Phlebiopsis gigantea (Żylica olbrzymia)
1. Wstęp - biopreparat z grzybem Phlebiopsis gigantea
2. Biopreparat w walce z szeliniakiem sosnowcem
3. Wpływ grzyba Phlebiopsis gigantea na rozkład sosny zabarwionego drewna pniaków sosny zwyczajnej
4. Drogi infekcji Heterobasidion annosum w zalesieniach na gruntach porolnych i przeciwdziałanie zagrożeniom
5. Ochrona upraw i drzewostanów rosnących na gruntach porolnych przed hubą korzeni
6. Wpływ zabiegu ochronnego na zmniejszenie strat powstających w drzewostanie sosnowym w wyniku huby korzeni
7. Ocena przeżywalności grzyba Phlebiopsis gigantea w drzewostanach sosnowych po zabiegu biologicznej ochrony pniaków przed hubą korzeni
8. Phlebiopsis gigantea w polskich lasach.
1. Wstęp - biopreparat z grzybem Phlebiopsis gigantea.
Preparat służy do sztucznego zakażania pniaków grzybem konkurencyjnym wobec groźnego patogena korzeni drzew leśnych - Heterobasidion annosum. Phlebiopsis gigantea jest grzybem saprofitycznym, tj. rozkładającym martwe drewno. Efekt ochronny zastosowanego preparatu wyraża się w tempie szybszym niż kolonizacja Heterobasidion annosum. Wnikając w tkankę drewna i korzeni chroni ją przed patogenem i poprzez korzenie przenosi się na sąsiednie drzewa, nie dopuszczając patogena do nich również. Pień drzewa potraktowanego preparatem rozkłada się w ciągu pól roku do dwóch lat. Jest to istotne, ponieważ obniża koszty wycinki, eliminując karczowanie. Pniaki zainfekowane Phlebiopsis gigantea stanowią nieodpowiednie stanowisko do rozmnażania Hylobius abietis. Preparat pozwala więc na wyeliminowanie tego owada szkodnika. Biopreparat stosuje się także w lasach do kompostowania kory.
Phlebiopsis gigantea występuje w przyrodzie, jednakże w ilościach niewystarczających Jednym z najważniejszych problemów w gospodarce leśnej jest huba korzeni-choroba wywoływana przez Heterobasidion annosum (korzeniowiec wieloletni). Największe szkody powoduje on w drzewostanach rosnących na gruntach porolnych. Czynnikiem wpływającym na podwyższenie zagrożenia hubą korzeni było uproszczone zalesianie gruntów porolnych. Znaczy to, że bez względu na warunki glebowo-siedliskowe wprowadzano głównie sosnę i nie zwracano większej uwagi na stosowanie zabiegów ochronnych tego drzewa. Powstały w ten sposób drzewostany jednogatunkowe, cechujące się zbliżonym wiekiem, wysokością i małym udziałem drzew liściastych.
Olbrzymi rozmiar zalesień i brak doświadczenia w prowadzeniu tego typu upraw na gruntach porolnych, doprowadziły do rozprzestrzenienia się huby korzeni.
Do zabezpieczania drzew przed hubą korzeni zaczęto używać różnego rodzaju preparatów chemicznych, czy też metod o charakterze techniczno-hodowlanym, lecz alternatywą dla nich stała się metoda biologiczna, wykorzystująca naturalne zdolności antagonistyczne niektórych gatunków grzybów, np. Phlebiopsis gigantea. Jako pierwszy do praktycznego stosowania Phlebiopsis gigantea została wprowadzona w Wielkiej Brytanii. Okazało się, że grzyb ten ma zdolności konkurencyjne i hyperpasożytniecze względem Heterobasidion annosum.
W czystej kulturze na agarze Phlebiopsis gigantea wytwarza białą grzybnię o cienkościennych, bezbarwnych strzępkach mających 4-4,5um średnicy. Po pewnym czasie zaczynają się tworzyć charakterystyczne sploty strzępek przypominające z wyglądu sznury. Strzępki wytwarzają obficie zarodniki oidialne nadając powierzchni kultury "proszkowany" wygląd. W zasiedlonym podłożu (np. w trocinach) rozwojowi grzybni sprzyja okresowe obniżenie temperatury.
