Ogólne zasady systemu budżetowego

Rachunkowość budżetowa

W jednostkach gospodarczych podstawowym systemem informacji jest rachunkowość. Prowadzenie rachunkowości oznacza obowiązek ewidencji zdarzeń gospodarczych zgodnie

z obowiązującym prawem i zasadami rachunkowości.

Podstawowym zadaniem rachunkowości budżetowej jest dostarczanie informacji
o wykonaniu planów i o realizacji budżetu, kontrola oraz sporządzanie sprawozdań i ich analiza. Wyróżnić możemy trzy rodzaje rachunkowości budżetowej:

1) rachunkowość wykonania budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego - przedmiotem tej rachunkowości są procesy gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych oraz ustalanie wyniku wykonania budżetu (nadwyżek lub niedoborów);

2) rachunkowość jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych - występuje tu plan finansowy dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i kosztów, przedmiotem tej rachunkowości jest gromadzenie
i wydatkowanie środków pieniężnych, ewidencja składników aktywów trwałych
i obrotowych, ewidencja przychodów i kosztów oraz ewidencja rozrachunków.

3) rachunkowość organów podatkowych - prowadzą ją urzędy skarbowe i gminy, należą do niej ewidencja podatków i opłat należnych budżetowi państwa lub budżetom gmin.

W urzędach gmin występują wszystkie trzy rodzaje rachunkowości budżetowej.
W rachunkowości budżetowej należy przyjąć założenia, że: budżet wykonują organy finansowe, plany finansowe dochodów i wydatków budżetowych oraz przychodów i kosztów wykonują jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, a podatki oraz niepodatkowe dochody budżetowe pobierają organy podatkowe (urzędy skarbowe, urzędy gmin).

Klasyfikacja i charakterystyka jednostek organizacyjnych gospodarki budżetowej

Jednostki sektora finansów publicznych to: jednostki budżetowe, w których mogą być powoływane gospodarstwa pomocniczych, zakłady budżetowe i fundusze celowe.

Jednostki budżetowe - są to takie jednostki organizacyjne, których wydatki są wydatkami

budżetu (państwa lub jednostki samorządu terytorialnego), a dochody - dochodami budżetu, przy czym wysokość ich wydatków nie zależy od wysokości ich dochodów. Taki sposób finansowania określa się mianem metody budżetowania brutto. Możemy wyróżnić państwowe jednostki budżetowe i samorządowe jednostki budżetowe. Jednostkami budżetowymi są: szkoły, sądy itp.

Podstawą gospodarki finansowej jednostek budżetowych jest plan finansowy (plan dochodów

i wydatków), ale wydatki tu nie są zależne od dochodów. Plan finansowy ustala kierownik jednostki.

Prawo budżetowe zezwala na istnienie gospodarki pozabudżetowej. Jednostki gospodarki

pozabudżetowej pokrywają swoje koszty z własnych przychodów. Nadwyżkę przychodów nad kosztami (zysk) pomniejszoną o niezbędny stan środków obrotowych odprowadzają do budżetu. Jest to tzw. metoda budżetowania netto. Podstawowe formy działalności pozabudżetowej to:

Gospodarstwa pomocnicze - prowadzą działalność podstawową lub uboczną jako jednostki

wyodrębnione finansowo i organizacyjnie z jednostki budżetowej. Pokrywają koszty działalności z przychodów osiągniętych ze sprzedaży produktów i usług. Gospodarstwa te zajmują się działalnością o charakterze produkcyjno-usługowym np. produkcja rolna, leśna, ogrodnicza. Przykładowe gospodarstwa pomocnicze to warsztaty przy szkołach, zakłady remontowo-budowlane przy jednostkach administracji państwowej i samorządowej itp.

Zakłady budżetowe - nie są podmiotami samodzielnymi, ale finansują swoją działalność gospodarczą z uzyskanych wpływów (bez obowiązku odprowadzania ich do budżetu). Zakłady budżetowe realizują zadania państwowe i zadania samorządów terytorialnych. Do zakładów budżetowych można zaliczyć żłobki, przedszkola, zakłady wodociągowe, zakład komunikacji lokalnej itp.

Fundusze celowe - powoływane w formie ustawy np. Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Przeznaczone są na zadania finansowane ze środków publicznych.

