huba korzeni
(fitopatologia leśna), jedna z najważniejszych gospodarczo choroba drzew leśnych, powodowana przez grzyby rodzaju Heterobasidion (korzeniowce, Basidiomycota, Basidiomycetes, Russulales). Z trzech gatunków występujących w Polsce najgroźniejszym jest korzeniowiec sosnowy i równopory, natomiast najmniejsze znaczenie gospodarcze posiada korzeniowiec jodłowy. Korzeniowce porażają ponad 200 gatunków drzew, krzewów i krzewinek. Najszersze spektrum roślin gospodarzy ma korzeniowiec sosnowy. Poszczególne gatunki patogenów wykazują preferencje w stosunku do roślin głównych gospodarzy. Patogeny powodują zgniliznę białą jamkowata korzeni i podstawy pni. Największe szkody powoduje korzeniowiec sosnowy w drzewostanach sosnowych i świerkowych rosnących w I i II generacji na gruntach porolnych. W uprawach i młodnikach sosnowych korzeniowiec sosnowy powoduje zamieranie drzew i w czasie trwania choroby tworzenie się gniazd po zamarłych drzewach. Przy szyi korzeniowej drzew tworzą się resupinatowe lub konsolowate owocniki, rosnące nieregularnie. Owocniki czerwonobrunatne z czasem brązowieją, brzeg biały, hymenofor rurkowaty biały lub białokremowy. W drzewostanach sosnowych od II klasy wieku korzeniowiec sosnowy poraża system korzeniowy i powoduje zmniejszenie przyrostów rocznych drewna, a w końcu jego zamarcie. Choroba może trwać kilkanaście lat zanim dojdzie do śmierci drzewa. W starszych drzewostanach świerkowych korzeniowiec sosnowy oraz równopory powodują zgniliznę twardzieli, która może sięgać kilkunastu metrów wysokości strzały. Patogeny mogą porażać drzewa poprzez zarodniki podstawkowe (rany w odziomkach świerkowych, bądź świeże pniaki), drogą wegetatywną przerastając z korzeni porażonych do zdrowych poprzez zrosty korzeniowe, może dochodzić do wnikania strzępki grzyba przez ranę na korzeniu, a także może dochodzić do powstawania związków pseudomikoryzowych z korzeniami, które po pewnym czasie przekształcają się w związek patologiczny. Pierwsze dwa sposoby infekcji są najczęściej spotykane w naturze. Ochrona: metodą mechaniczną, chemiczną oraz biologiczną wykorzystując grzyba Phlebiopsis gigantea (Fr.) Jülich (Basidiomycota, Basidiomycetes, Polyporales). Grzybnia w formie biopreparatu nanoszona jest na czoło pniaka. Phlebiopsis gigantea jest grzybem saprotroficznym konkurującym z patogenami o pokarm i niszę ekologiczną (drewno pniakowe i korzeni). W przeciągu trzech miesięcy potrafi przerosnąć drewno pniakowe i wniknąć do systemu korzeniowego.
opieńkowa zgnilizna korzeni
(fitopatologia leśna), jedna z najważniejszych, pod względem gospodarczych, chorób w Polsce, a także na całym świecie. Chorobę powodują patogeny rodzaju Armillaria (opieńki). Największe znaczenie choroba ma w uprawach sosnowych i świerkowych oraz starszych drzewostanach świerkowych, ale także dębowych i bukowych. Objawy: w młodym wieku dochodzi do szybkiego zamierania drzew, czasami proces ten jest tak intensywny, że igły nie zdążą się przebarwić, szarzeją i wysychają. Może także dochodzić do więdnięcia niezdrewniałych przyrostów lub zahamowania ich wzrostu. Do porażeń dochodzi dzięki penetrującym glebę ryzomorfom sprawcy choroby. Ryzomorfy przebijają korę w szyi korzeniowej lub na korzeniach wnikają i przekształcają się w płaty grzybniowe, które są specyficznym objawem chorobowym. Grzybnia opieńki atakuje promienie rdzeniowe i przewody żywiczne drzew iglastych stymulując je do obfitego wydzielania żywicy, która często jest widoczna przy szyi korzeniowej lub korzeniach. Owocniki opieniek tworzą się od czerwca do późnej jesieni. W starszych drzewostanach, szczególnie dębowych opieńki są patogenami wtórnymi, które często odgrywają rolę jako ostatnie ogniwo całego skomplikowanego łańcucha chorobowego. Warunki sprzyjające: obecność w glebie drewna, a szczególnie drzew liściastych korzenie, pniaki, stąd uprawy sosnowe i świerkowe zakładane po drzewostanach iglastych z podszytem lub drugim piętrem drzew liściastych są szczególnie zagrożone. Dodatkowym czynnikiem jest sposób przygotowania gleby w takich przypadkach, przy silnych zdolnościach regeneracyjnych ryzomorf im bardziej są poprzerywane zabiegami tym większe zagrożenie infekcyjne przyszłej uprawy. Ochrona: chemiczna - poprzez stosowanie Raundupu w bruzdach, biologiczna - stosowanie grzybów saprotroficznych zasiedlających i rozkładających pniaki drzew liściastych, integrowana: poprzez połączenie metody hylotechnicznej, hodowlanej, biologicznej i chemicznej.