Jak wynika z badań Phlebiopsis gigantea najszybciej i najskuteczniej kolonizuje pniaki sosny zwyczajnej. Poprzez powierzchnię ścięcia pniaków przenika do korzeni bocznych i szybko rozkłada tkanki w całym systemi korzeniowym. Jest aktywnym grzybem rozkładającym celuluzę i ligninę. Phlebiopsis gigantea rozkłada drewno sosny zwyczajnej w 8% po 3,5 miesiąca, a 20% po 9 miesiącach przy temperaturze hodowli 22'C.
W naturze Phlebiopsis gigantea owocnikuje późnym latem. Jej rozwój następuje w temperaturze od 5 do 35'C przy wysokiej wilgotności względnej powietrza i wilgotności drewna. Zarodniki tego grzyba występują nawet często w powietrzu, jednak naturalna infekcja pniaków występuje bardzo rzadko.
2. Biopreparat w walce z szeliniakiem sosnowcem
Hylobius abietis, czyli szeliniak sosnowiec należy do szkodników o dużym znaczeniu gospodarczym. Wyrządza on szkody w najmłodszych uprawach drzew iglastych. Jest ważnym szkodnikiem, gdyż można go spotkać na terenie całego naszego kraju. Morfologia tego chrząszcza oraz tryb życia stadiów larwalnych praktycznie uniemożliwia jego bezpośrednie zwalczanie. Jedną z metod zwalczania szeliniaka mogłoby być mechanicznie usuwanie zasiedlonych przez jego larwy pniaków i korzeni, jednak taki zabieg jest kosztowny i pracochłonny. Aby ominąć jakoś stosowanie insektycydów i kosztownych pułapek w Instytucie Badawczym Leśnictwa zaczęto badać wpływ Phebiopsis gigantea na zasiedlanie przez szeliniaka pniaków.
Okazało się, że grzybnia Phelbiopsis gigantea, rozkładając pniaki i korzenie ściętych drzew (miejsce rozmnażania szeliniaka) ogranicza liczebność Hylobius abietis w pniakach. Nadal są prowadzone badania nad określeniem warunków w jakich Phebiopsis gigantea hamuje zasiedlanie pniaków, gdyż można by było wykorzystać ją jako podstawę biologicznej metody ograniczania bazy lęgowej szeliniaka sosnowca. Wstępne doświadczenia z zastosowaniem preparatu Phlebiopsis gigantea przeprowadzono już w 1992r. Badania te potwierdziły przypuszczenia, iż w pniakach, na których rozprowadzony był preparat przykryty ściółką, (stwarza to dogodne warunki do kolonizacji pnia przez grzyb) nie znaleziono śladów rozwoju szeliniaka, co wskazuje na to, że nie były one zasiedlone przez szkodnika. Przeprowadzone badania wskazują, że zmiany fizyko-chemiczne zachodzące w drewnie pod wpływem preparatu z Phlebiopsis gigantea powodują zmniejszenie atrakcyjności pniaka dla samic szeliniaka sosnowca, jako miejsca składania jaj. Istnieje też hipoteza, że pod wpływem preparatu, rozkładający się pniak wydziela substancje informujące samicę szkodnika, iż nie stanowi on właściwej bazy pokarmowej dla larw. Różnice w zasiedlaniu przez Hylobius abietis pniaków zabezpieczonych Phlebiopsis gigantea jak i tych niezabezpieczonych tym preparatem, wskazują podwójną korzyść ze stosowania tej grzybni w ochronie lasów przed hubą korzeni jak i w ograniczeniu bazy lęgowej szeliniaka sosnowca.
