SEGREGACJA MEDYCZNA
Zagrożenia współczesnego świata stale zwiększają ryzyko występowania zdarzeń z dużą ilością ofiar i znacznymi zniszczeniami środowiska. Zjawiska te wymagają szczególnych umiejętności postępowania, szczególnie w zakresie segregacji medycznej ofiar tych zdarzeń.
Niezbędna do właściwego zrozumienia problemu segregacji jest znajomość definicji podstawowych pojęć: katastrofy i wypadku masowego.
Katastrofa to nagłe zdarzenie, w wyniku którego powstają poważne szkody w środowisku oraz zaburzenia normalnego funkcjonowania dotkniętej społeczności wymagające pomocy z zewnątrz.
Wypadek masowy natomiast jest to zdarzenie, w którym występuje duża ilość ofiar.
Organizacja działań medycznych na miejscu katastrofy przebiega według ściśle określonych i powszechnie przyjętych zasad. W miejscu zdarzenia zostają wyróżnione strefy bezpieczeństwa.
Strefa pierwsza(gorąca)- niebezpieczna to miejsce bezpośredniego zdarzenia. Na granicy tej strefy działają służby porządkowe, które uniemożliwiają wstęp osobom postronnym.
Strefa bezpieczna(zimna) jest miejscem przygotowań do działań ratowniczych.
Gdy istnieje ryzyko powstania wtórnych zagrożeń, wyznaczana jest strefa pośrednia (ciepła) dająca większy margines bezpieczeństwa.
Każde zdarzenie o charakterze masowym podlega ocenie pod względem:
warunków bezpieczeństwa (zwłaszcza obecności substancji niebezpiecznych),
liczby poszkodowanych,
charakteru i ciężkości obrażeń,
warunków pogodowych,
dostępności personelu medycznego,
dostępności środków transportu,
możliwości leczniczych lokalnych placówek służby zdrowia.
Niniejszy rozdział ma za zadanie zapoznanie z zasadami prowadzenia segregacji medycznej.
Termin segregacja (triage) oznacza podział poszkodowanych na grupy z uwzględnieniem stopnia ciężkości obrażeń, oszacowaniem szans przeżycia, a także oceną pilności udzielenia pomocy i ewakuacji. Z powyższej definicji wynika, że segregacja jest procesem ciągłym, który trwa aż do opuszczenia miejsca zdarzenia przez ostatnie ofiary. Najważniejszym celem segregacji jest stworzenie szansy przeżycia jak największej liczbie ofiar..
Lekarz pierwszego ambulansu przybyłego na miejsce zdarzenia powinien rozpocząć segregację i przejąć rolę koordynatora medycznego, do czasu przybycia Koordynatora Medycznych Działań Ratowniczych. Koordynatorem Medycznych Działań Ratowniczych jest lekarz przeszkolony w zakresie prowadzenia działań ratowniczych w zdarzeniach masowych i katastrofach, który nie bierze bezpośredniego udziału w leczeniu ofiar, ale kieruje medyczną strona akcji ratunkowej. Koordynator Medycznych Działań Ratowniczych podlega oficerowi Państwowej Straży Pożarnej, który pełni funkcję Koordynatora Działań Ratowniczych.
Do zadań Koordynatora Medycznych Działań Ratowniczych należą:
współpraca z Centrum Powiadamiania Ratunkowego, stacjami pogotowia ratunkowego, szpitalami,
określenie zapotrzebowania na personel medyczny, sprzęt i środki transportu,
potwierdzanie na bieżąco informacji o możliwościach leczniczych szpitali i przekazywanie ich osobom odpowiedzialnym za ewkuację,
dysponowanie wszystkimi zasobami medycznymi na miejscu zdarzenia,
rozdzielanie zadań przybywającym na miejsce zdarzenia zespołom medycznym.
Prowadząc segregację ofiar katastrofy ocenia się:
stan świadomości,
drożność dróg oddechowych,
wydolność układu oddechowego,
czynność układu krążenia,
rodzaj obrażeń,
ewentualne skażenia.
W praktyce wyróżniamy pięć podstawowych rodzajów segregacji.
Segregacja codzienna prowadzona jest na oddziale ratunkowym. Naczelnym celem jest tu dokonanie wczesnej oceny pacjenta i wczesne wdrożenie właściwego leczenia. Szczególną uwagę poświęca się najciężej chorym pacjentom nawet, jeśli szanse utrzymania ich przy życiu są niewielkie.
Segregacja w wypadkach i zdarzeniach masowych dotyczy sytuacji, kiedy lokalny system ratunkowy jest obciążony bardziej niż zwykle, ale nie dochodzi do jego przeciążenia. Najważniejszym celem jest wyłonienie grupy poszkodowanych w stanie krytycznym i intensywne leczenie tych ofiar. Poszkodowani z obrażeniami niezagrażającymi życiu podlegają segregacji codziennej, która zostanie przeprowadzona po zaopatrzeniu chorych w stanie ciężkim.