guzowatość korzeni
(fitopatologia leśna), patogen: Agrobacterium tumefaciens (Smith et Town) Conn. Bakteria (gramujemna, tlenowa, tlenowa, pałeczkowata powoduje groźną chorobę korzeni, a niekiedy nadziemnej części rośliny. Najczęściej występuje w szkółkach i młodych nasadzeniach drzew owocowych, ale może także porażać inne drzewa liściaste np. wierzby i topole, rzadko iglaste. Objawy: na korzeniach lub szyi korzeniowej tworzą się narośla różnej wielkości. Na początku małe, kremowe i miękkie, następnie twardnieją i brunatnieją, a czasem stają się popękane. Bakterie wnikają przez rany na korzeniach. Ochrona: zabiegi profilaktyczne, usuwanie drzew porażonych, w szkółkach zmianowanie z roślinami zbożowymi i kukurydzą, preparaty biologiczne i chemiczne (dezynfekcja gleby, zaprawianie nasion i korzeni).
zgnilizna biała jamkowata sosny
(fitopatologia leśna), choroba ta nazywana jest także hubą sosny, huba sosnową. Sprawca jest Phellinus pini (Brot.) Bondartser et Singer (Basidiomycota, Basidiomycetes, Hymenochaetales) - czyreń sosnowy. Pewnymi objawami porażenia są owocniki patogena, kształtu konsolowatego, pojawiające się zwykle w miejscach pierwotnych infekcji od odziomka do górnych części strzały. Często zlokalizowane są na 8-10 m wysokości starzały. Dziuple są często objawem wskazującym na zgniliznę drewna wewnątrz strzał sosnowych. Mogą występować jeszcze tzw. owocniki ślepe. patogen powoduje zgniliznę białą jamkowatą twardzieli sosny, nazywaną często czerwoną zgnilizna pierścieniową ze względu na fakt, że drewno zmienia zabarwienie na ciemniejsze oraz partie zgnilizny ułożone koliście lub w kształcie półksiężyców przedzielone są partiami drewna pozornie zdrowego. do zakażenia dochodzi poprzez rany (po obłamanych gałęziach) pod warunkiem, że zarodnik padnie i skiełkuje w drewnie twardzielowym. Po przedostaniu się do strzały rozrasta się najsilniej wzdłuż strzały. Warunki sprzyjające: liczba porażeń wzrasta z wiekiem drzew (od około 50 roku). Ochrona: podkrzesywanie drzew pomiędzy 25-35 rokiem życia sosen, usuwanie drzew porażonych, unikanie zranień przy pracach trzebieżowych.
rdza kory sosny zwyczajnej
(fitopatologia leśna), choroba występuje głównie na sośnie zwyczajnej oraz na innych sosnach dwuigłowych. Patogeny Endocronartium pini (Willd.) Y. Hirat. i Cronartium flaccidum (Alb. Et Schwein.) G. Winter (Basidiomycota, Urediniomycetes, Uredinales) porażają pędy i pnie. Objawy na drzewach młodszych: nabrzmienia na strzałkach, pojawiające się żółtopomarańczowe ecja w postaci pęcherzyków, zamieranie drzew; na drzewach starszych: liczne rany i wycieki żywicy w górnej części strzały, pod koroną, ecja, spłaszczenie pnia, zamieranie wierzchołkowej części korony (suchoczub). Drugim gospodarzem C. flaccidum są rośliny zielne. Na sośnie patogen tworzy stadium piknium i ecjum na roślinach zielnych uredium i telium. Telia kiełkują w podstawkę jeszcze we wrześniu, a zarodniki podstawkowe - sporidia porażają igły tego- i zeszłoroczne. Z igieł patogen przedostaje się do pędów i poprzez promienie rdzeniowe do strzał. W drewnie powoduje hipertrofie i hiperplazje komórek. Drugi patogen E. pini powoduje rdzę jednodomową, wytwarzając na nabrzmieniach pni ecja, które kiełkują w podstawkę, tworzac zarodniki podstawkowe porażające bezpośrednio sosny. Warunki sprzyjające: monokultury sosnowe i zaniedbania trzebieżowe. Ochrona: usuwanie drzew porażonych szczególnie młodych - szczególnie od uprawy do 40 roku życia.