3. Wpływ grzyba Phlebiopsis gigantea na rozkład sosny zabarwionego drewna pniaków sosny zwyczajnej.
Zastosowanie grzyba Phlebiopsis gigantea stało się obligatoryjnym zabiegiem profilaktycznym w lasach sosnowych na gruntach porolnych. Przede wszystkim czynność ta ma na celu ograniczenie pierwotnych i wtórnych infekcji patogena Heterobasidion annosum - sprawcy występowania huby korzeni. Aplikację preparatu biologicznego, posiadającego żywą, zarodnikującą kulturę grzyba Phlebiopsis gigantea, poprzedza nacięcie ochranianego pniaka. Jak pisałam wyżej, po nałożeniu na pniak preparatu, powinien on być osłonięty ściółką lub mchem w celu zwiększenia skuteczności rozwoju grzybni. Przerośnięta grzybnia na podłożu z trocin bukowych, obecna jest w uprzednio zrobionym w pniaku nacięciu. Opierając się o opinię użytkowników, lepszym wskaźnikiem byłoby jednak, gdyby forma robocza preparatu (zawiesina wodna) lub pniak byłby zabarwione.
W znalezionym przeze mnie artykule naukowym przedstawione są wyniki badań, w których oceniono rozkład drewna sosnowego przez Phlebiopsis gigantea po uprzednim zabarwieniu próbek lub po rozpuszczeniu barwnika w zawiesinie wodnej. W jednym z testów do pożywki maltozowo-agarowej dodano barwniki wykorzystywane zazwyczaj w badaniach mikrobiologicznych - 0,4% błękitu bromotymolowego, 0,25% zieleni malachitowej lub 0,3% czerwieni obojętnej. W doświadczeniu tym przy wyborze barwników uwzględniono również fakt metachromazji, czyli zmiany zabarwienia zależnie od odczynu podłoża (np. czerwień obojętna w roztworze o odczynie kwaśnym zmienia barwę podłoża na niebieską, natomiast w zasadowym na żółtą). Na znajdującą się w szalkach pożywkę zaszczepiono centralnie fragment (1cm2) 14-dniowej kultury Phlebiopsis gigantea i po 14 dniach oceniono stopień rozwoju grzybni, zarodnikowanie jak i zmiany w barwie podłoża opierając się o szalki z pożywkami kontrolnymi nie posiadającymi barwnika. Ocena stopnia rozwoju Phlebiopsis gigantea na pożywkach zawierających barwnik wykazała, że nastąpiło całkowite odbarwienie pożywek z błękitem bromotymolowym i zielenią malachitową. Natomiast na pożywce zabarwionej czerwienią obojętną nie stwierdzono zmiany zabarwienia pożywki, w porównaniu z pożywką nieszczepioną. Na pożywkach zawierający zieleń malachitową i błękit bromotymolowy zauważono także wyraźne zahamowanie wzrostu grzybni i brak jej fragmentacji na zarodniki oidialne. Natomiast grzybnia znajdująca się na pożywce zabarwionej czerwienią obojętną wytworzyła więcej zarodników niż na pożywce kontrolnej.
Następny test przeprowadzono na tzw. zawiesinie roboczej. Do ilości wody, z której uzyskuje się zawiesinę roboczą preparatu z grzybem Phlebiopsis gigantea, dodano zieleń malachitową lub czerwień obojętną uzyskując wyraźne zabarwienie. Analizując ubytek suchej masy próbek określano wpływ odczynnika na rozkład drewna. Próbki stworzono z wysuszonej stałej masy, nawilżonej do wilgotności ok. 70% w dwóch wymiarach: patyczki sosnowe 7x50mm i klocki sosnowe 1,5x2,5x5cm. Umieszczono je na 1 godzinę w zabarwionej cieczy roboczej preparatu. Próbki w 10 powtórzeniach wyłożono do kolb Kollego na rosnącą już kulturę Phlebiopsis gigantea i po 2-3 miesiącach inkubacji w temperaturze 20'C ponownie je osuszono w temperaturze 105'C i zważono. Na podstawie wyników badań stwierdzono, że obecność barwników w zawiesinie roboczej spowodowała obniżenie aktywności rozkładu drewna przez Phlebiopsis gigantea. Ubytek suchej masy drewna patyczków sosnowych inkubowanych przez 2 miesiące wyniósł średnio 12,08% dla barwnika czerwonego i 10,76% dla barwnika zielonego. W próbce kontrolnej ubytek suchej masy wyniósł średnio 14,43% i był większy niż w przypadku zastosowania barwników. Klocki sosnowe, o większych wymiarach niż patyczki, inkubowane przez 3 miesiące również wykazywały mniejszy stopień ubytku suchej masy niż ich próbki kontrolne. Przeprowadzono jeszcze jeden test. Tym razem barwiono powierzchnie ściętych pniaków. Próbki drewna pomalowano barwnikiem rozcieńczonym wodą w stosunku 1:10. Po krótkim osuszeniu jałową bibułą filtracyjną zaszczepiono je kulturą Phlebiopsis gigantea.