Segregacja w katastrofach dotyczy zdarzeń, których zabezpieczenie przekracza możliwości lokalnego systemu zabezpieczeń. Służy ona wyłonieniu grupy poszkodowanych, wobec których zastosowanie działań medycznych daje szanse na przeżycie.
Segregacja w warunkach szczególnych znajduje zastosowanie w zdarzeniach, kiedy istnieją dodatkowe czynniki zagrożenia, np. doszło do użycia broni masowego rażenia. W tych okolicznościach konieczna jest, oprócz postępowania standardowego, dekontaminacja poszkodowanych i odzież ochronna dla ratowników.
W wyniku segregacji dokonuje się podział poszkodowanych na cztery grupy oznakowane odpowiednim kodem kolorowy, określającym stopień zagrożenia życia i pilność udzielenia pomocy.
Poszkodowani oznaczeni kodem czerwonym znajdują się w stanie bezpośredniego zagrożenia życia. Wymagają oni natychmiastowej pomocy i szybkiego transportu do szpitala.
Kod żółty oznacza, że u poszkodowanego występują poważne obrażenia, które wymagają pilnego leczenia i transportu do szpitala, jednak stan chorego na miejscu zdarzenia jest stabilny. Poszkodowani z tej grupy otrzymują pomoc w drugiej kolejności.
Kod zielony przypisuje się poszkodowanym, którzy doznali drobnych, nie zagrażających życiu obrażeń, które mogą być zaopatrzone w dalszej kolejności. Często wielu poszkodowanych z tej grupy nie wymaga leczenia szpitalnego.
Kodem czarnym oznacza się ofiary zdarzenia, które zmarły w czasie jego trwania bądź podczas udzielania pomocy.
Największy problem dla personelu medycznego stanowią poszkodowani w stanie ciężkim, których szanse na przeżycie, pomimo zastosowania czasochłonnych procedur, są niewielkie. Proponuje się przypisanie im kodu czerwonego i przyjęcie postawy wyczekującej.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że stan poszkodowanych ulega dynamicznym zmianom. Oznacza, to, że np. poszkodowany oznaczony kodem zielonym może za jakiś czas wymagać przypisania go do grupy żółtej.
Postępowanie segregacyjne na miejscu zdarzenia ułatwia znajomość systemu segregacyjnego START - Simple Triage and Rapid Treatment ( prosta segregacja i szybkie leczenie). Jest on prosty, łatwy do zapamiętania, szybki w użyciu i nie wymaga od osoby przeprowadzającej segregację dużego doświadczenia ( schemat przedstawiający system START zamieszczono poniżej).
Każda ofiara zdarzenia masowego powinna być zaopatrzona w kartę segregacji, która zawiera przyznany kod, opis obrażeń, informacje o wdrożonym leczeniu oraz podstawowe dane o poszkodowanym.
Karty segregacji spełniają następujące role:
ułatwiają organizację działań ratunkowych w zdarzeniach masowych,
umożliwiają policzenie wszystkich ofiar zdarzenia,
umożliwiają monitorowanie stanu poszkodowanych,
zapewniają przekazanie informacji o poszkodowanych personelowi szpitali, do których są oni transportowani,
umożliwiają późniejszą identyfikację ofiar w szpitalach.
Na polskim rynku są już dostępne zestawy segregacyjne. Zostały opracowane w dwóch, niezależnych wersjach, które w razie potrzeby wzajemnie się uzupełniają. Jedna z nich zawiera opaski segregacyjne, a druga - karty segregacyjne.
Ewakuację ofiar z miejsca zdarzenia prowadzi się zgodnie z wynikami przeprowadzonej segregacji. Nadzór nad tą częścią działań sprawuje Centrum Powiadamiania Ratunkowego, które podejmuje decyzje o rodzaju, sposobie i kierunku transportu. Stosowanie się do zaleceń CPR pozwala uniknąć przeniesienia katastrofy z miejsca zdarzenia do szpitala.
Kiedy możliwości ewakuacji poszkodowanych są ograniczone, istnieje konieczność zorganizowania na miejscu katastrofy punktu leczenia ofiar. Miejsce, w którym może znajdować się punkt medyczny, wskazuje Państwowa Straż Pożarna poza strefą zagrożenia. PSP zapewnia zaplecze logistyczne punktu. W dobrze zorganizowanym punkcie znajdują się sektory dla poszczególnych grup segregacji.
Sprawnie przeprowadzona akcja ratunkowa w zdarzeniu masowym czy katastrofie wymaga pełnego zaangażowania i ścisłej współpracy wszystkich służb publicznych biorących udział w działaniach. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że zebranie odpowiedniej liczby personelu nawet o bardzo wysokich kwalifikacjach, nie zastąpi taktyki działań. Sprawne funkcjonowanie systemu powiadamiania, łączności, zarządzania, segregacji, leczenia i transportu jest kluczem do sukcesu. Słabe funkcjonowanie jednego z tych elementów może skazać na niepowodzenie całą akcję ratunkową.
238