skrętak sosny
(fitopatologia leśna), choroba powodowana przez Melampsora populea (Pers.) P. Karst. (dawniej patogen znany pod nazwą Melampsora pinitorqua Rostr., Basidiomycota, Urediomycetes, Uredinales). Najgroźniejsza dla sosen do 12 roku życia. Porażeniu ulęgają tegoroczne, jeszcze rosnące pędy. Na nich na przełomie maja i czerwca pojawiają się najpierw czarne wypukłości (piknia), a potem bladobrunatne poduszeczki (ecja). Pęd w miejscu porażenia zamiera, przegina się w dół i później powyżej chorej strefy wyprostowuje się. w ten sposób powstaje charakterystyczne zniekształcenie. Inne objawy to proliferacja pączkowania i tworzenie rozetowatych pędów z krótkimi igłami i niedorozwiniętymi paczkami głównymi. Niekiedy porażone pędy zamierają. Drugim gospodarzem są topole, na liściach których powstają brunatne uredia, a potem czarne telia. Po przezimowaniu teliospory kiełkują w podstawki na których powstają zarodniki podstawkowe za pomocą których patogen poraża tegoroczne pędy sosen. Ochrona: usuwanie topól oraz wszelkich odrostów pniakowych i korzeniowych z odległości do 300 m od upraw i szkółek, opryski preparatami chemicznymi sadzonek sosnowych w szkółce.
rak modrzewia
(fitopatologia leśna), patogen wywołujący ta chorobę to Lachnellula willkommii (Hartig) Dennis (Ascomycota, Ascomycetes, Helotiales). Choroba szczególnie niebezpieczna dla drzew do 30 roku życia. Chorobie ulegają pędy i strzały drzew. Cienkie porażone pędy szybko zamierają, a na grubszych i strzałach zapada się korowina, tworzą się rany i w końcu formuje się rak drzewny. Z ran wycieka żywica. Z roku na rok rak drzewny poszerza się. Ze szczelin martwej kory ujawniają się małe pomarańczowe, miseczki patogena. Starsze pnie rzadko zamierają, natomiast stają się podatne na złamania w wyniku oddziaływania silnie wiejących wiatrów. Zarażenie drzew odbywa się głównie poprzez blizny liściowe oraz czasami przez rany. Warunkiem sprzyjającym są przymrozki wczesne oraz podatność poszczególnych gatunków modrzewi. Za najbardziej podatny uchodzi modrzew europejski L. decidua Mill., a najbardziej odporny naturalny mieszaniec L. eurolepis Henry. Ochrona : zadbanie o dobór odpowiednich stanowisk dla modrzewia, staranne i intensywne zabiegi pielęgnacyjne.
rdza pęcherzykowata igieł sosny
(fitopatologia leśna), patogen Coleosporium tussilaginis (Pers.) Lév. (Basidiomycota, Urediniomycetes, Uredinales)poraża igły tegorocznych pędów sosen. Na sosnach patogen tworzy stadium pyknium i ecjum (pęcherzyki na igłach), natomiast na roślinach zielnych uredium i telium. Teliospory kiełkują w podstawkę jeszcze jesienią, a powstałe sporidia porażają igły sosen. Przy silnym porażeniu patogen może powodować starty przyrostowe, zamieranie i opad igieł, a w szkółce zamieranie sadzonek. Nie stosuje się ochrony przed ta chorobą.