Na podstawie tych trzech testów, uzyskane wyniki wskazują, że obecność barwników wpłynęła ograniczająco na rozwój Phlebiopsis gigantea. Czerwień obojętna szybko odbarwiła podłoże, lecz znacząco zmniejszyła tempo rozkładu drewna. Przeprowadzone badania wskazują, iż stosowanie barwników znacząco wpływa na metabolizm grzyba i wytwarzanie przez niego odpowiednich enzymów.
4. Drogi infekcji Heterobasidion annosum w zalesieniach na gruntach porolnych i przeciwdziałanie zagrożeniom.
Jednym z największych problemów leśnictwa jest powiększające się od lat zagrożenie ze strony huby korzeni wywoływanej przez Heterobasidion annosum. Najpoważniejsze szkody powstają w lasach rosnących na gruntach porolnych. W okresie powojennym, do 1995 roku, zalesiono ogółem 1224 tys. ha gruntów ornych, łąk i nieużytków. W roku 1994 szkody spowodowane w wyniku huby korzeni w lasach państwowych notowano na powierzchni 210,8 tys. ha drzewostanów wszystkich klas wieku. Zagrożenia ze strony Heterobasidion annosum występują w ciągu całego cyklu rozwoju drzewostanu, począwszy od stanu przygotowania gleby pod zalesienie, skończywszy na wieku dojrzałym. Patogen może zarażać korzenie drzew poprzez zarodniki konidialne i podstawkowe od strony korzeni jak i od strony ran poziomych i pionowych na drzewie, jak również w skutek stykania się korzeni drzew zarażonych ze zdrowymi.
Istnieje wiele konsekwencji obecności huby korzeni w lasach na gruntach porolnych, m.in.: wzmożone zamieranie drzew, spadek zadrzewienia, wzrost predyspozycji chorobowej drzew i zmniejszenie odporności na szkody abiotyczne. Zjawiska te wpływają na wzrost zadarnienia, obniżenie zdolności produkcyjnych gleb, degradację siedliska. Ta wszystko w połączeniu z występującymi długotrwałymi suszami, masowymi atakami szkodników owadzich, pożarów może doprowadzić do trwałego lub okresowego zaniku procesu lasotwórczego i zmiany formacji roślinnej. W celu zapobiegania tym wszystkim niekorzystnym zmianom w lasach gospodarczych na gruntach porolnych zalecane jest stosowanie biologicznej walki z hubą korzeni poprzez stosowanie preparatu z grzybem Phlebiopsis gigantea. Korzyść ze stosowania tego grzyba przejawia się w konkurencyjnym względem patogenu charakterem bytowania, tj. wykorzystywanie tej samej bazy pokarmowej (czyli pniaków i korzeni drzew). Phlebiopsis gigantea wprowadzany jest do drzewostanu podczas wykonywanych cięć pielęgnacyjnych. Grzyb ten rozwija się bardzo szybko w całym systemie korzeniowym oraz wytwarza owocniki blokujące możliwość zainfekowania pniaków przez patogena od strony ścięcia oraz ograniczają zagrożenie zasiedlenia od strony korzeni. Phlebiopsis gigantea wpływa na zahamowanie choroby przez wypieranie Heterobasidion annosum z już zajętych baz pokarmowych oraz przez stwarzanie aktywnej biologicznie blokady w systemach korzeniowych.
