Jak dobrze wiemy język prasłowiański rozpadł się na trzy grupy: języki zachodniosłowiańskie, południowosłowiańskie i wschodniosłowiańskie. Dotychczas nie udało się ustalić daty powstania języka prasłowiańskiego i umownie datuje się jego wyodrębnienie na I w. Język SCS powstał na gruncie południowosłowiańskim a najbliżej spokrewniony jest z językiem macedońskim i bułgarskim. Na samym początku trzeba zaznaczyć, że SCS nie był językiem żywym, służącym do porozumiewania się na co dzień, ale językiem przekładowym Pisma Świętego z greckiego w związku z tym zawiera frazeologiczne i słownikowe naleciałości greckie.

Zanim powstał SCS Słowianie nie mieli pisma i tylko w sporadycznych wypadkach posługiwali się, przy liczeniu względnie przy czytaniu, pewnymi znakami jak kreskami i nacięciami (karbami).

Najstarszy język literacki Słowian powstał głownie dzięki wyprawie misyjnej Konstantego - Cyryla i Metodego. Jego powstanie i usystematyzowanie było epokowym wydarzeniem więc nie dziwi fakt, że wynalezienie alfabetu w Żywotach opisane jest jako cud boży. Jednak praca nad pismem słowiańskim musiała trwać dłuższy czas. Pierwszy systematycznie zestawiony alfabet został później nazwany GŁAGOLICĄ. Jego autor oparł się częściowo na małym alfabecie greckim czyli tzw. MINUSKULE, częściowo na alfabetach wschodnich (syryjskim i hebrajskim) a także cześć znaków wymyślił sam. Przyjęta została zasada fonetyczna czyli dla każdej głoski został ustalony pojedynczy znak (z małymi wyjątkami). Alfabet składał się z 38 znaków a za datę jego powstania uznaje się 863 r.

W późniejszym czasie pismo głagolickie zostało zastąpione przez łatwiejszą i bardziej ekonomiczną CYRYLICĘ. Opiera się ona na dużym alfabecie greckim czyli MAJUSKULE a tylko niektóre litery są przeróbką znaków głagolickich. Początkowo uznawano, że twórca cyrylicy jest Cyryl jednak najnowsze badania wskazują na to, że reformatorem pisma był jeden z bliskich współpracowników i uczeń braci sołuńskich, prawdopodobnie Klemens Ochrydzki. Jest wiele przykładów na to, że głagolica jest starsza od cyrylicy np.: niektóre teksty cyrylickie spisane na pergaminie, na którym wcześniej spisany był teks głagolicki (palimpsesty), istnieją również glosy cyrylickie w tekstach głagolickich (dopiski objaśniające). Do ostatnich czasów jeszcze kultywowano głagolicę tzw. Kanciastą lub chorwacką, w ośrodkach obrządku słowiańskiego na wyspie Krk i Przymorzu Chorwackim. Najstarsze teksty SCS, pisane przez braci sołuńskich lub ich uczniów jeszcze w IX wieku nie zachowały się do dzisiaj. Znane są natomiast późniejsze ich odpisy, już z X i XI w., zachowujące pewne wspólne, archaiczne cechy językowe, które w dużym stopniu odróżniają je od powstałych w tym samym czasie tekstów w formujących się dopiero językach narodowych. Księgi te nazywane są kanonem SCS: poświadczają one szereg charakterystycznych form, odnoszonych do tzw. klasycznego języka SCS.

Do cech klasycznego SCS należą:

1. zachowane samogłoski nosowe;

2. samogłoska jat' (zapisywana w transkrypcji najczęściej jako ě, zob. jać);

3. grupy ra i la będące rezultatem przestawki (zmiana kolejności sąsiednich głosek).

4. grupy spółgłoskowe št i žd, powstałe z palatalizacji (zmiękczenia) wcześniejszych grup spółgłoskowych *tj/kť i dj.

5. konsekwentnie zapisywane jery.

