MAJERANEK
Majeranek (Origanum majonara) jest aromatyczną rośliną roczną lub dwuletnią z rodziny wargowych (podobnie jak tymianek, szałwia, oregano), pochodzącą z obszaru śródziemnomorskiego. Jest bliskim krewnym oregano, jednak ma smak bardziej subtelny. Różnica polega również na tym, że oregano rośnie "naturalnie", a majeranek jest bardzo często uprawiany. Jednakże można go spotkać także na suchych, wapiennych wzgórza Cypru. Pewna legenda głosi, iż Amaracus — poddany jednego z królów cypryjskich przeobraził się w majeranek, kiedy to po zbiciu wazy cennych perfum przerażony stracił przytomność.
Starożytni Grecy wierzyli, iż jeśli majeranek wyrósł na grobie zmarłego, był to znak, iż zmarły jest szczęśliwy.
Do Europy przybył z Bliskiego Wschodu w średnowieczu i bardzo dobrze się tu zaklimatyzował.
W przeszłości był używany do produkcji wody toaletowej, w XVII i XVIII w. spryskiwano nim podłogi w domach — służył jako "domowy dezodorant". Obecnie wytwarzanyn przez górne partie rośliny olejek używany jest w przemyśle kosmetycznym (kiedyś był wykorzystywany jako lekarstwo).
Obecnie uprawiany m.in. w Egipcie, Polsce i Francji. Nadaje wspanialy smak zupom warzywnym i rybnym, daniom z fasolą, bakłażanami, ziemniakami, omletom. Suszone ziele w smaku przypomina tymianek.
Napar z majeranku pomaga w przypadku bólu zębów, żołądka, gardła; działa leczniczo na wrzody żołądka; stosowany także podczas kaszlu.
Jeśli suchym majerankiem wymieszanym z miodem natrzemy miejsce na ciele, w które się uderzyliśmy, nie powinniśmy mieć później siniaków. Z kolei kilka kropel olejku z majeranku wpuszczonych do ucha umarza ból tego narządu i zmniejsza uczucie "dzwonienia w uszach".
BAZYLIA
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum) jest rośliną roczną z rodziny wargowych. Łacińska nazwa tej rośliny wywodzi się od greckiego słowa basilikos (król). Wierzono, iż tylko sam król powinien zbierać owe zioło, używając do tego tylko złotego sierpa. Natomiast średniowieczni Europejczycy uważali, że bazylia może być uprawiana jedynie przez ładne kobiety.
Znane są rozmaite gatunki bazylii (np. cynamonowa, cytrynowa, ciemny opal, tajlandzka purpura), pochodzące z Azji Południowej, Środkowego Wschodu, Ameryki Południowej. Zawiera olejek bazyliowy o balsamicznym zapachu i gorzkim smaku używany w przemyśle perfumeryjnym. Służy jako przyprawa kuchenna, używana jest także do produkcji likieru oraz jako ozdoba.
W przeszłości była uważana we Włoszech za symbol miłości. Gałązka bazylii we włosach mężczyzny oznaczała jego matrymonialne intencje w stosunku do ukochanej, natomiast doniczka z bazylią na balkonie kobiety - gotowość do przyjęcia starającego się o rękę. Natomiast w Rumunii z chwilą przyjęcia gałązki tymianku od panny młodzieniec uchodził za zaręczonego. W Indiach bazylia darowana w prezencie była oznaką serdeczności. W antycznym Rzymie nazwa tego zioła Basilescus odwoływała się do plującego ogniem bazyliszka. Bazylia była wówczas traktowana jako talizman przeciwko tej bestii. Obecnie jest ona wykorzystywana jako antidotum na jad.
Ma miły, korzenny, słodkawy i pikantny smak i zapach. Lubi rosnąć w nasłonecznionym miejscu, osłoniętym od wiatru i mrozu, doskonale można uprawiać ją w doniczkach. Najczęściej używa się liści do sosów, zwłaszcza pomidorowych, bo bazylia, jak żadna przyprawa komponuje się z tymi popularnymi warzywami. Można liści bazylii dodawać do rozmaitych sałatek, świetnie smakuje z czosnkiem. Bazylia jest doskonałą przyprawą do zup, potraw z ryb i drobiu, kotletów wieprzowych, sałatek, twarogów, jaj, omletów, sałatki z krabów, zielonych sosów oraz masła ziołowego. Najbardziej jednak znane danie, którego podstawą jest bazylia to włoskie pesto.
Liście bazylii można zamrozić (najpierw trzeba je z obu stron posmarować oliwą), można też przechowywać w oliwie z solą lub samej soli. Używa się jej również do aromatyzowania octu albo oleju.