Klasyfikacja budżetowa

Klasyfikacja budżetowa to jednolity system symboli cyfrowych i nazw stosowany do zapewnienia przejrzystości przepływu środków budżetowych. Dochody i wydatki budżetowe, przychody i rozchody oraz środki pochodzące ze źródeł zagranicznych klasyfikowane są wg działów, rozdziałów i paragrafów, a w budżecie państwa dodatkowo wg części. Klasyfikacja wyróżnia części budżetowe, które są oznaczone symbolem cyfrowym od 01 do 98. Działy klasyfikacji budżetowej określone są symbolem trzycyfrowym od 010 do 926 i odpowiadają działom określonym wg PKD (Polska Klasyfikacja Działalności) np. 010 - Rolnictwo i łowiectwo, 500 - Handel, 730 - Nauka, 801 - Oświata i wychowanie, 851 - Ochrona zdrowia. Działy dzielą się na rozdziały, które odpowiadają rodzajom działalności wyodrębnionej w PKD. Rozdziały oznacza się 5-cyfrowymi symbolami, np. w dziale 851 będą następujące rozdziały: 851 11 - Szpitale ogólne, 851 12 - Szpitale kliniczne itd. W poszczególnych rozdziałach występują paragrafy dochodów, przychodów i środków oraz paragrafy wydatków i środków oznaczone symbolem 4-cyfrowym. Klasyfikacja budżetowa ma również charakter rodzajowy. Klasyfikacja rodzajowa dochodów wskazuje, jakie są źródła

dochodów budżetowych. Klasyfikacja rodzajowa wydatków określa, na jakie cele przeznaczone są wydatki.

Klasyfikacja budżetowa jest tworzona ze względu na jej cele, tj.:

• poznawcze - są związane z koniecznością ustalenia pochodzenia środków stanowiących dochody budżetowe oraz sposobu ich wydatkowania,

• informacyjne - pozwala ona na ustalenia wielkości struktury dochodów i wydatków
  w jasny sposób,

• operatywne - wynikają z potrzeby zaplanowania budżetu oraz jego realizacji w kwotach globalnych i cząstkowych,

• prawne - wynikają z potrzeby ustalenia praw i obowiązków dotyczących wykonawców budżetu.

Dysponenci środków budżetowych

Jednostki budżetowe na finansowanie swojej działalności otrzymują środki z budżetu
i nazywa się je dysponentami środków budżetowych. Dysponentami środków budżetowych są dysponenci główni - czyli państwowe jednostki budżetowe, np. ministrowie, wojewodowie. Oprócz dysponentów głównych są dysponenci II i III stopnia. Dysponenci II stopnia to jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym, np. kuratoria oświaty. Dysponenci II stopnia nie występują w budżecie samorządu terytorialnego. Dysponenci III stopnia to jednostki budżetowe podległe dysponentom II-go stopnia lub bezpośrednio dysponentom głównym.

Zasady gospodarki finansowej jednostek budżetowych

Jednostki budżetowe wykonują swoje zadania głównie w sferze nieprodukcyjnej, w takich dziedzinach, jak: oświata, wychowanie, opieka zdrowotna, kultura, opieka społeczna, nauka,

sądownictwo, obrona narodowa, administracja itp. W jednostkach budżetowych obowiązuje metoda budżetowania brutto, która polega na tym, że jednostki budżetowe nie pokrywają swoich wydatków z osiągniętych dochodów. Wydatki pokrywają ze środków otrzymanych z budżetu, a uzyskane dochody przekazują do budżetu. Środki budżetowe nie wykorzystane do końca roku podlegają zwrotowi do budżetu. Jednostki budżetowe mogą zaciągać zobowiązania do wysokości planowanych wydatków pomniejszonych o wydatki na wynagrodzenia i obligatoryjne wypłaty. Pokrywają wydatki zgodnie z planem finansowym ze swojego rachunku bieżącego. Plan finansowy jednostek budżetowych ma charakter kasowy, przedstawia dochody i wydatki. Wydatki jednostek budżetowych są wydatkami budżetu, a dochody dochodami budżetu. Jednostki budżetowe mogą osiągać dochody z mienia, czyli najmu lub dzierżawy, dochody ze sprzedaży rzeczy i praw. Od 2005 roku jednostki budżetowe mogą realizować tzw. dochody własne i tworzyć fundusze motywacyjne.

Dochodami własnymi są: opłaty za udostępnienie dokumentacji przetargowej, spadki, zapisy,

darowizny w postaci pieniężnej, odszkodowania za uszkodzone lub utracone mienie. Dochody własne jednostki budżetowe gromadzą na wyodrębnionym rachunku bankowym - „Rachunku dochodów własnych jednostki budżetowej”. Decyzję o założeniu takiego rachunku podejmuje kierownik. Dochody te przeznacza się na finansowanie wydatków bieżących, cele wskazane przez darczyńcę i remonty. Wydatki jednostek budżetowych to głównie wynagrodzenia pracowników i narzuty na wynagrodzenia, zakup materiałów, energii, środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych, nagrody i wydatki nie zaliczane do wynagrodzeń, koszty podróży służbowych, odsetki od nieterminowych wpłat, kary i odszkodowania wypłacone osobom fizycznym. Ujęte w planie finansowym, a niezrealizowane wydatki wygasają do końca roku, oprócz wydatków, których źródłem finansowania są dochody własne.