Patrząc na sprawę pod względem ekologicznym, obecność w lasach grzyba Phlebiopsis gigantea jest korzystna, gdyż przyczynia się on do szybszego rozkładu drewna korzeni i pniaków, tym samym dostarczając do gleby porolnej związki odżywcze, przyspieszając sukcesję innych grzybów oraz aktywując przepływ energii i materii w ekosystemie leśnym.
5. Ochrona upraw i drzewostanów rosnących na gruntach porolnych przed hubą korzeni
Ryzyko zainfekowania sosny na gruntach porolnych przez hubę korzeni występuje w ciągu całego cyklu życiowego drzewostanu. Występuje ono:
" W ciągu przygotowywania gleby pod zalesienie (z powodu niewłaściwie wykonanej orki lub nieodpowiedniego terminu jej zastosowania)
" Przed założeniem uprawy-w szkółkach (np. w trakcie podcinania korzeni, poprzez uszkodzenie korzeni sadzonek przez szkodniki glebowe itp.)
" W trakcie prac sadzeniowych (sadzonki złej jakości itp.).
" Podczas wykonywania cięć pielęgnacyjnych (duża ilość pniaków może być źródłem kolejnych infekcji)
Huba korzeni może występować już w młodych, bo kilkuletnich sadzonkach. Heterobasidion annosum osiedla się w postaci zarodników lub grzybni w miejscach przetchlinek lub naturalnych spękań, lecz także w miejscach naruszonych przez gryzonie i owady jak również przez wiatr. W początkowym stadium rozwój patogena ma charakter ukryty. Dopiero po zainfekowaniu ponad 30% masy systemu korzeniowego chore drzewa przejawiają pierwsze symptomy osłabienia. U zakażonych drzew występują zmiany dotyczące m.in. w zaopatrywaniu w wodę i składniki mineralne, nieprawidłowości w fotosyntezie i aktywności enzymatycznej. Wpływa to na obniżenie gromadzenia substancji zapasowych drzewa, a przez to w produkcji biomasy. Choroba jest trudna do wykrycia szczególnie u młodych drzew, gdyż może ona nie wykazywać charakterystycznych symptomów. Zauważalne skutki to m.in. przeżywiczenie korzeni, nierzadko wycieki żywicy z szyi korzeniowej oraz zmniejszenie przyrostu pędów na wysokość. Można zauważyć także zmianę barwy igieł z szarozielonej na szarą oraz w rezultacie ich opadanie. Po zniszczeniu systemu korzeniowego przez hubę korzeni sadzonki bardzo szybko zamierają.
Choroba ta pojawia się w plantacjach punktowo lub grupowo, następnie zaczyna mieć charakter chroniczny, tym samym stając się zagrożeniem dla rosnących w pobliżu drzew. Dorosłe drzewa są infekowane indywidualnie od strony korzeni. Huba korzeni u starszych drzew staje się jednak dość szybko widoczna, gdyż powstają luki. Drzewa martwe z łatwością ulegają wywrotom przy silniejszym wietrze tworząc tzw. "okna". W lasach starszych infekcja może nastąpić również od strony pniaków, powstałych podczas cięć pielęgnacyjnych. W tym przypadku na wzrost infekcji wpływa wilgoć zarówno powietrza jak i drewna, co daje grzybowi lepsze warunki rozwoju. Jednym z czynników ograniczających zasiedlanie przez hubę korzeni jest korowanie, co osusza pniaki. Innym sposobem jest wysycanie pniaka żywicą, która zasychając na jego powierzchni tworzy swoistą warstwę ochronna. Powołując się na dotychczasową wiedzę związaną z grzybem Heterobasidion annosum, można stwierdzić, iż jedyną metodą obrony przed tym patogenem jest metoda biologiczna z wykorzystaniem grzybów konkurencyjnych. Metoda ta bardzo skutecznie ogranicza lub nawet eliminuje możliwość zasiedlenia i rozwoju huby korzeni w systemach korzeniowych. Gatunkiem zalecanym w walce z hubą korzeni stał się grzyb o nazwie Phlebiopsis gigantea. Istnieją także inne grzyby zabezpieczające przed patogenami korzeni m.in.: Trichoderma, Hypholoma fasciculare, a na pniaki liściaste Pleuroyus ostreatus, czy Lentinus edodes. Przez zastosowanie biopreparatu z Phlebiopsis gigantea wszystkie wycinane drzewa należy usuwać poza teren drzewostanu, pozostałe zaś pniaki zabezpieczać biopreparatem. Przez taki zabieg uzyskuje się wyprzedzającą patogena kolonizację pniaków saprofitycznym grzybem konkurencyjnym, mającym możliwość zasiedlania pniaków powstających w późniejszym okresie.