Powszechnie uważa się że bazylia działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i dodaje sił.
Działa pobudzająco. Niektóre gatunki bardziej nadają się na przyprawy, inne są skuteczniejsze w medycynie, jeden z gatunków uchodzi za święty. Tulasi (Ocimum sanctum) jest jedną z najbardziej świętych roślin Hindusów. Poświęcona bogini Lakszmi i jej małżonkowi Wisznu, hodowana jest na ołtarzach, w ogrodach domowych albo w miejscach kultu religijnego. Składa się jej ofiary i kieruje do niej modły. Należy codziennie zjadać jeden liść tulasi, by wyrazić swoją religijną cześć, zachować zdrowie i płodność, a także w obronie przed demonami. Roślina daje nie tylko wspaniałe zdrowie, lecz również obdarza wierzącego pełnią życia seksualnego, które nigdy nie spowszednieje.
Popularnej przyprawowej odmianie bazylii (Ocimum basilicum) też przypisuje się moce afrodyzyjne. Wszystkie rodzaje bazylii zawierają olejki eteryczne, garbniki i witaminy.
Chili (Capsicum) pochodzi z Ameryki Południowej (środkowa Boliwia).
Swój udział w odkryciu chili dla Europejczyków miał Kolumb.
Najwięksi producenci chili to obecnie Chiny, Turcja, Meksyk, Nigeria, Hiszpania i USA.
Podobno najwięcej chili spożywają Tajlandczycy - 5 g dziennie na osobę!
Najostrzejsza jest odmiana chili zwana habanero - są to papryczki w kształcie kulki, pochodząca z Półwyspu Jukatan (Meksyk) i wysp karaibskich.
Chili może nie tylko rozpalić nasze usta - lekarze dowiedli, iż posiada ono właściwości lecznicze, a to dzięki zawartej w nasionkach i włókienkach kapsycynie. Alkaloid ten działa podobnie jak witamina A, C czy E, tj. unieszkodliwia cząsteczki uszkadzające komórki, które podejrzewa się o przyczynianie do powstawanie chorób serca. Z testów laboratoryjnych wynika, iż alkaloid ten uniemożliwia substancjom toksycznym mutację komórek powodującą raka. Brytyjscy naukowcy dowiedli, że chili przyspiesza proces przemiany materii i może przyczyniać się do spalania większej ilości kalorii.
W 1912 r. niejaki austriacki farmaceuta nazwiskiem Scoville skonstruował tzw. skalę Scoville'a mierzącą "pikantność" różnych przypraw. A oto "pikantność" różnych odmian papryczek chili (im więcej punktów, tym ostrzejsza papryka):Istnieje wiele innych odmian poszczególnych rodzajów papryki - uzyskiwane są też nowe przez krzyżowanie kilku dotychczasowych odmian.
Są używane w postaci surowej, suszone, mrożone, marynowane oraz jako składnik sosów. Doskonale smakuje dodany do dań z cebulą, kukurydzą, fasolą i kalafiorem - charakterystyczny dla kuchni hiszpańskiej i meksykańskiej.
Pamiętajmy, by po użyciu chili umyć ręce, bowiem dotknięcie ręką, na której jest odrobina przyprawy (może ona utkwić np. pod paznokciami), oczu lub nosa, może spowodować łzawienie oczu lub uczucie pieczenia (a nawet duszenie się, gdy przyprawa dostanie się do gardła). Należy uważać także, by nie "rozpylić" przyprawy w powietrzu, gdyż podrażni ona nasze oczy i nos.
Łatwo jest samemu zrobić suszone chili (pamiętajmy jednak, że nie wszystkie odmiany można suszyć w ten sposób - niektóre mają zbyt cienką skórkę) - wybieramy dojrzałe papryczki, myjemy je, wycieramy do sucha, a później wystarczy sznurkiem powiązać papryczki za łodyżki, albo przebić nawleczoną igłą owe końcówki i powiesić powstałe "korale" w ciepłym, przewiewnym miejscu, np. nad kuchnią. Po kilku tygodniach papryczki stracą swą wspaniałą barwę, przybierając ciemniejszy kolor.
Curry jest mieszanką sproszkowanych przypraw, które od tysięcy lat kształtują smak potraw w Indiach, gdzie jest narodową przyprawą. Istnieje ogromna liczba jej wariantów. Jest to przyprawa bardzo dawna, w ciągu wieków ulepszana, a niektóre szczególnie wyrafinowane zestawy trzymane są w ścisłej tajemnicy.
Obecnie jest to jedna z najbardziej popularnych przypraw na świecie. Nazwą curry określa się także potrawy typu ragout z wieprzowiny, baraniny, drobiu i ryb przyrządzane z dodatkiem mieszanki curry.