zamieranie pędów sosny
(fitopatologia leśna), choroba występuje głównie na sośnie zwyczajnej wszystkich klas wieku, choć najgroźniejsza jest dla drzew od 5 do 25 roku życia. Występuje epifitozyjnie. Objawy: na zakażonych pędach tegorocznych paczki silnie się przeżywiczają, zazwyczaj nie pędza już w następnym roku, albo wytworzone pędy są krótsze. W górnej części porażonych pędów igły brunatnieją (zaczynając od dołu)i przedwcześnie opadają. W rok później z pąków przybyszowych u nasady zamarłych pędów wytwarzają się gęste skupienia pędów przypominające czarcie miotły. Na pędach mogą tworzyć się także niewielkie raki drzewne. Zwykle po przebyciu pierwszych faz choroby drzewa wracają do zdrowia. Chorobę powodują dwa patogeny MoreleGremmeniella abietina (Lagerb.) M. t i Cenangium ferruginosum Fr. (Ascomycota, Ascomycetes, Helotiales). Rok po zamarciu na pędach pojawiają się miseczki patogenów. Do zakażenia dochodzi poprzez nieuszkodzone miejsca na pąkach (zwłaszcza u nasady) oraz pędy krótkie, a także możliwe jest przez rany. Warunkiem sprzyjającym są warunki stresowe osłabiające drzewostany sosnowe np. wysoka wilgotność i niskie temperatury, pogorszenie się warunków wodnych w glebie. Ochrona: poprzez odpowiednie pielęgnowanie drzewostanów i kształtowanie środowiska leśnego. Ochrona chemiczna w szkółkach.
zamieranie wierzchołków pędów sosny
(fitopatologia leśna), chorobę powoduje Sphaeropsis sapinea (Fr.) Dyko et B. Sutton (grzyby mitosporowe,Coelomycetes, Spheropsidales). Patogen zakaża młode pędy, jeszcze niezdrewniałe (siewki, paki i wierzchołki pędów), nieuszkodzone tkanki, ale korzysta także z ran spowodowanych przez owady, okrzesywanie czy gradobicie. Szczyty pędów brunatnieją i zamierają, następuje także obfity wyciek żywicy. Patogen poraża siewki i sadzonki w szkółkach oraz drzewa wszystkich klas wieku, najczęściej do 40 roku życia. Na martwej korze i u podstawy igieł pojawiają się piknidia patogena. Warunki sprzyjające: podatność młodych pędów, zranienia oraz ekstremalne warunki pogodowe, przebyte porażenia przez Gremmeniella abietina (Lagerb.) M. Morelet. Rezerwuarem patogena są także opadłe szyszki. Ochrona: w szkółkach po wystąpieniu objawów, usuwanie porażonych sosen i opryski chemiczne, niewprowadzanie do upraw sadzonek z objawami porażenia.
wiosenna osutka sosny
(fitopatologia leśna), choroba powodowana przez Lophodermium pinastri (Schrad.) Chevall. i Lophodermium seditiosum Minter, Staley et Millar (Ascomycota, Ascomycetes, Rhitismatales). Powoduje zamieranie i przedwczesny opad igieł. Choroba najgroźniejsza dla sosen do 5-6 wieku życia (szczególnie w odnowieniu naturalnym), choć może również powodować zamieranie drzew nieco starszych. patogeny porażają sosny niezależnie od wieku. Wyrzut zarodników od wiosny do listopada, z dwoma szczytami w lipcu i wrześniu-październiku. Pierwsze objawy porażenia (żółte plamy na igłach) widoczne są dopiero jesienią, w okresie zimy igły żółkną, brązowieją, zamierają i na wiosnę opadają. Następnie na opadłych igłach tworzą się miseczki, które w zależności od warunków wilgotnościowych mają zdolność do otwierania i zamykania się. W szkółkach igły pojedyncze nie opadają, a porażone sadzonki przybierają postać nastroszoną, po czym zamarłe igły wykruszają się. Patogeny porażają igły tegoroczne. Choroba powoduje oprócz zamierania drzew straty przyrostowe. W. o. s. może występować epifitozyjnie. Warunki sprzyjające to wilgotna wiosna i lato oraz łagodna jesień i zima. Ochronę stosujemy w szkółkach, ewentualnie w bardzo cennych uprawach i odnowieniu naturalnym. Opryski preparatami chemicznymi muszą być bezwzględnie wykonane przed szczytami wyrzutu zarodników workowych. Częstotliwość oprysków zależy od jakości preparatu chemicznego, cyklu rozwojowego sosen i warunków pogodowych. Pierwsze dwa zabiegi zaleca się wykonać fungicydami o działaniu kontaktowym, a następne środkami o działaniu układowym. Sadzonki sosny z aparatem asymilacyjnym porażonym powyżej 25% nie przeznacza się do odnowień.

---