ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA ZA UDZIAŁ W INDYWIDUALNEJ AKCJI RATOWNICZEJ
Obowiązek niesienia pomocy
Ustawa z dnia 8 września 2006 o Państwowym Ratownictwie Medycznym
w artykule 4 przewiduje powszechny obowiązek niezwłocznego udzielania pierwszej pomocy i niezwłocznego powiadomienia podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Zgodnie z art. 162 § 1 kodeksu karnego, karze pozbawienia wolności do lat 3 podlega ten, kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Osoba, która widząc wypadek drogowy skutecznie zawiadamia służby ratunkowe, spełnia swój obowiązek i nie naraża się na odpowiedzialność karną z art. 162 § 1 kk,
pod warunkiem, że zawiadomienia dokonano precyzyjnie i z zachowaniem określonych reguł, by nie zostało poczytane przez dyspozytora za żart (należy się przedstawić, opisać sytuację, podać koordynaty miejsca, nie rozłączać się samemu, czekać na przyjazd właściwych służb).
Art. 162 § 2 kk zwalnia z odpowiedzialności karnej osoby, które nie udzieliły pomocy innemu człowiekowi wówczas, gdy do jej udzielenia konieczne jest wykonanie zabiegu lekarskiego albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej
Zwolnienie z odpowiedzialności karnej za uszkodzenie ciała lub mienia w trakcie akcji ratowniczej (stan wyższej konieczności)
Zgodnie z art. 26 § 1 kk nie popełnia przestępstwa ten, kto działa w celu (niekoniecznie z rezultatem) uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego
Życie ludzkie jako dobro najwyższe znajduje się pod szczególną ochroną państwa - art. 38 Konstytucji RP
Uszkodzenie ciała lub zniszczenie mienia nie pociągnie za sobą odpowiedzialności karnej ratownika, o ile jego działania miały na celu uchylenie bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia osoby ratowanej
Dla zastosowania art. 26 § 1 kk konieczne jest dokonanie oceny trzech okoliczności:
bezpośredniości niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem
brak możliwości uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób niż przez poświęcenie jakiegoś dobra
stosunku wartości dobra ratowanego do dobra poświęconego
Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym w art. 5 pkt2. zezwala na poświęcenie dóbr osobistych innej osoby, z zastrzeżeniem jednak, że są to dobra inne niż życie i zdrowie, oraz dóbr majątkowych w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia osoby w stanie nagłego zagrożenia
Odpowiedzialność cywilna
Odpowiedzialność cywilna w odniesieniu do sytuacji, w których może znaleźć się ratownik, to obowiązek naprawienia szkody w razie wyrządzenia jej osobie ratowanej lub innej osobie
Odpowiedzialność ta najczęściej ma charakter majątkowy
Przesłanki odpowiedzialności cywilnej
Wystąpienie szkody, jako uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej
Fakt powstania szkody spowodowanej działaniem ludzkim lub innym zdarzeniem, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy
Związek przyczynowy pomiędzy szkodą a faktem
Przepis art. 415 kodeksu cywilnego stanowi, że osoba, która ze swej winy wyrządziła drugiemu szkodę, obowiązana jest do jej naprawienia
Bez przypisania ratownikowi winy, nie można mówić o jego odpowiedzialności za szkodę poniesioną przez osobę ratowaną lub inne osoby
Bezprawności czynu (lub zaniechania), jako niezbędnego elementu winy, nie można przypisać osobie działającej w stanie wyższej konieczności
Co prawda art. 424 kc stanowi o wyłączeniu odpowiedzialności cywilnej za zniszczenie lub uszkodzenie cudzej rzeczy albo za zabicie zwierzęcia w celu odwrócenia od siebie lub innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, jednak porzucając ogólną formułę znaną z kodeksu karnego przepis kodeksu cywilnego pomija kwestie spowodowania szkody na osobie (np. spowodowanie uszkodzenia ciała w wyniku pośredniego masażu serca)
Doktryna prawa cywilnego rozszerza znaczenie stanu wyższej konieczności, przyjmując, że stan ten może być uzasadniony zagrożeniem dobra własnego lub innej osoby, o charakterze majątkowym lub osobistym, pod warunkiem, że:
Zagrożenie ma charakter bezpośredni
Przeciwdziałanie niebezpieczeństwu poprzez wyrządzenie szkody jest konieczne (w danej sytuacji nie można zastosować innego środka)
Osoba powodująca szkodę sama nie przyczyniła się do powstania niebezpieczeństwa, a dobro ratowane jest oczywiście ważniejsze od poświęconego