W skład przyprawy wchodzą takie surowce aromatyczne jak: kurkuma, kozieradka, kolendra, gałka muszkatołowa, pieprz czarny, chili, czosnek, kardamon, goździki, kmin rzymski, cynamon, imbir oraz sól.
Curry stosuje się najczęściej do potraw mięsnych, zwłaszcza z drobiu, wieprzowiny i baraniny oraz warzyw, ryżu i sosów. Curry szczególnie nadaje się do aromatyzowania ryżu, któremu użycza pięknej żółtej barwy. Nadaje się również do potraw z drobiu, ryb, sosów itp.
Jest to przyprawa bardzo wrażliwa na wilgoć i światło, należy ją więc przechowywać w szczelnie zamkniętym opakowaniu i ciemnym miejscu.
Ma barwę czerwoną lub żółtą, w zależności od doboru składników. Curry ze Sri Lanki (dawny Cejlon) jest ciemnobrązowa, gdyż używane są przyprawy poddane procesom palenia i parzenia. W smaku jest ostrzejsze od curry indyjskiego.
Cynamonowiec (Cinnamomum), ok. 50 gatunków drzew z rodziny wawrzynowatych, występujących w południowo-wschodniej Azji i Australii. Kilka cennych roślin użytkowych.
Cynamonowiec cejloński (Cinnamomum zeylanicum) dostarcza kory, z której otrzymuje się przyprawę kuchenną cynamon. Zapach cynamonu pochodzi od olejku cynamonowego, którego ilość w surowcu waha się od 1 do 4%.
Podobne zastosowanie ma kora cynamonowca wonnego (Cinnamomum aromaticum), pochodzącego z Chin, jest jednak niższej jakości. Kora wielu innych gatunków cynamonowców zawiera pewne ilości olejku cynamonowego lub podobnych substancji i jest używana do ekstrakcji olejku dla celów przemysłowych.
Z cynamonowca kamforowego (Cinnamomum camphora), rosnącego dziko w Chinach i Japonii, otrzymuje się przez destylację drewna kamforę. Roślina ma także zastosowanie lecznicze, a drewno używane jest w wykwintnym meblarstwie.
Wiecznie zielone drzewo cynamonowe osiąga wysokość do 10 metrów. Rośnie na suchych tropikalnych obszarach leśnych. Jego duże, podłużne, skórzaste i mocno żyłkowane młode liście są często czerwone, lśniące. Kwiaty i małe owoce są niepozorne. Wszystkie części rośliny wydają charakterystyczną woń cynamonu. W hodowli w celu pozyskania kory cynamonowej ścina się rózgi długości laski. Ściąga się z nich korę, która ususzona trafia do międzynarodowego handlu. Z liści i gałęzi destyluje się gęsty, płynny, ostro pachnący olejek cynamonowy, stosowany w przemyśle perfumeryjnym. Cynamon jest także znanym lekiem ludowym przeciwko przeziębieniom.
Cynamon od dawien dawna używano jako afrodyzjaka. W celu pobudzenia erotycznego stosowano również olejek cynamonowy, którym smarowano genitalia.
Czosnek (Allium) jest rośliną z rodziny liliowatych. Jest kuzynem cebuli, pora, szczypiorku i szalotki. Jest nazywany "cuchnącą różą" :-).
Jest uprawianych ponad 300 rodzajów czosnku; znany nam wszystkim jest czosnek z białą łuską, ale np. czosnek włoski lub meksykański mają łuskę różową lub purpurową i bardziej łagodny smak.
Znany był już ok. 6000 lat temu w Środkowej Azji. Starożytni Egipcjanie wielbili czosnek, o czym świadczą gliniane jego modele znalezione w piramidzie Tutenhamona. Czosnek posiadał dużą wartość — był nawet używany jako pieniądz.
Czosnek pospolity (Allium sativum) pochodzi z Azji Środkowej. Jest to bylina o cebuli (główce) złożonej z cebulek (ząbków), łodydze wzniesionej, zakończonej baldachem zawierającym oprócz kwiatów liczne cebulki. Kwiatostan okrywa początkowo łuskowata pochwa. Silny zapach powodują zawarte w czosnku olejki sulfidowe, zawierające substancje o działaniu bakteriobójczym.
Wiele gatunków czosnku uprawia się jako rośliny ozdobne, np. czosnek Ostrowskiego (Allium ostrowskyanum) z Turkiestanu lub czosnek olbrzymi (Allium giganteum) z Azji Środkowej.
