Karma (Sanskrit), Pāli: kamma
Działanie, a poprawnie mówiąc termin ten oznacza Zdrowe i Szkodliwe Zamiary (kusala- i akusala-cetanā) oraz współistniejące z nimi czynniki mentalne, które powodują odradzanie się i kształtują przeznaczenie istot.
Te Karmiczne Zamiary (kamma cetanā) manifestują się jako szkodliwe lub przynoszące pożytek działania:
Dlatego też w Buddyjskim znaczeniu karma w żadnym wypadku nie oznacza rezultatu działania i z pewnością nie jest przeznaczeniem człowieka lub nawet narodów (tak zwana wspólna, czy zbiorowa karma). Jej błędne pojmowanie zostało szeroko rozpowszechnione na Zachodzie poprzez wpływy teozofii.
"Wola (cetanā), o mnisi jest tym co nazywam działaniem (cetanāham bhikkhave kammam vadāmi), gdyż poprzez wolę wykonuje się działania ciała, mowy i umysłu. Istnieje karma (działanie), mnisi, która dojrzewa w piekle …. Karma, która dojrzewa w świecie zwierząt …. Karma, która dojrzewa w świecie ludzi …. Karma, która dojrzewa w niebiańskich światach …. Trojakiego jednak rodzaju jest owoc karmy: dojrzewający w tym życiu (dittha-dhamma-vedanīya-kamma), dojrzewający przy kolejnym odrodzeniu (upapajja-vedanīya-kamma), dojrzewający przy późniejszych odrodzeniach (aparāpariya-vedanīya kamma) …." (A.VI.63)
a przyczyny przynoszącej pożytek karmy to:
Altruizm (alobha),
"Chciwość, o mnisi jest przyczyną powstawania karmy, nienawiść jest przyczyną powstawania karmy, złudzenia są przyczyną powstawania karmy …." (A.III.109)
"Istnieją trzy rodzaje szkodliwych czynów, powodowane przez chciwość, nienawiść lub złudzenia.”
"Zabijanie … kradzież … nieprawe współżycie seksualne … kłamstwo … oszczerstwo … obraźliwa mowa … głupia paplanina, gdy wytwarzane, kontynuowane i często powtarzane prowadzą do odrodzenia w piekle lub pośród zwierząt lub pośród duchów." (A. III, 40)
"Ten, który zabija i jest okrutny idzie do piekła lub jeżeli odrodzi się pośród ludzi, będzie żył krótko. Ten, który torturuje innych, będzie cierpiał z powodu choroby. Gniewny będzie miał brzydki wygląd, zazdrosny będzie pozbawiony wpływów, skąpiec będzie biedny, uparty będzie miał niskie urodzenie, bezczynny będzie pozbawiony wiedzy. W przeciwnym wypadku człowiek będzie odrodzony w niebie lub jako człowiek będzie długo żył, będzie miał piękny wygląd, wpływy, szlachetne urodzenie i wiedzę." (porównaj M. 135)
Na temat wcześniej wspomnianych dziesięciu korzystnych i szkodliwych działań patrz kamma-patha. Na temat pięciu odrażających zbrodni o natychmiastowym efekcie, patrz ānantarika-kamma.
"Istoty są właścicielami własnej karmy, spadkobiercami własnej karmy, ich karma jest łonem, z którego się odradzają, ich karma jest ich przyjacielem, ich schronieniem. Jakąkolwiek karmę wytwarzają - złą czy też dobrą - będą jej spadkobiercami." (M. 135)
Jak już wcześniej było wspomniane w odniesieniu do czasu, w którym pojawia się karmiczny Skutek (vipāka) wyróżnia się trzy rodzaje karmy:
Karmę Dojrzewającą podczas Tego Życia (dittha-dhamma-vedanīya kamma),
Karmę Dojrzewającą w Następnym Odrodzeniu (upapajja-vedanīya-kamma),
Karma Dojrzewającą w Późniejszych Odrodzeniach (aparāpariya-vedanīya-kamma).
Dwa pierwsze rodzaje karmy mogą być pozbawione karmicznego Skutku (vipāka), gdy brak okoliczności wymaganych dla powstania karmicznego skutku lub w wyniku tego, że są one zbyt słabe i przy przewadze odwrotnej karmy nie są one w stanie wytworzyć rezultatu. W takim przypadku są one nazywane ahosi-kamma - dosłownie Karma, która Istniała, czyli karma pozbawiona skutku.