Najlepiej przystąpić do wykonywania zabiegu biologicznego preparatem z Phlebiopsis gigantea w cięciach pielęgnacyjnych wczesną wiosną (marzec-kwiecień). Po ścince jesiennej trzeba przestrzegać terminu trzech dni od ścinki. Jeżeli natomiast ścięcia przeprowadzane są zimą należy stosować biopreparat natychmiast po ustąpieniu mrozu i śniegu zwiększając dawkę cieczy roboczej i wykonując głębsze nacięcia. By mieć pewność, iż pniaki są dobrze zabezpieczone przed infekcją Heterobasidion annosum, należy używać biopreparatu dobrej jakości, przestrzegać terminów zabiegu, nie wykonywać zabiegu w trakcie upalnego dnia, starannie i głęboko nacinać pniaki, obficie oblewać cieczą roboczą preparatu oraz nie zapomnieć o przykryciu pniaka ściółką.
6. Wpływ zabiegu ochronnego na zmniejszenie strat powstających w drzewostanie sosnowym w wyniku huby korzeni
Częste występowanie korzeniowa wieloletniego (Heterobasidion annosum), zwłaszcza w lasach sosnowych na gruntach porolnych, skutkuje spadkiem liczby drzew, ich zamieraniem, wzrostem podatności na choroby i zmniejszeniem odporności na szkodniki. Przy wysokim stopniu zagrożenia infekcyjnego i warunkach środowiska sprzyjających chorobie, ogniska choroby rozszerzają się i łączą, co w rezultacie prowadzi do znacznego przerzedzenia lasu. Następnie dochodzi do degradacji siedliska i usuwania lasów gospodarczych. Wielokrotnie już wspomniana metoda biologiczna z wykorzystaniem grzyba Phlebiopsis gigantea zapewnia skuteczne ograniczenie rozwoju huby korzeni. Grzybnia zabezpieczająca pniak (o średnicy ok.40cm), już po 4,5 miesiąca jest w stanie przerosnąć drewno korzeni nawet na odległość 1,4m. Natomiast po roku system korzeniowy do głębokości 1m jest praktycznie całkowicie zasiedlony oraz w dużym stopniu rozłożony przez Phlebiopsis gigantea. Gdy pniak na którym zasiedlamy Phlebiopsis gigantea jest już częściowo zainfekowany przez patogena, Phlebiopsis gigantea potrafi ograniczyć rozwój strzępek Heterobasidon annosum oraz przyczynić się do ubytku ok. 51% suchej masy zasiedlonego wspólnie drewna korzeni. Efekt ekonomiczny stosowania biopreparatu z Phlebiopsis gigantea jest taki, że dzięki zabezpieczeniu pniaków grzybnia rozprzestrzenia się na tyle, by w następnym roku nie było konieczności zabezpieczania każdego nowo powstałego pniaka na tym samym terenie. Zarodniki Phlebiopsis gigantea są obecne w powietrzu przez cały rok, co sprzyja samorzutnej kolonizacji powstających w tym czasie pniaków.
7. Ocena przeżywalności grzyba Phlebiopsis gigantea w drzewostanach sosnowych po zabiegu biologicznej ochrony pniaków przed hubą korzeni.
