PRAWO CYWILNE
Posiadanie
„Zbigniew Z. w dniu 01. 05. 1998 nabył na podstawie nieformalnej umowy sprzedaży działkę ziemi po czym wyjechał za granicę gdzie przebywa do chwili obecnej”.
Posiadanie
„Zbigniew Z. w dniu 01. 05. 1998 nabył na podstawie nieformalnej umowy sprzedaży działkę ziemi po czym wyjechał za granicę gdzie przebywa do chwili obecnej”.
Zgodnie z art. 336 - „posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władczo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)”
Zbigniew K. nie jest posiadaczem działki, ponieważ wyjechał za granicę i nie włada nią faktycznie. Pomimo tego, że zawarł nieformalną umowę przysługiwało mu jakieś prawo, ale nie ma w swoim władaniu tej ziemi z powodu dwóch składowych elementów posiadania tzn:
corpus - faktycznego władztwa;
animus - woli posiadania.
Zenon K. nie posiadał corpus, pomimo że możliwe miał wolę, chęć posiadania. Nie spełnił zasadniczego warunku posiadania tzn. by być posiadaczem powinien mieć nie tylko wolę zatrzymania rzeczy (w tym wypadku ziemi) dla siebie, ale także faktyczny kontakt z tą rzeczą - władzę fizyczną.
Zgodnie z art. 340 k.c. „Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania”. Tutaj przeszkodą, która wywołała przerwę w posiadaniu był wyjazd za granicę Zenona K.
Najogólniej posiadanie można określić jako rodzaj władztwa nad rzeczą. Z takim władztwem spotykamy się w dwu różnych sytuacjach. Po pierwsze, władztwo to może być wyrazem wykonywania prawa (np. prawo własności - art. 140 k.c.). Po drugie może to być władztwo, które nie jest związane z prawem; takie władztwo wykonuje np. tzw. nieformalny nabywca nieruchomości, w następstwie, bowiem umowy przeniesienia własności zawartej bez aktu notarialnego uzyskuje on tylko posiadanie, nie nabywa natomiast własności (art. 158 k.c.).
Definicję posiadania zawiera art. 336 k.c. W myśl tego przepisu „Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny) jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)”. Zgodnie z przeważającym poglądem doktryny oraz jednolitym stanowiskiem orzecznictwa (Orz. SN z 17. VII. 1952 r., PiP 1953, nr 2, s. 297; z 14. IV. 1961 r., NP. 1962, nr 12, s. 1688) na posiadanie w rozumieniu tego przepisu składają się dwa elementy:
element fizyczny, określany tradycyjnie jako corpus possessionis lub krótko corpus;
oraz element psychiczny, określany jako animus rem sibi habendi, animus possidendi.
Elementy te bywają też określone jako zewnętrzna i wewnętrzna strona posiadania. Wynikają one z następujących słów ustawy: słowa, „kto nią (rzeczą) faktycznie włada”, oznaczają element fizycznego władztwa, określenie zaś „jak właściciel”, „jak użytkownik” itp., uwypukla element drugi.
Najogólniej biorąc, element corpus oznacza, że pewna osoba znajduje się w sytuacji, która pozwala na korzystanie z rzeczy w taki sposób, jak to mają prawo czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo, dzięki czemu „to, co uprawnionemu wolno, to posiadacz faktycznie może”.
Do istnienia posiadania wystarcza przy tym sama możność takiego postępowania nie jest natomiast konieczne efektowne wykonywanie władztwa. Animus oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie, albo inaczej - we własnym imieniu. Inaczej mówiąc posiadaczem rzeczy jest ten, kto włada rzeczą, postępuje z nią jak osoba, której przysługuje do niej prawo własności lub inne prawo; np. można wskazać, że posiadaczem nieruchomości jest nieformalny jej nabywca, nie jest natomiast posiadaczem znalazca rzeczy, który gotów jest ją zwrócić właścicielowi.
Najczęściej posiadaczem jest jedna osoba. Posiadanie może być jednak wykonywane przez kilka osób, mamy wówczas do czynienia z tzw. współposiadaniem. Przez współposiadanie należy rozumieć taki stan, gdy rzecz znajduje się we wspólnym władztwie kilku osób, które władają nią w taki sposób, jak to czynią współwłaściciele, współnajemcy, itp., a więc gdy czynią to z wolą wykonywania wspólnie przysługującego prawa.