Jednak trzeci rodzaj karmy, który przynosi owoce w późniejszych odrodzeniach wytworzy karmiczne skutki, gdy tylko i gdziekolwiek nadarzą się warunki. Zanim jej skutki dojrzeją i tak długo jak procesy życiowe będą podtrzymywane przez pożądanie i niewiedzę, nigdy nie stanie się ona bezowocna. Według komentarzy, np. Vis.M. XIX pierwszy spośród siedmiu momentów Karmicznych Impulsów (kamma javana, patrz javana) jest uważany jako „karma dojrzewająca za życia” , siódmy moment jako karma dojrzewająca w następnym życiu. Pozostałe pięć momentów jest określanych jako karma dojrzewająca w późniejszych odrodzeniach.
W odniesieniu do ich funkcji wyróżnia się:
Regenerującą (lub produktywną) Karmę (janaka-kamma),
Wspierającą (lub konsolidującą) Karmę (upatthambhaka-kamma),
Przeciwstawną (tłumiącą lub frustrującą) Karmę (upapīlaka-kamma),
Niszczącą (lub Zastępującą) Karmę (upaghātaka- lub upacchedaka-kamma).
(1) wytwarza pięć skupisk istnienia (ciało, uczucia, percepcję, formacje mentalne i świadomość) przy odrodzeniu jak i podczas trwania życia. (2) nie wytwarza skutków karmicznych, lecz jest jedynie w stanie podtrzymywać już wytworzone skutki karmiczne. (3) równoważy lub tłumi skutki karmiczne.
(4) niszczy wpływ słabszej karmy i wpływa jedynie na własny skutek.
Odnośnie pierwszeństwa ich rezultatów rozróżnia się:
Ciężką Karmę (garuka-kamma),
Nawykową Karmę (ācinnaka- lub bahula-kamma),
Nagromadzoną Karmę (katattā-kamma).
(1, 2) Ciężka (garuka) oraz Nawykowa (bahula) korzystna i szkodliwa Karma dojrzewa wcześniej niż lekka i rzadko wytwarzana Karma. (3) Bliska Śmierci (maranāsanna) Karma, to znaczy korzystna i szkodliwa wola obecna bezpośrednio przez śmiercią, która często może być odbiciem wcześniej spełnionych dobrych i złych Działań (kamma), jej Znaku (kamma-nimitta) lub Znaku przyszłego Istnienia (gati-nimitta) wytwarza odrodzenie. (4) W przypadku braku w momencie śmierci jakiegokolwiek z tych trzech Działań, odrodzenie jest wytwarzane poprzez Nagromadzoną (katattā) Karmę.
Rzeczywiste i w ostatecznym znaczeniu prawdziwe zrozumienie Buddyjskiej Karmy jest możliwe jedynie dzięki głębokiemu wglądowi w Bezosobowość (anattā) i Przyczynowość (patrz pat.iccasamuppāda, paccaya) wszelkich zjawisk istnienia. "Wszędzie, we wszystkich formach istnienia … taka istota dostrzega jedynie mentalne i fizyczne zjawiska działające jedynie poprzez ich związanie poprzez przyczyny i skutki.”
"Oprócz owocu karmy, nie dostrzega on nikogo, kto by stał za czynem, żadnego otrzymującego. I z pełnym wglądem rozumie, że mądrzy stosują jedynie konwencjonalne nazwy, gdy mówią o jakimkolwiek działaniu, mówią o wykonującym czyn lub gdy mówią o otrzymującym skutek karmiczny, gdy ten powstaje. Dlatego też starożytni mistrzowie mówili:
Żadnego wykonującego czyn nie można odnaleźć,
Nikogo, kto by kiedykolwiek zbierał owoce.
Toczące się puste zjawiska -
Oto jedynie właściwy i prawdziwy pogląd.
I kiedy czyny i ich skutki
Toczą się wsparte na przyczynach,
Nie można w tym odnaleźć żadnego początku,
Podobnie jak jest w przypadku nasiona i drzewa." (Vis.M.XIX)