodzenia mózgu. Muzyka zawarta w tym programie ma na celu przypomnienie dziecku wrażeń zmysłowych z okresu płodowego. Imituje ona bicie serca matki, przelewanie się wód płodowych, odgłosy towarzyszące oddychaniu. W trakcie jej trwania terapeuta w zależności od pobudliwości czuciowej dziecka poprzez dotykanie, głaskanie lub ugniatanie ciała stara się nawiązać z nim kontakt. Poprzez obserwację dziecka, jego zachowania, terapeuta poznaje jego potrzeby i proponuje takie aktywności, które poprawią jakość wzajemnych relacji.⁶

⁴ Kwiatkowska M.: Dzieci głęboko niezrozumiane. Warszawa 1997. Oficyna Literatów i

Dziennikarzy „ Pod Wiatr".

⁵Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków 2002. Oficyna

Wydawnicza „Impuls".

⁶ Knill M. Ch.: Programy aktywności. Warszawa 1995. Centrum Metodyczne Pomocy

Psychiczno-Pedagogicznej MEN.

5

„Programy aktywności" mają formę muzyczno-ruchową. Wszystkim aktywnością ruchowym towarzyszy specjalnie skomponowana muzyka, która podzielona jest na pięć części i trwa około dwadzieścia trzy minut.

1. Część - muzyka wprowadzająca- 3 minuty.

2. Część - 7 minut.

3. Część - 6 minut.

4. Część - 4 minuty.

5. Część - muzyka zamykająca - 3 minuty.

Muzyka jest relaksująca, stanowi „sygnalizującą melodię", która stopniowo pobudza oczekiwania i pomaga przygotować partnera do dalszego ciągu sesji. W części drugiej muzyka staje się wyraźnie bardziej rytmiczna. Jest tak skomponowana, że stanowi wspierający akompaniament dla początku aktywnego kontaktu między partnerem, a opiekunem. Trzecia część jest wyraźnie bardziej intensywna-zarówno medycznie, jak rytmicznie. W czwartej części muzyka jest lżejsza i bardziej melodyjna, stanowi dobry akompaniament dla mniej intensywnego i bardziej zabawowego kontaktu. Piąta część przypomina muzykę wprowadzającą, znowu jest uspokajająca i medytacyjna. Służy relaksacji, daje czas na refleksje i pozytywne rozpoznanie sytuacji.⁷

⁷ Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Kraków 2002. Oficyna Wydawnicza „Impuls".

6

---