Biopreparat z Phlebiopsis gigantea pierwszy raz w Polsce zastosowano w 1971r na terenie OZLP Gdańsk. W wyniku kontroli pniaków po dwóch latach wykazano różną skuteczność kolonizacji w zależności od rodzaju pniaków i dokładności wykonania zabiegu. Wnioski wyciągnięte na podstawie tych doświadczeń sugerowały konieczność systematycznego zabezpieczania pniaków grzybem Phlebiopsis gigantea. Zaczęto oceniać zdrowotność drzewostanów rosnących na gruntach porolnych. Ważny w badaniach stał się stopień rozprzestrzenienia się Phlebiopsis gigantea w porównaniu z analitycznymi powierzchniami porównawczymi znajdującymi się w sąsiedztwie. Po 2 latach stwierdzono silny rozkład pniaków poddanych zabiegowi ochronnemu biopreparatem oraz dużą liczbę pniaków zasiedlonych przez Phlebiopsis gigantea z obfitą grzybnią i owocnikami powłoczkowatymi na czołach pniaków. Wykonano doświadczenie polegające na obserwacji środowiska, w którym wcześniej zastosowano biopreparat i dokonano analiz porównawczych stopnia zasiedlenia pniaków.
Na planie przedstawiono pniaki 2-3 letnie i starsze niż 3 lata oraz drzewa żywe, zaznaczono również, które z pniaków były skolonizowane przez Phlebiopsis gigantea. Z materiałów wynika, iż drzew żywych pozostało więcej na powierzchni zabiegowej niż na kontrolnej. Zaobserwowano także spadek liczby pniaków po usuniętych drzewach. Można też zauważyć, że prawie połowa pozostałych pniaków była przerośnięta grzybnią Phlebiopsis gigantea, gdy w tym samym czasie na powierzchni kontrolnej tylko jeden pniak był pokryty jej owocnikami, a w pozostałych nie wykryto jej obecności. Duże możliwości adaptacyjne Phlebiopsis gigantea potwierdza fakt, iż poza analizowanymi powierzchniami również stwierdzono dużą liczbę pniaków zasiedlonych przez tego grzyba oraz to, że Phlebiopsis gigantea może nawet przez 12 lat dominować na danym terenie, gdyż dochodzi do samorzutnego zasiedlania kolejnych pniaków. Rozwój Phlebiopsis gigantea zależy też od patogenów które wcześniej zasiedlały pniak, gdyż niektóre z nich są w stanie oddzielić się od niekorzystnych dla nich wpływów innych grzybów poprzez tzw. "czarną linię", czyli warstwę sklerotycznych komórek, zapewniającą im przetrwanie w całkowitej aktywności biologicznej nawet przez kilka lat. Do takich patogenów należą między innymi opieńka miodowa i huba korzeniowa. Założono więc, iż stosowanie biologicznych metod ochronnych musi być dostosowane do warunków występujących w danym drzewostanie, wieku drzew, ich gatunków, ze stopniem zagrożenia infekcyjnego oraz obecności różnych gatunków patogenów.
8. Phlebiopsis gigantea w polskich lasach.
<br> Jak już wcześniej wspomniałam, huba korzeni wywoływana przez grzyb korzeniowiec wieloletni (Heterobasidion annosum), stanowi jeden z poważniejszych problemów w gospodarce leśnej i przyczynia się do m.in.: zamierania drzew, spadku zadrzewienia, wzrostu predyspozycji chorobowej lasów i zwiększonej podatności na działanie szkodników. Badania przeprowadzone w 1992r. wykazały, że na huba korzeni rozprzestrzeniła się na łącznej powierzchni 171 440 ha drzewostanów. Ścinanie drzew stało się niebezpieczne, gdyż świeżo ścięte pniaki były idealnym siedliskiem dla Heterobasidion annosum i stawały się ogniskami chorobotwórczymi. Choroba rozwijająca się poprzez ścięte pniaki stała się większym zagrożeniem od tej przenoszonej drogą korzeniową. W przypadku lasów sadzonych na gruntach porolnych, zagrożenie ze strony huby korzeni było tym większe, bowiem drzewostany te nie były zróżnicowane gatunkowo, a