Z art. 336 wynika, że kodeks cywilny zna dwa rodzaje posiadania: posiadanie samoistne i posiadanie zależne.
1. Posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto włada nią jak właściciel, albo - jak to się czasem określa - pod tytułem właściciela.
2. Posiadaczem zależnym jest ten, kto włada rzeczą w zakresie innego prawa a niżeli prawo własności.
Dlatego też posiadanie samoistne bywa określane jako posiadanie właścicielskie, a posiadanie zależne - jako posiadanie nie właścicielskie. Posiadaczem samoistnym jest, więc ten, kto tak z rzeczą postępuje jak właściciel, wyrażając tym samym wolę wykonywania względem niej prawa własności, posiadaczem zależnym jest ten, kto władając rzeczą nie rości sobie do rzeczy prawa własności, lecz postępuje z rzeczą tak jak osoba, której przysługuje do niej inne prawo.
Od posiadania należy odróżnić dzierżenie, które jest także rodzajem władztwa nad rzeczą. Według art. 338 k.c., „Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem”, z przytoczonego przepisu wynika, że posiadacz może wykonywać posiadanie bądź osobiści, bądź za pośrednictwem innej osoby.
Chociaż ustawa o tym nie wspomina, zarówno doktryna, jak i orzecznictwo (Orz. SN z 1.IX.1958r., OSPiKA 1959, poz. 206; OSPiKA 1960, poz. 234) wyróżniają kierując się także wzorami prawa rzymskiego, tzw. prawo prekaryjne (precarium), które należy odróżnić zarówno od posiadania, jak i dzierżenia. We współczesnych stosunkach władztwo prekaryjne występuje najczęściej w sytuacjach, gdy jedna osoba chce drugiej wyświadczyć przysługę, kierując się grzecznością lub względami humanitarnymi.
Zgodnie z przeważającym poglądem doktryny oraz jednolitym stanowiskiem orzecznictwa (orz. SN z 26.III.1958r., OSN 1959, poz. 106; z 15.XI.1968r., OSN 1969, poz. 153) posiadanie jest stanem faktycznym. Jest także zjawiskiem prawnym w tym sensie, że rodzi określone skutki prawne, i to daleko idące. W szczególności posiadanie wywołuje następujące skutki w sferze prawa:
posiadanie może prowadzić do nabycia prawa w drodze zasiedzenia (art. 172 i art. 292 k.c.);
posiadanie korzysta - choć w bardziej ograniczonym zakresie niżeli prawo podmiotowe - z ochrony, zwanej ochroną posesoryjną (art. 344, 346, 347 k.c.);
posiadacz w dobrej wierze nabywa własność pożytków, jakie rzecz przynosi (art. 224 k.c.);
posiadacz samoistny w dobrej wierze może żądać wykupu działki gruntu zajętej pod budowę (art. 231 k.c.);
uzyskanie posiadania jest w pewnych wypadkach konieczną przesłanką nabycia prawa w drodze czynności prawnej (np. art. 155 §2, 169 §1, 307 §1 k.c.);
posiadacz korzysta z ochrony polegającej na tym, że może domagać się odszkodowania od osoby, która wyrządzi mu szkodę z zastrzeżeniem, że istotne znaczenie z tego punktu widzenia ma okoliczność, kto posiadaczowi wyrządził szkodę: osoba uprawniona (właściciel), czy ktoś inny.
Użytkownik
Ustawową definicję użytkownika zawiera art. 252, który brzmi: „rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).
Z definicji tej wynika, że na użytkowanie składają się dwa uprawnienia:
a) prawo do używania rzeczy;
b) prawo do pobierania jej pożytków.
Inaczej mówiąc użytkowanie polega na korzystaniu z rzeczy cudzej. Użytkownik może korzystać z rzeczy w sposób podobny, ale nie identyczny jak właściciel. Zrozumiałe jest, bowiem, że ze względu na konieczność honorowania interesów właściciela, korzystanie użytkownika musi podlegać pewnym ograniczeniom, korespondującym przy tym z przepisami użytkowaniu funkcjami. Ograniczenia takie zawarte są w unormowaniach ogólnych, jak też, odnośnie do poszczególnych rodzajów użytkowania, wynikają z przepisów ich dotyczących.
