Temat: Choroby jabłoni i ich zwalczanie
Choroby występujące na jabłoni, w zależności od czynnika chorobotwórczego, dzielą się na następujące grupy: choroby, których czynnikiem chorobotwórczym są grzyby, bakterie bądź wirusy. Różnią się one etiologią, objawami oraz cyklem rozwojowym. Do chorób grzybowych zaliczamy m.in. brunatną zgniliznę drzew ziarnkowych, parch jabłoni, mączniak jabłoni, drobną plamistość liści jabłoni, rak drzew owocowych, zgorzel kory drzew owocowych, gorzką zgniliznę jabłek.
Parch jabłoni jest chorobą występującą na liściach i owocach, niekiedy na pędach. Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Venturia inaequalis. Wiosną na liściach i owocach pojawiają się ciemnooliwkowe plamy. Porażone liście zasychają i przedwcześnie opadają. Zawiązki owoców porażone we wczesnych stadiach opadają. Owoce porażone później są niewyrośnięte i zniekształcone, skorka na nich jest skorkowaciała, często spękana.
Grzyb powodujący tę chorobę zimuje na opadłych liściach. Wiosną wytwarza owocniki workowe. Wysiewy tych zarodników następują w czasie lub po deszczu, od połowy kwietnia do końca maja. Kiełkują na liściach. Wiosną wytwarza zarodniki workowe, których wysiewy następują w czasie lub po deszczu, od polowy kwietnia do końca maja. Kiełkują one na liściach w kropli wody, powodując tzw. infekcje pierwotne. Warunkiem dokonania infekcji jest odpowiednio długi okres zwilżenia liści i określona temperatura. Okresy, w których zwilżenie liści i temperatura sprzyjają infekcji nazywamy krytycznymi. W praktyce można określić je przy pomocy tzw. tabeli Millsa.
W kilka do kilkunastu dni po infekcji na zakażonych liściach pojawiają się charakterystyczne plamy, a na nich zarodniki letnie, tzw. konidialne. Rozsiewają się one w czasie deszczu, powodując wtórne infekcje z liści i owoców, w okresie od maja aż do zbiorów. Parch jest w naszym klimacie najgroźniejszą chorobą jabłoni. Do najwrażliwszych na tę chorobę zalicza się odmiany: McIntosh, Cortland, Jerseymac, Vista Bella. Mało wrażliwe są: Szampion, James Grive i Boskop Czerwony.
Zwalczanie parcha polega na stosowaniu zabiegów zapobiegawczych (w okresie przed kwitnieniem należy stosować fungicydy kontaktowe, jak Kaptan zaw. 50 WP, Delan 750 S.C. i Syllit 65 WP) oraz zabiegów interwencyjnych (tuż przed kwitnieniem i zaraz po kwitnieniu - fungicydy dodynowe, a do dalszych 2-3 zabiegów fungicydy IBE w mieszaninie z kontaktowymi (Kaptan zaw. 50 WP, Thiram Granuflo 80 WG, Dithane M 45). Bardzo pomocna w prowadzeniu ochrony przeciw parchowi jest sygnalizacja okresów krytycznych
Poza parchem jabłoni, mączniak jabłoni jest również jedną z najpowszechniej występujących i najbardziej szkodliwych chorób. Mączniak jabłoni występuje w szkółkach i w sadach powodując zahamowanie wzrostu pędów i liści. Silnie porażone podkładki jabłoni nie nadają się do okulizacji i szczepienia. Wieloletnie, silne porażenie jabłoni powoduje deformację korony drzewa i znaczny spadek plonów.
Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Podosphaera leucotricha. Występuje powszechnie w stadium konidialnym, w którym tworzy oidia. Pojedyncze zarodniki konidialne są eliptyczne, wydłużone. Na liściach i pędach występuje stadium workowe w postaci kulistych otoczni. Otocznie nie tworzą się corocznie i nie we wszystkich rejonach występowania choroby. Przyczepki otoczni są długie, proste, podzielone poprzecznymi ścianami, przeważnie bez rozgałęzień.
Stadium workowe nie odgrywa większej roli w rozwoju grzyba Podosphaera leucotricha. Zimuje grzybnia w pąkach liściowych i kwiatowych, między łuskami i zawiązkami. Do komórek skórki, zawiązków liści i kwiatów w pakach wrastają ssawki. Rozwijające się wiosną liście są już zakażone i po kilkunastodniowej inkubacji pokrywają się białym nalotem wytworzonym przez grzybnię i zarodniki konidialne.