Plan finansowy jednostki budżetowej

Plan finansowy, czyli plan dochodów i wydatków jednostki budżetowej jest to dokument, w którym jednostka określa planowane wielkości z podziałem na działy, rozdziały, paragrafy klasyfikacji budżetowej. Plan dochodów i wydatków budżetowych składa się z czterech części: część A - zawiera dane planu gospodarczego, liczbę etatów oraz normy budżetowe, część B - zawiera wykaz planowanych wydatków budżetowych wg paragrafów, część C - zawiera wykaz planowanych dochodów wg paragrafów klasyfikacji dochodów, część D - zawiera dokładne wyjaśnienia i uzasadnienia do części B i C. Plan finansowy jednostki budżetowej ustala się na jeden rok kalendarzowy.

Zasady gospodarki finansowej gospodarstw pomocniczych

Gospodarstwo pomocnicze funkcjonuje jako wyodrębniona cześć jednostki budżetowej. Tworzone jest na podstawie decyzji kierownika jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody właściwego dysponenta. W formie gospodarstw pomocniczych prowadzi się między innymi: bufety, stołówki, ośrodki wypoczynkowe. Gospodarstwo pomocnicze z chwilą tworzenia może otrzymać jednorazową dotację z budżetu państwa na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstw pomocniczych jest roczny plan finansowy, który obejmuje: przychody i dotacje, wydatki będące kosztami działalności, rozliczenie wyniku finansowego, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Osiągnięty zysk gospodarstwo pomocnicze dzieli w następujący sposób: 50% do budżetu i 50% do dyspozycji gospodarstwa (o tym podziale decyduje kierownik jednostki budżetowej). Ewidencja w gospodarstwach pomocniczych prowadzona jest wg podobnych zasad jak w przedsiębiorstwach określonej branży.

Zasady gospodarki finansowej zakładów budżetowych

Zakład budżetowy to jednostka organizacyjna zaliczana od sektora finansów publicznych. Zakład budżetowy pokrywa swoje wydatki z osiągniętych dochodów. Może też otrzymywać dotacje jednorazowe na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe, dotacje podmiotowe i celowe. Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest plan finansowy, który obejmuje: przychody i rozchody, stan środków obrotowych, dotacje z budżetu lub wpłatę do budżetu z tytułu nadwyżki środków obrotowych. Zakład budżetowy planowaną wpłatę do budżetu ustala w następujący sposób: planowany lub faktyczny stan środków obrotowych na początek roku oraz planowane przychody w ciągu roku pomniejsza się o planowane wydatki i planowany stan środków obrotowych na koniec roku. Wskaźnik wpłaty do budżetu określa się w procentach i wylicza wg wzoru:

planowana roczna wpłata do budżetu x 100%

planowane przychody własne

Jeżeli zakład budżetowy uzyskuje przychody większe od wydatków, to wykazuje w planie finansowym nadwyżkę, którą przekazuje do budżetu. Do ewidencji zaliczkowych wpłat do budżetu służy konto „Rozliczenie wyniku finansowego” (DT) i „Rachunek bieżący”(CT). Jeżeli zakład budżetowy uzyskuje przychody mniejsze od wydatków, to w planie finansowym wykazuje należną mu dotację. Do ewidencji dotacji służą konta „Dotacje budżetowe” (CT) i „Rachunek bieżący” (DT), otrzymane dotacje na koniec roku przeksięgowuje się na wynik finansowy.

Budżet samorządu terytorialnego

Dochody budżetowe

Dochodami w budżecie jednostek samorządu terytorialnego są: subwencje ogólne i dotacje
z funduszów celowych i pomocowych, podatki, np.: podatek rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportu, od spadków i darowizn, podatek dochodowy w formie karty podatkowej, udział w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa i opłaty, np.: opłata targowa i klimatyczna oraz inne dochody np.: uzyskane odsetki, kary.

Wydatki budżetowe

Wydatkami w budżecie jednostek samorządu terytorialnego są: wydatki bieżące, wydatki majątkowe i wydatki związane z obsługą długu jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki te przeznaczane są na zadania własne i zadania zlecone, np.: budowę dróg, ochronę zdrowia, oświatę, kulturę.

Dochody i wydatki samorządowych jednostek budżetowych

Budżet samorządu terytorialnego jest wykonywany głównie przez samorządowe jednostki budżetowe. Zasady kształtujące budżet są odmienne, jeżeli dotyczy to urzędu gminy lub samorządowych jednostek budżetowych Do ewidencji rozliczeń dochodów zrealizowanych przez gminne jednostki budżetowe służy konto „Rozliczenie dochodów budżetowych”, a do ewidencji wydatków konto „Rozliczenie wydatków budżetowych”.

---