Koncentrując się w tym miejscu na tych pierwszych należy wskazać, że użytkownik ma obowiązek przestrzegania zasad prawidłowej gospodarki, a jego uprawnienie do czerpania korzyści, jakie rzecz przynosi, ograniczają się do pobierania pożytków. Użytkownik nie nabywa natomiast własności przychodów, które nie stanowią pożytków, pożytków, więc takich oddzielonych od rzeczy części składowych, które zostały od niej odłączone poza zakresem normalnej eksploatacji (jak np. budulca pochodzącego z rozbiórki budynku). Przychody te przypadają właścicielowi.
Prawo użytkowania jest zbliżone do niektórych innych praw cywilnych. Tak, więc treść jego jest bardzo podobna do dzierżawy (art. 693). Różnicą jest to, że dzierżawa jest prawem względnym, służy także celom produkcyjnym. Jak również dzierżawa jest w sposób istotny ograniczona w czasie (dzierżawa na czas oznaczony może być zawarta tylko na okres do 30 lat - art. 695 k.c.). Dzierżawca także zobowiązuje się oddawać właścicielowi określony czynsz za wydzierżawienie rzeczy.
Z kolei kodeks nazywa wierzyciela, którego wierzytelność zabezpieczona jest zastawem, zastawnikiem. Zastaw stanowi - obok hipoteki - prawo rzeczowe ograniczone, którego celem jest zabezpieczenie wierzytelności. Zastaw jest, więc także jedną z form tzw. zabezpieczeń rzeczowych.
Ze względu na ten cel jest on także prawem akcesoryjnym, zależnym od wierzytelności, którą zabezpiecza.
W zasadzie zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw. Jeżeli jednak rzecz obciążona przynosi pożytki (np. zwierzę domowe), zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń (art. 319 k.c.). Zastawnik, któremu rzecz została wydana powinien czuwać nad jej zachowaniem stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem (art. 318 k.c.). Jeżeli rzecz zostanie narażona na utratę lub uszkodzenie zastawca może żądać jej złożenia do depozytu sądowego lub zwrotu za ustanowieniem innego zabezpieczenia lub sprzedaży; w tym ostatnim wypadku zastaw przechodzi na uzyskaną ze sprzedaży cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego (art. 321 k.c.).
Zgodnie z art. 330 „Zastawnik może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania prawa obciążonego zastawem”.
W myśl art. 659 §1 „Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz”.
W wyniku umowy najmu, najemca staje się dzierżycielem rzeczy, za co zobowiązuje się do płacenia ustalonego czynszu w kontrakcie (umowie). Najemca jest odpowiedzialny za należytą konserwację rzeczy i jest zobowiązany zwrócić ją w dobrym stanie, ewentualnie z przyrostem (z dodatkowymi pożytkami).
Innym władztwem nad cudzą rzeczą jest już wspomniane władztwo prekaryjne. Jak również (posiadanie) służebności zg. Art. 352 k.c. §1 „Kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności” tzn. faktyczne korzystanie z cudzego gruntu w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność (np. stałe przejeżdżanie przez grunt sąsiedni). Musi to być jednak posiadanie w rozumieniu art. 352 k.c. Służebność jest prawem do korzystania z cudzej rzeczy w określonym zakresie. Wśród służebności wyróżniamy:
służebności gruntowe (art. 285 k.c.);
służebności osobiste (art. 296 k.c.).
Bibliografia:
- J. Ignatowicz, K. Stefaniuk: Prawo cywilne, zarys części ogólnej, Warszawa 1998;
- J. Ignatowicz, K. Stefaniuk: Prawo rzeczowe, Warszawa 2004;
- Kodeks cywilny (praca zbiorowa), Lublin 205
- A. Lipiński „Kompendium prawa cywilnego Cześc ogólna i prawo rzeczowe” Zakamycze
2004
-Z. Gawlik, P.Pełczyński „Podstawy prawa cywilnego”
2