Ubezpieczenia wykł. 1 13.02.2010 r.
Tematyka:
- czym jest ryzyko w ubezpieczeniach, jakie występują rodzaje ryzyka, które są ubezpieczane, związki między ubezpieczeniami i ryzykiem
- istota ubezpieczeń
- na czym opiera się działalność ubezpieczeniowa
- znaczenie ubezpieczeń w gospodarce, funkcje ubezpieczeń (społeczne, gospodarcze)
- zasady obowiązujące w ramach ubezpieczeń (pewności ochrony ubezpieczeniowej, dlaczego ochrona powinna był pełna i powszechna)
- aspekty społeczne, prawne, techniczne ubezpieczeń
- rodzaje ubezpieczeń, klasyfikacje ubezpieczeń, działy, grupy ubezpieczeń
- stosunek ubezpieczenia, podmioty tego stosunku, przedmiot
- składka ubezpieczeniowa, suma ubezpieczenia, odszkodowanie (świadczenie)
- umowa ubezpieczenia, co powinno się znaleźć, na co zwracać uwagę
- standardowe (ogólne) warunku ubezpieczenia, okres, na jaki zawierana jest umowa ubezpieczenia
- jak ustala się odszkodowanie i świadczenie, systemy ubezpieczenia
- ubezpieczenie ubezpieczenia - reasekuracji
- rynek ubezpieczeniowy, podstawowe instytucje funkcjonujące na polskim rynku
Literatura:
„Podstawy ubezpieczeń” tom I „Mechanizmy i funkcje” praca zbiorowa pod red. Jana Monkiewicza;
„Ubezpieczenia gospodarcze” praca zbiorowa pod red. Tadeusza Sangowskiego;
„Ubezpieczenia” praca zbiorowa pod red. Wandy Sułkowskiej;
akty normatywne, ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym oraz polskim biurze ubezpieczycieli, ustawa o działalności ubezpieczeniowej;
Kodeks cywilny (część dotycząca ubezpieczeń).
Egzamin: wymagane zaliczenie, możliwa zerówka. Test wielokrotnego wyboru.
Związki zachodzące pomiędzy ryzkiem a ubezpieczeniami.
Ryzyko jest czymś obiektywnym, skorelowanym subiektywną niepewnością. Czyli jest coś obiektywnego i zostało to nazwane ryzykiem. Jeżeli mówimy o czymś subiektywnym nazywamy to niepewnością. Knight stwierdził natomiast, że jeśli jest znany stopień niepewności przestaje ona być niepewnością i staje się ryzykiem.
Niepewność możemy podzielić na:
mierzalną;
niemierzalną.
Niepewność mierzalna to właśnie ryzyko. Możemy zatem stwierdzić, że ryzyko jest szczególnym rodzajem niepewności takim mianowicie, który daje się zmierzyć przy pomocy metod matematyczno - statystycznych. Ma tutaj zastosowanie teoria prawdopodobieństwa. O ryzyku powiemy wtedy, jeśli w tej niepewnej rzeczywistości jesteśmy określić, jakie sytuacje w przyszłości wystąpią (z jakim prawdopodobieństwem ta sytuacja wystąpi - np. orzeł i reszka. Jesteśmy w stanie określić sytuacje wystąpienia - 50%).
W teorii ubezpieczeń pojęcie ryzyka występuje co najmniej w ośmiu znaczeniach, a mianowicie jako:
możliwość zdarzenia powodującego stratę;
prawdopodobieństwo nastąpienia tego zdarzenia;
przedmiot, lub grupa przedmiotów, które narażone są na stratę (ryzykiem jest więc budynek, zwierzę, urządzenie, kredyt);
zdarzenie, które tę stratę wyrządza (pożar, huragan, powódź, gradobicie, nieszczęśliwy wypadek, bankructwo);
możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard);
możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie;
zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat;
niepewność dotyczącą strat (niepewność lub wątpliwości co do możliwości przewidzenia przyszłości).