drzewa sadzone gęsto, co sprzyjało szybkiemu rozprzestrzenianiu się patogena. Jedynym sensownym rozwiązaniem stało się zabezpieczanie pniaków preparatem z Phlebiopsis gigantea, gdyż grzyb ten ma zdolności konkurencyjne i hyperpasożytnicze względem Heterobasidion annosum w tej samej bazie pokarmowej. Phelbiopsis gigantea jest najpospolitszym i najbardziej efektywnym przeciwnikiem huby korzeni w naturalnej kolonizacji pniaków sosnowych. Mimo, że zarodniki Phlebiopsis gigantea występują powszechnie w powietrzu, jednak rzadko dochodzi do naturalnej infekcji pniaków. Nawet w rejonach, gdzie zarodniki tej grzybni występują obficie, ale w okresie suszy, Heterobasidion annosum ma przewagę nad Phlebiopsis gigatea, gdyż jej zarodniki szybciej wysychają. Stało się jasne, że jedynym rozwiązaniem w walce z patogenem jest sztuczne infekowanie pniaków preparatem biologicznym z Phlebiopsis gigantea. Przeprowadzano badania, z których wynika, iż odpowiednio zastosowane inokulum antagonisty zabezpiecza powierzchnię ścięcia pniaka przed kiełkowaniem zarodników Heterobasidion annosum. Grzybnia szybko wrasta do wnętrza pniaka i korzeni i jest w stanie kontynuować swój rozwój we fragmentach korzeni już zajętych przez hubę. Chlebie na początku zastosowano w Anglii tworząc preparat oparty na liofilizowanych zarodnikach. Natomiast w Finlandii zastosowano w tym celu agarowe kultury grzybniowe, a w Polsce substrat grzybniowy. Sposób produkcji polskiego biopreparatu, w postaci żywej zarodnikującej kultury Phlebiopsis gigantea przerastającej odpowiednio przygotowane podłoże trocinowo-korowe został opracowany przez Instytut Badawczy Leśnictwa przez K. Rykowskiego i Z. Sierotę w 1976r. W 1985r. produkcję preparatu podjęła "Wytwórnia Grzybni i Biopreparatów Poszwald" i prowadzi ją do dziś. Biopreparat z Phlebiopsis gigantea jest stosowany na skalę gospodarczą od wielu lat. Wielokrotnie poddawany był badaniom, a jego działanie (m.in. przeciwdziałanie hubie korzeni, ograniczanie baz pokarmowych opieniek, likwidacja miejsc lęgowych szeliniaka) potwierdziło się w praktyce.
Bibliografia:
" "Ochrona upraw i drzewostanów rosnących na gruntach porolnych przed hubą korzeni" Z. Sierota; "Problematyka zalesiania nieużytków i przebudowy drzewostanów" Postępy Techniki w Leśnictwie 1995, 56: 62-68;
" "Drogi infekcji Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. W zalesieniach na gruntach porolnych i przeciwdziałanie zagrożeniom" Z. Sierota; "Przegląd przyrodniczy" VIII, ? (1997): 111-114;
" "Wpływ grzyba Phlebiopsis gigantea (Fr.:Fr.) Julich na rozkład zabarwionego drewna pniaków sosny zwyczajnej" Z. Sierota; Sylwan 1998 nr 3: 79-84;
" "Biopreparat PG-IBL w walce z szeliniakiem sosnowcem" I. Skrzecz; "Las Polski" nr 15 (1-15 sierpnia);
" "Oceana przeżywalności grzyba Phlebia gigantea (Fr.) Donk w drzewostanach sosnowych po zabiegu biologicznej ochrony pniaków przed hubą korzeni" Z. Sierota; Sylwan 1984 nr 9: 29-40;
" "Wpływ zabiegu ochronnego na zmniejszenie strat powstających w drzewostanie sosnowym w wyniku huby korzeni" Z. Sierota; Sylwan 1997 nr 11: 17-23;
" "Możliwości proekologicznych działań z zakresu fitopatologii leśnej" Z. Sierota; "Problematyka zalesiania nieużytków i przebudowy drzewostanów" Postępy Techniki w Leśnictwie 1996, 60: 22-25;
" "Biopreparat "PGIBL" od 15 lat w polskich lasach" Z. Sierota; "Las Polski" nr 13 (1-15 lipca)
" "Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa nr 810" Z. Sierota; Instytut Badawczy Leśnictwa, Warszawa 1995
Matylda Poszwald