Najstarsze zabytki głagolickie zostały dla celów filologicznych przetransliterowanie i wydane alfabetem cyrylickim (głównie w wieku XIX i XX). Nazwy tych zabytków zostały umownie ustalone w zależności od miejsca przechowywania, odnalezienia, od nazwiska autora, odkrywcy względnie od pierwszego posiadacza rękopisu.

Główne zabytki głagolickie:

1. Kodeks Zografski - przekład 4 ewangelii, odkryty w klasztorze Zografos na górze Atos w Grecji. Zawiera 304 arkusze, pochodzi z X w. Cześć stanowi wstawka późniejsza spisana cyrylicą zawierająca wykaz świąt ruchomych wraz ze wskazówkami odnoszącymi się do czytania ewangelii (synkasarium) oraz podobny wykaz na kolejne dni roku kalendarzowego (menologium). Przechowywany w Bibliotece Publicznej im. Sałtykowa - Szczedrina w Petersburgu.

2. Kodeks Mariański - treść podobna do poprzedniego i z tego samego mniej więcej czasu. Znaleziony w klasztorze Marii Panny na górze Atos. Liczy 173 karty. Biblioteka Lenina w Moskwie

3. Kodeks Assemaniego - znalazł go uczony jezuita w Jerozolimie i od jego nazwiska pochodzi nazwa kodeksu. Objętość 158 kart, z końca X lub początki XI w. zawiera wybór ewangelii, stanowi prawdopodobnie kopię najstarszego wyboru dokonanego przez Konstantyna - Cyryla. Biblioteka Watykańska w Rzymie.

4. Psałterz Synajski - znajduje się od dawna w klasztorze św. Katarzyny na górze Synaj. Pochodzi z XI w. zawiera 177 kart - przekład psałterza Dawidowego bez psalmów 138 - 150

5. Modlitewnik Synajski - również związany z klasztorem na górze Synaj. 3 karty przechowywane SA w Bibliotece Uniwersyteckiej w Petersburgu. Zbiór modlitw o objętości 109 kart pochodzi z Xi w.

6. Fragmenty Cloza - tylko 14 kart z dawnego zbioru homilii, pochodzi z Xi w. Jego właścicielem był hr. Cloz w XIX w. 12 kart w Muzeum w Trydencie, 2 karty w Muzeum Ferdynanda w Innsbrucku.

7. Mszał Kijowski - rękopis obejmuje tylko 7 kart mszału obrządku zachodnich (rzymskiego), tłumaczony z łaciny, połowa X w. zachowuje większość właściwości klasycznego SCS. Obecnie w bibliotece Akademii Nauk w Kijowie

Zabytki cyrylickie:

1. Kodeks Sawy - objętość 129 kart zawierających przekład wyboru ewangelii na niedziele i święta z XI w. nazwa pochodzi od rzekomego autora księgi. Obecnie w Centralnym Archiwum w Moskwie.

2. Kodeks Supraski - najobszerniejszy ze wszystkich zabytków SCS. Odkryty w 1823 na terenie Polski - klasztor bazylianów w Supraślu koło Białegostoku. Pochodzi z XI w i zawiera 24 żywoty świętych na miesiąc marzec (menologium), 23 homilie i I modlitwę. Największa cześć (151 kart) była przechowywana w Bibliotece Zamoyskich, jednak zaginęła podczas ostatniej wojny. Niedawno odnalazła się PRZYPADKOWO na terenie USA, a w 1968 r. wróciła do Polski. Obecnie w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Druga spora cześć (118 kart) przechowywana jest w bibliotece uniwersyteckiej w Lublanie, a trzecia, najmniejsza (16 kart) - w Bibliotece Publicznej w Petersburgu.

3. Kodeks Eniński (apostoł Eniński) - fragmenty listów apostolskich i śpiewów liturgicznych - razem 39 kart został niedawno odkryty w Eninie na północ od Kazanłyku w Bułgarii. Pochodzi prawdopodobnie z Xi w. i ze względu na archaiczność języka może być zaliczany do zabytków klasycznych

---