Wg amerykańskiej terminologii:
Ryzyko jest to niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub więcej możliwości. Ryzykiem określa się ubezpieczoną osobę lub przedmiot.
Ryzyko występuje pod różnymi postaciami. Podział ryzyka:
finansowe i niefinansowe;
statyczne i dynamiczne;
czyste i spekulatywne;
fundamentalne i partykularne;
osobowe i majątkowe.
Ryzyko finansowe i niefinansowe
Ryzyko finansowe da się wyrazić przy pomocy pieniądza (parametrów finansowych) w przeciwnym przypadku mówimy o ryzyku niefinansowym.
Ryzyko statyczne i dynamiczne
Ryzyko będące konsekwencja czy rezultatem zmian jest to ryzyko dynamiczne. Istnieją takie ryzyka, które nie wywołują żadnych zmian, takie rodzaje ryzyka nazywamy ryzykiem statycznym.
Ryzyko czyste i spekulatywne
Mówimy o występowaniu czystego, czyli istniejące z natury rzeczy jeśli jego realizacji może towarzyszyć tylko strata (pożar). Ryzyko spekulatywne występuje wówczas, gdy konsekwencją jego realizacji jest alternatywa albo osiągnięcie zysku albo poniesienie straty (gra na giełdzie).
Ryzyko fundamentalne i partykularne
Ten podział jest dość skomplikowany ponieważ u jego podstaw są aż trzy kryteria. Mianowicie dokonuje się wydzielenia ryzyka fundamentalnego i partykularnego ze względu na:
kryterium ilościowe;
kryterium jakościowe, dotyczy możliwości kontroli ryzyka;
kryterium źródła ryzyka.
Ryzykiem fundamentalnym określa się ryzyko, które ma wpływ na dużą liczbę podmiotów, często całe społeczeństwa. Jest to takie ryzyko które pozostaje poza kontrola, nawet częściowo pojedynczych podmiotów a jego źródłem są przyczyny ekonomiczne, społeczne, polityczne, chociaż może być również rezultatem działania sił przyrody, np. powódź, huragan.
Ryzyko partykularne to takie ryzyko, które ma wpływ na pojedyncze podmioty, w skali indywidualnej. Można go częściowo kontrolować, a jego źródło tkwi najczęściej w aktywności poszczególnych podmiotów. Chociaż może też wynikać z przyczyn od jednostek niezależnych, np. ryzyko kradzieży, oszustwa.
Ryzyko osobowe i majątkowe
Ten podział ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia prawnej systematyki ubezpieczeń. Ryzyka osobowe to są takie ryzyka, które powodują uszczerbek w dobrach osobistych człowieka, np. zdrowie, życie, zdolność do pracy.
Ryzyko majątkowe tak jak sama nazwa wskazuje związane są z wszelkiego rodzaju mieniem. To mienie może być w różny sposób dzielony: majątek trwały, obrotowy.
Elementem ryzyka majątkowego jest ryzyko rzeczowe. Ryzyko rzeczowe występuje wtedy kiedy określona rzecz narażona jest na zniszczenie. Ryzyko rzeczowe jest tylko jednym z elementów ryzyka majątkowego. Elementem ryzyka majątkowego są również wierzytelności, ryzyko związane z jednej strony z prawami majątkowymi, z drugiej strony ryzyko związane z zobowiązaniami majątkowymi.
Zarządzanie ryzykiem jest procesem, na który składają się kilka etapów:
identyfikacja ryzyka - polega na określeniu możliwych sytuacji zdarzeń, działań mogących spowodować albo zwiększyć szkody;
oszacowanie ryzyka - określenie zagrożonego majątku;
kontrola ryzyka.
Identyfikacja ryzyka - polega na określeniu możliwych sytuacji zdarzeń, działań mogących spowodować albo zwiększyć szkody:
należy analizować główne typy szkód mających wpływ na zagrożony podmiot;
należy prowadzić systematyczne działania bezpośrednich przyczyn określenia szkód;
system badania określenia przyczyn, przewidywania konsekwencji i ich wystąpienia.