Podczas okresu wegetacji dochodzi do licznych infekcji wtórnych. Zarodniki grzyba Podosphaera leucotricha mogą kiełkować na liściach i owocach bez kropli wody, a okres inkubacji choroby po infekcji wtórnej jest stosunkowo krótki i wynosi około 7-10 dni.
Cykl infekcji wtórnych doprowadza do szybkiego wzrostu porażania jabłoni i już w końcu czerwca wszystkie liści mogą być porażone.
Zarodniki konidialne mączniaka jabłoni łatwo przenoszone są z wiatrem. W pierwszej połowie lata zakażone są najpierw pąki kwiatowe, a następnie liściowe. Do zakażenia dochodzi przed wykształceniem się zewnętrznych łusek pąków.
Mączniaka jabłoni zwalcza się metodami chemicznymi i agrotechnicznymi. Bardzo ważną rolę w opanowaniu mączniaka może odegrać hodowla i uprawa odpornych odmian jabłoni. Istotnym zabiegiem jest niszczenie źródeł pierwotnego zakażenia poprzez wycinanie pędów z porażonymi pąkami. Zabieg ten powinno się wykonywać wiosną, najlepiej bezpośrednio przed kwitnieniem. Cięcie uzupełniające wykonuje się zazwyczaj w późniejszych terminach. Wycinanie pędów można zastąpić opryskiwaniem fungicydami: triadimefonem lub bupirymatem. Środki te, użyte bezpośrednio przed kwitnieniem, wnikają do porażonych liści, hamują zarodnikowanie konidialne i w ten sposób zapobiegają infekcjom wtórnym.
Kolejnym przykładem choroby grzybowej, na którą warto zwrócić uwagę jest drobna plamistość liści jabłoni. Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb - Phyllostica mali.
Głównym objawem są okrągłe, nekrotyczne plamki na liściach. Silnie porażone liście żółkną i opadają. Szczególnie wrażliwe na tę chorobę są odmiany z grupy Starkinga.
W sadach silnie atakowanych przez te chorobę do zwalczania we wczesnowiosennych zabiegach powinno się stosować Miedzian 50 WP (Pencozeb 80 WP). Po kwitnieniu stosować Thiran Granuflo 80 WG.
Brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych jest również chorobą grzybową. Czynnikiem chorobotwórczym, który ją powoduje jest grzyb Monilinia frutigena. Objawy występują na owocach jabłek i grusz oraz owocach pestkowych. Można je dostrzec w postaci brunatnych plam gnilnych z koncentrycznymi kręgami kremowych brodawek na powierzchni.
Porażone owoce zwykle opadają lub zasychają i pozostają na drzewie w postaci mumii do następnego sezonu. Stanowią one źródło infekcji w roku następnym.
Podczas zimowego lub wiosennego cięcia koron drzew należy zbierać i niszczyć mumie. Fungicydy stosowane przeciwko parchowi, w małym stopniu chronią owoce przed brunatną zgnilizną. Dobre wyniki w zapobieganiu brunatnej zgniliźnie dają fungicydy benzimidazolowe, triazolowe, tiokarbaminowe i tiram. Zwalczanie owocówki jabłkóweczki i zwójek uszkadzających owoce ma także duże znaczenie w ochronie owoców przed brunatną zgnilizną.
Z kolei rak drzew owocowych objawia się powstawaniem rakowatych ran na korze drzew, głównie wokół miejsc po cięciu i w rozwidleniach konarów. Z czasem grzyb niszczy korę i na całym obwodzie konara, który później zasycha. Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Nectria galligena. Największe szkody powoduje w klimacie wilgotnym, zwłaszcza w rejonach nadmorskich.
W zależności od odmian jabłoni, różnią się one wrażliwością na raka. Do odmian bardzo podatnych należą: Spartan. Koksa Pomarańczowa, Królowa Renet i Red Delicious. Mniej wrażliwe są odmiany: Cortland i Macoum. W sadach, w których występuje rak, do programu ochrony należy włączyć opryskiwanie fungicydami benzimidazolowymi po zbiorze owoców. Najskuteczniejsze w zapobieganiu rakowi i leczeniu zakażonych drzew są fungicydy benzimidazolowe, stosowane do opryskiwania oraz leczenia ran kory i drewna. Chore drzewa należy leczyć wycinając z ran zniszczone tkanki do zdrowego drewna i pokrywać je farbami ochronnymi zawierającymi karbondazynę (Funoben 03PA).