Granice wiekowe odpowiedzialności cywilnej
Zgodnie z art. 426 kc osoby małoletnie, które nie ukończyły lat 13, nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę
Małoletni, którzy ukończyli lat 13, lecz nie osiągnęli jeszcze pełnoletności odpowiadają za swoje czyny tak, jak pełnoletni, tj. w odniesieniu do akcji ratowniczych na zasadzie winy
Odszkodowanie może zostać zasądzone od takich osób, lecz jego egzekucja zostanie odsunięta w czasie do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletności, wraz z którą nabędą pełną zdolność do czynności prawnych
Odpowiedzialność cywilna Państwa wobec ratownika
Artykuł 6 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym zakłada, że osobie, która poniosła szkodę na mieniu powstałą w następstwie podjęcia przez nią udzielania pierwszej pomocy przysługuje roszczenie o naprawienie tej szkody od Skarbu Państwa
Udzielenie pierwszej pomocy przez osobę postronną (np. niezawodowego ratownika) stanowi niejako chwilowe „wyręczenie” państwa w jego konstytucyjnym obowiązku ochrony życia obywateli, dlatego uznano, że Skarb Państwa winien odpowiadać za szkody poniesione przez ratownika w trakcie takiej akcji
Błąd a odpowiedzialność karna ratownika
Art. 28 § 1 kk stanowi, że nie popełnia umyślnie czynu zabronionego (czyli przestępstwa) ten, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię
Przestępstwo umyślne czy nieumyślne ?
zgodnie z art. 9 § 1 kodeksu karnego czyn zabroniony jest umyślny, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi
§ 2 tego artykułu stanowi, że czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć
Znamię czynu zabronionego
Jedna lub więcej cech jakiegoś działania lub zaniechania, która została wskazana w kodeksie karnym jako element składowy definicji danego przestępstwa
(znamieniem przestępstwa z art. 162 § 1 kk będzie nieudzielenie pomocy w okolicznościach na to pozwalających)
Art. 29 kk stanowi, że nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę - urojony stan wyższej konieczności
Ratownik błędnie przypuszcza, że wolno mu poświęcić dobro mniej chronione na rzecz ratowania życia ludzkiego, podczas gdy w istocie takiej konieczności nie ma (niebezpieczeństwo grożące poszkodowanemu nie ma charakteru bezpośredniego, albo można go uniknąć w inny sposób)
Błędne przekonanie ratownika o istnieniu stanu wyższej konieczności musi być usprawiedliwione, tzn. muszą występować okoliczności, które obiektywnie wskazywałyby na jego istnienie, tyle że w danym wypadku ich ocena jest nieprawidłowa.
Zgodnie z art. 30 kk nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności
Mamy tu do czynienia z sytuacją, w której ratownik nie zdaje sobie sprawy z faktu, iż jego działania są w istocie działaniami przestępczymi
Podsumowanie
Każda osoba ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy pod rygorem odpowiedzialności karnej
Zwolnienie się z odpowiedzialności za nieudzielenie pomocy wymaga analizy stanu faktycznego i wykazania, że nie zostały spełnione warunki, od istnienia których kodeks karny uzależnia tę odpowiedzialność
W czasie akcji ratowniczej może dojść do sytuacji, w której w imię ratowania życia ludzkiego konieczne będzie poświęcenie zdrowia lub mienia
Jest to tzw. stan wyższej konieczności, który wyłącza odpowiedzialność karną
Oprócz stanu wyższej konieczności okolicznością znoszącą tę odpowiedzialność będzie również m.in. błąd oraz wiek ratownika
Odpowiedzialność cywilna ma najczęściej wymiar majątkowy
W najbardziej typowych przypadkach polega ona na obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej z własnej winy
Uznaje się, że nie można przypisać winy osobie, która podjęła czynności ratownicze z pobudek altruistycznych, w celu ratowania życia ludzkiego, jako dobra najwyższego
Co do zasady należy zatem przyjąć, że ani z punktu widzenia prawa karnego, ani cywilnego, prawidłowo prowadzona akcja ratownicza (nawet bez oczekiwanych skutków w postaci przywrócenia oddechu i krążenia) nie będzie skutkować poniesieniem odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub mienia
Osoby decydujące się na udział w ratowaniu czyjegoś życia bądź zdrowia muszą jednakże liczyć się z koniecznością dokonywania ocen stanów faktycznych, a w swoim postępowaniu powinny kierować się zasadą zdrowego rozsądku oraz korzystać z nabytych umiejętności w sposób zgodny z ćwiczonymi procedurami ratowniczymi
3