Drugi etap polega na oszacowaniu ryzyka i określeniu jego wpływu na działalność danego podmiotu. Wymaga to między innymi zbadania częstotliwości występowania poszczególnych rodzajów szkód, ustalenia ich rozmiarów a także określeniu wartości majątku zagrożonego w związku z występowaniem szkód. Szacując ryzyko musimy również ustalić jaka jest wartość zagrożonego majątku, jakie będzie natężenie przyszłej straty. Jeśli chodzi o ryzyka majątkowe, to tutaj możemy posłużyć się różnymi wartościami. Majątek możemy oszacować, np. według wartości rynkowej, możemy szacować przyszłe przepływy pieniężne.
Kontrola ryzyka - można wyodrębnić dwie podstawowe techniki kontroli ryzyka, a mianowicie wyodrębnia się kontrolę rzeczową i kontrolę finansową.
Kontrola ryzyka:
kontrola rzeczowa:
unikanie działań ryzykownych;
prewencja poprzez zastosowanie:
środków technicznych;
środków ekonomicznych;
środków prawnych.
kontrola finansowa:
zatrzymanie ryzyka:
bieżące finansowanie strat z wpływów pieniężnych, sprzedaży elementów aktywów, pożyczek itp.;
samoubezpieczenie.
Transfer ryzyka (zmiana podmiotu ponoszącego ryzyko) poprzez:
przerzucenie działań ryzykownych (np. umowy podwykonastwa);
przerzucenie odpowiedzialności za finansowanie strat (np. ubezpieczenie).
Przez unikanie działań ryzykownych rozumiemy taka sytuacje, w której występuje indywidualna, świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka - negatywna metoda.
Prewencja polega na podejmowaniu działań mających na celu zapobiegania szkodom oraz zmniejszanie ich częstotliwości i rozmiarów. Do realizacji działań prewencyjnych można użyć środków technicznych. Oprócz środków technicznych mogą mieć zastosowanie środki ekonomiczne czy prawne. Przepisy prawa nakładają odpowiedzialność prawną albo cywilną na sprawców szkody. Oprócz tego są też przepisy prawne, które ustalają jakie zabezpieczenia muszą być stosowane, a żeby szkoda nie wystąpiła. Stosowane są również przepisy prawne, które określają sankcje stosowane w stosunku do osób, które nie zastosują się do ustaleń. A więc przewidujące, np. środki represyjne, odpowiedzialność karna, odpowiedzialność administracyjna w stosunku do osób które naruszają przepisy.
Kontrola finansowa może być dokonywana poprzez zatrzymanie ryzyka. Zatrzymać ryzyko można w sposób aktywny, albo bierny.
Aktywne zatrzymanie ryzyka ma miejsce w sytuacji, gdy podmiot zdając sobie w pełni sprawę z występującego ryzyka decyduje się przejąć go na siebie, całkowicie albo częściowo. Aktywne zatrzymanie ryzyka może wynikać z motywów finansowych, albo niefinansowych. Jeśli świadomie podejmuje decyzje o zatrzymaniu ryzyka, oczywiście staramy się zabezpieczyć środki na pokrycie ewentualnych strat. Środki te mogą pochodzić z bieżących wpływów (np. z wynagrodzenia, z przychodów).
Bierne zatrzymanie ryzyka najczęściej wynika z braku wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji jego realizacji. Może oczywiście również wynikać z obojętności wobec ryzyka, albo po prostu z lenistwa.
Samoubezpieczenie oznacza, że podmiot który świadomie podjął decyzję o zatrzymaniu ryzyka będzie systematycznie tworzył fundusze samoubezpieczeniowe. Tworzenie takich funduszy wynika z przepisów kodeksu spółek handlowych - fundusz zapasowy.