U gorzkiej zgnilizny jabłek objawy chorobowe pojawiają się na owocach w przechowalni w postaci brunatnych, wklęsłych plam gnilnych, miąższ w ich okolicy ma charakterystyczny, gorzki posmak. Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Pezicula sp. Choroba ta jest powodowana przez te same grzyby, co zgorzel kory drzew owocowych. Infekcja owoców następuje jeszcze w sadzie. Owoce przeznaczone do przechowywania należy opryskiwać 2-3 tygodnie przed zbiorem Topsinem M70 WP, Benlate 50 WP lub Beframem 25 EC.
Natomiast zupełnie inny czynnik chorobotwórczy będzie powodować zarazę ogniową - będzie nim bakteria Erwinia amylovora. Objawy tej choroby mogą występować na wszystkich nadziemnych częściach drzewa. Kwiaty i liście na krótkopędach brązowieją i zamierają. Wierzchołki długopędów wyginają się w postaci pastorału, później liście i pędy brązowieją i zamierają. Potem mogą zamierać całe konary. U podstawy porażonych pędów, w czasie ciepłej, wilgotnej pogody, pojawiają się wycieki śluzu. Na początku są one białe, później żółtawe, w końcu bursztynowe. Zamarłe kwiaty i liście opadają, lecz pozostają na drzewach aż do późnej jesieni.
Przezimowuje w chorym drewnie, nawet 2 m poniżej miejsca wystąpienia charakterystycznych objawów. Jest to choroba kwarantannowa. O każdym wystąpieniu choroby należy natychmiast powiadomić Wojewódzką Stację Kwarantanny i Ochrony Roślin. Porażone rośliny wyciąć i spalić na miejscu. Narzędzia po cięciu zdezynfekować starannie denaturatem, 1-procentowym siarczanem miedzi lub formaliną. Opryskiwania zapobiegawcze przeprowadza się tylko w sadach zagrożonych, zwłaszcza na odmianach wrażliwych. Pierwszy zabieg wykonuje się na początku, następny pod koniec kwitnienia, a dalsze 2-3 opryskiwania co 2 tygodnie. Należy stosować miedzian 50 WP, Champion 50 WP i Funguran-OH 50 WP. Zabiegi są szczególnie ważne po gradobiciach i cięciu letnim.
Kolejnym przykładem choroby powodowanej przez bakterie jest rak bakteryjny drzew owocowych, którego czynnikiem chorobotwórczym jest bakteria Pseudomonas syringae. Jest to jedna z najpowszechniej występujących i najbardziej szkodliwych chorób drzew pestkowych. Jest to bakterioza występująca w postaci plam na liściach. Są to zwykle drobne, jasnozielone. W późniejszym etapie występują nekrotyczne plamy i dziurkowatości. Kwiaty ulegają zgorzeli i pozostają martwe na krótkopędach. Najgroźniejsze objawy występują na pędach, gałęziach, konarach i pniu, tworzą się tam, bowiem rany rakowe z wyciekami gumy.
Źródłem pierwotnego zakażenia są bakterie zimujące w rakowatych ranach na gałęziach i konarach drzew. Bakterie rozprzestrzeniają się w korze drzewa w kroplach wody. Zakażenie następuje przez rany i organy kwiatowe. Rozwojowi choroby sprzyja wilgotna pogoda. Drzewa są najwrażliwsze na zakażenia wiosną i jesienią. Infekcja może również nastąpić przez ślady po liściach.
Zwalczanie raka bakteryjnego jest bardzo trudne. Silnie uszkodzone drzewa należy karczować, a z pozostałych drzew wycinać porażone, obumierające gałęzie i konary. Rany po cieciu drzew należy zamalować białą farbą emulsyjną z dodatkiem 2 % Miedzianu 50, w celu ograniczenia infekcji zwłaszcza w szkółkach.
Bibliografia:
Prof. dr hab. Zbigniew Borecki, „Nauka o chorobach roślin”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2001
Zespół autorów: dr A. Czynczyk, dr E Lange, prof. dr hab. A. Mika, dr S. Smolarzowa, dr K. Smolarz, prof. dr Z. Soczek, prof. dr Z. Suski, prof. dr S. Zagaja, „Sadownictwo i szkółkarstwo”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”, Warszawa 1995
1