To, co wczoraj napisałam, to była prawie cała cz. I tej ksiażki, teraz jej dokończenie.
Romantycy wprowadzili do literatury upiory, wampiry, trumny. Janion nazywa to romantyczną rebelią śmierci. Z otchłani tej śmierci wyłąnia się jakieś „niesamowite”, które budzi lęk - jak z wypartej słowiańszczyzny. Uważa, że Mkickiewicz inspirował te rebelię.
Przytacza polemiczne z tą tezą zdania Pigonia, Kolbuszewskiego i Nawareckiego twierdzących, że Mickiewicza śmierć była „oswojona” nie dzika. Przypomina nagły zgon poety, niedopełnienie sakramentów, spoczywanie w potrójnej skrzyni, wielkiej, pzrez tygodnie w jakiejś sieni - zbeszczeszczenie. Uważa, że Mickiewicz za życia chciał znać język umarłych, słyszeć, co mówią. Miłość z ballad Mickiewicza nazywa demoniczną, ciemną, mającą związek z grobem. Uważa, że to dlatego, że Mickiewicz doswiadczył ciemnej strony swej osobowości. Podejrzewał zresztą jakiś demoniczny wpływ na siebie. Uważa, ze dokonał przekroczenia w sferę śmierci. Właśnie upiory i wampiry, zd. Mickiewicza miały wyjść z łona słowia n skiego. Wg Janion, poeta zachował pierwotną prostą wiarę w upiory, nie tylko o nich pisał. W utworze „Popas w Upicie” o trupie Sicińskiego miał Mick. dać wyraz triumfu śmierci nieoswojonej właśnie, niewytłumaczalnej, obscenicznej, niezrozumiałej.
CZ. II
Stara opozycja „cywilizacja” - „barbarzyństwo” w świecie nowoczesnym przełożyłą sie na opozycję „Zachód” - „Wschód”. Wschodniość jest miarą barbarzyńskości, gorszości. Polska położona miedzy wsch. a zach. miała zawsze kłopoty ze swoją zchodnioscią. a jej świadomosc jest wschodnio- zachodnia. Jest trochę tak, ze Słowianie i tradycji łacińskiej zwracają sie w stronę zachodu i odosobniają słowian wschodnich. Polskie granice wschodnie nigdy nie były zbyt ścisłe, to szerokie pogranicze, różnonarodowościowe, róznokulturowe, różnoreligijne - Kresy. Były one zawsze mitologizowane, Kozacy też. Polonizacja terenów wschodnich jest uważana za ich Europeizację, ale dużo w tym mitu, bo to była nasza kolonizacja na wschodzie, nie uznawanie ukraińskich dążeń niepodległ. itp. Polska tworzyłą mit naszego posłąnnictwa na wschodzie, ale stos. między Polakiem a Ukraińcem był jak między panem a niewolnikiem. Do tego różnica wiary i Polaków zaczęto uważać z prześladowców prawosławnych. Jednocześnie tworezono mit o Polsce jako przedmurzu chrześcijaństwa. Miała chronić całą Europę przed barbarzuńcami ze Wschodu.
Janion chce innego spojrzenia na pogranicze. Uważa, że np. sarmatyzm pokazywał bliskie związki Polski z kulturą wschodnią (żupan, wschodnie uzbrojenie, turecka szabla). Możliwość alternatywnego myślenia o naszym miejscu w Europie widzi w tym, żeby nie określać go za pomocą przeprowadzania nieprzekraczalnej granicy między wschodem a zachodem. Myślenie to musi porzucić też przekonanie o własnej, nie zachodniej niedojrzałości, gorszości i niższości.
Uważa „Bogurodzicę” za niezapomniane świadectwo naszej wschodnio - zachodniej słowiańskości (motyw Deesis - Maryja, Chrystus i Jan Chrzciciel - grecki typ ikonograficzny). To świadectwo wspólnego bizantyńsko - słowiańskiego i zach. - łac. dziedzictwa. Czytanie dziś „bogur.” choć trudne ożywia „obydwa płuca” dawnej kultury polskiej.
Zabory, mówiąc w dużym uproszczeniu, stworzyły mesjanizmy romantyczne - szkodliwe, utożsamiające absolut z ojczyzną, jak pisał Miłosz. Wpłynęło to na nasze widzenie Rosji, która byłą zawsze na wschodzie, a więc zapóźniona, irracjonalna, tyrańska. Polska zawsze perzyznawała sobie prawo do najostrzejszej krytyki Rosji, podkreślała, że nie należy ona do Europy i pzreciwstawiała ją jej. Polska przynależała do cywilizacji zachodu, oczywiście. Do tego katolicyzm stworzył centralna postać Polaka - katolika, a w 20 - leciu międzyw. sprzyjało to połączeniu nacjonalizmu z katolicyzmem, w dobie PRL- u miało wyraźne ostrze antykomun. Jan Paweł II czyniąc z narodu podstawową i autonomiczną formę tożsamości odświeżył stare toposy XIX w. romantycznego nacjonalizmu i mesjanizmu.
Podstawą rozkwitu Europy środkowo - wschodniej jest „model zachodni” gwarant. rozwój. Zawsze tak było, stąd jedynie przystanie do chrzescijańskiej „religii politycznej” mogło ocalić Polskę przed zniknięciem z mapy. Język słowiański był przyczyną odosobnienia i zupełnego odcięcia i zerwania wymiany kult. z Europą. Ale przez to łacina nie była dla nikogo językiem ojczystym, macierzystym, rodzimym, byłą wyuczona. Język prawdziwie rodzimy został zmarginalizowany w kulturze wysokiej. Pyta, jak to mogło rzutować na poczucie słowiańskości.
Uważa, że patrzymy na Rosję z punktu widzenia „orientalizmu”, czyli systemy fikcji ideologicznych zbudowanych na opozycjach rozgraniczających „nas” i „ich”. Wizualizacja wschodu dokonuje się po to, by zachód sie samoidentyfikował.
Uważa, ze tak patrzył na Rosję Kapuściński w „Imperium”: przeciwstawia Rosję Europie. Sam jest zewnętrznym obserwatorem - Europejczykiem. Inaczej Mariusz Wilk, który zamieszkał tam, osiadł ale i podróżówał i którego ta Rosja zafascynowała i umiał na nią spojrzeć od środka.
Janion twierdzi, ze Masłowskiej „Wojna polsko- ruska”oddaje to, co dzieje sie w głowach Polaków: bełkot ustanawia współczesną tożsamość polską, czyli mesjanizm lumpów. Trans gadania, złożony ze zbitek języków seriali, big brodera oddaje to, co dzieje się w głowach
Polaków. Rusek jako wróg staje się podstawowym spoiwem ksenofobicznej polskiej tożsamości. Początek XXI w. to dzięki jej powieści, zd, Janion, dekonstruuje polski mit romantyczno-wojenny, a Polska europejska wyszża nad Rosję stanowiłą podstawowy jego skłądnik.