Możemy całość lub część ryzyka transferować na inny podmiot. Można dokonać transferu ryzykownej działalności albo można dokonać transferu odpowiedzialności na pokrycie strat na inny podmiot. Przerzucenie działań ryzykownych na inny podmiot nie zawsze jest możliwe. Możliwe jest, jeżeli mamy do czynienia z procesem technologicznym, którego pierwsze fazy będą ryzykowne. Możemy zrezygnować z pierwszej fazy i kupować, np. półprodukty.
Częściowe przerzucenie odpowiedzialności za szkody na inny podmiot nosi nazwę dyspersji ryzyka. Mamy z nią do czynienia wówczas kiedy finansowe skutki realizacji ryzyka zostaną rozłożone na grupę podmiotów, np. ktoś prowadził działalność gospodarczą jednoosobową i zakłada spółkę, a zatem ryzyko niewypłacalności rozłoży się na wszystkich wspólników.
Całkowite przeniesienie odpowiedzialności może być dokonane przy pomocy działań organizacyjnych, np. poprzez łączenie czy fuzje przedsiębiorstw. Natomiast wśród działań o charakterze prawnym wyróżnić należy transfer ryzyka poprzez umowę oraz transfer ryzyka poprzez zamieszczanie odpowiednich klauzl w kontrakcie, np. klauzule cenowe, walutowe. Forma prawnego działania mającego na celu przeniesienie całkowitej odpowiedzialności na pokrycie strat jest też dokonany poprzez umowę ubezpieczenia.
Istota ubezpieczenia
Ubezpieczyciel może dzialać, gdyż może zebrać od wielu podmiotów składki w ten sposób jeśli nastąpi w przyszłości szkoda. Ta szkoda zostanie rozproszona na te podmioty.
Ubezpieczyciel może działać, ponieważ może polegać na prawie wielkich liczb. Prawo to mówi, iż im większa jest ilość prób, im większa ilość pojedynczych podobnych przypadków, tym bardziej częstość występowania danego zdarzenia losowego, czyli ryzyka wystąpienia szkody będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa. Czyli im więcej pojedynczych podobnych przypadków zbierze ubezpieczyciel, w tej swojej wspólnocie ryzyka, czyli do swojego portfela ubezpieczeń, tym dokładniej posługując się metodami matematyczno - statystycznymi, będzie w stanie okreslić jakie szkody wystąpią.
Ubezpieczyciel powinien wystrzegać się kumulacji ryzyka, np. gdy ubezpieczyciel ubezpieczający ładunki w transporcie, zbierze ubezpieczenia podmiotów, których ładunki będą leciały w jednym samolocie. Nie zarobi tez ubezpieczyciel ubezpieczający osiedle domków, gdzie nastąpi trzęsienie ziemi.
Nie wszystkie ryzyka są ubezpieczalne. Warunki, a żeby ryzyko mogło być ubezpieczone:
ryzyko ubezpieczalne to ryzyko wymierne statystycznie;
ryzyko ubezpieczalne to ryzyko należące do grupy ryzyka czystego.
Wady wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:
nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia;
nie wszystkie ryzyka określone jako ubezpieczalne są przyjmowane do ubezpieczenia, np. ze względu na ograniczoną „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń;
ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcia ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów, np. niespełnienie wymogów bezpieczeństwa;
istotnym mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat.
Zalety wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:
zyskanie pewności działania/poczucia bezpieczeństwa;
uwolnienie środków finansowych, które byłyby gromadzone jako fundusz samoubezpieczeniowy i włączenie ich do procesów gospodarczych;
wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utratę płynności czy obniżenie osiągniętego wyniku;
zwiększenie wiarygodności wobec instytucji finansowych finansujących działalność podmiotu;
ograniczenie własnych środków zamrożonych w transakcjach rozliczeniowych (szczególnie w handlu zagranicznym);
uzyskanie korzyści podatkowych;
równomierne rozłożenie płatności w czasie, co wynika z względnej stabilności składek ubezpieczeniowych;
możliwość dokonywania selekcji ryzyka;
możliwość zamiany nieznanego (często znacznego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określony wysokością składki ubezpieczeniowej.