Działa tonizująco i odmładzająco. Służy jako pożywienie, przyprawa, lek, a także jako afrodyzjak. Stosowany jest także w wiedzy magicznej. Czosnek był często chwalony jako cudowny lek. Jako afrodyzjak znany był już w starożytnym Egipcie. Rzymianie poświęcili go bogini płodności Ceres i sporządzali z niego napój miłosny z dodatkiem odrobiny kolendry. W wielu starych książkach zielarskich można wyczytać, że roślina ta pobudza do nierządu. Poza tym leczy impotencję spowodowaną złymi czarami. Podobno spożywanie posiłków z dużą ilością czosnku ma często działanie erotyzujące.
Podobno czosnek hodowany w pobliżu krzewów różanych będzie odpędzał wszelkie szkodniki i intensyfikował zapach róż.
Substancje czynne zawarte w ostrym olejku eterycznym o charakterystycznym zapachu działają jak antybiotyk i aktywizują komórki. Czosnek jest silnym środkiem przeciwmiażdżycowym i obniżającym ciśnienie tętnicze, a także dezynfekującym jelita i używanym w przypadkach zaburzeń jelitowych oraz podczas epidemii grypy. Działa żółciopędnie i przeciwpasożytniczo. Łagodzi również podrażnienia wywołane ukłuciami owadów, ale w razie zbyt długiego stosowania może spowodować egzemę. Spożywanie 2-3 ząbków czosnku dziennie zmniejsza ryzyko zawałów. Należy pamiętać jednak, że większe ilości czosnku mogą powodować wzdęcia. Nadmierne spożywanie czosnku może również mieć niekorzystny wpływ na mięsień wątroby, u niektórych osób wywoływać nawet reakcje alergiczne.
Z gatunków dziko rosnących w Polsce wymienić należy czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum), występujący w lasach bukowych w górach i na sąsiadującym niżu, czosnek siatkowaty (Allium victorialis), rosnący przede wszystkim w górach, np. w Bieszczadach, czosnek zielonawy (Allium oleraceum) pojawiający się na niżu w murawach i zaroślach oraz czosnek winnicowy (Allium vineale), częsty chwast polny
Imbir (Zingiber), roślina z rodziny imbirowatych, ok. 80 gatunków bylin pochodzących z tropikalnej Azji i Oceanii. Roślina ma kłącze podziemne (o wielkości od 15 do 50 cm), płaskie, silnie rozgałęzione, z którego wyrastają łodygi dochodzące do półtora metra, z dużymi, lancetowatymi liśćmi. Na końcach krótszych pędów kwiatowych występują gęsto kwiaty, wydzielające szczególnie piękny zapach.
Występuje w 85 odmianach. Zawiera mieszankę żywic i olejków eterycznych. Ma ostry, nieco cytrynowy zapach i korzenny, palący smak. Można używać go w stanie świeżym - jako warzywo, lub suszone jako przyprawa. Celem uprawy są kłącza, które się zbiera, gdy kwiaty przekwitną. Imbir suszony jest zwykle produkowany z kłączy zbieranych po 8-10 miesiącach od posadzenia. Są wtedy bardziej włókniste i ostrzejsze w smaku. Przed suszeniem są oskrobane i ugotowane we wrzątku.
Jest on ważnym składnikiem proszku curry i wielu innych mieszanek. Dodaje się go do pierników, herbatników, ciastek, puddingów, pikli, a także wielu azjatyckich dań z warzyw. Służy do aromatyzowania kompotów, likierów, grzanego wina oraz piwa. Jest dodawany także do marynat z dyni i ogórków, sosów, pasztetów i flaków.
Imbir japoński (Zingiber mioga) uprawiany w Japonii ma jadalne kłącza i owoce. Imbir cytwarowy (Zingiber zerumbet) posiada kłącze o zapachu kamfory, stosowany w lecznictwie.
W medycynie azjatyckiej korzeń uchodzi za "gorący", powodujący ogień w ciele. Pobudza więc tym samym organy płciowe. Prawie wszędzie, gdzie rośnie imbir, używa się go jako afrodyzjaka. Zawiera olejek eteryczny i substancje ostre. Oba składniki działają na trawienie, krążenie krwi i ogólnie stymulująco. Łagodzi bóle żołądkowe i wzmaga apetyt.
Koper ogrodowy (Anethum graveolens) jest rośliną roczną z rodziny baldaszkowatych.
Koper pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego, południowej Rosji i Indii. Był znany już w starożytności. Używali go babilońscy i syryjscy zielarze, a Rzymianie uważali go za skuteczny środek pobudzający dla gladiatorów. W Grecji był oznaką zamożności - obnoszący się ze swym bogactwem Grecy palili olejki aromatyzowane koprem.
Nazwa tego warzywa pochodzi od starego słowa "dull", znaczącego "kołysać", bowiem sporządzona z kopru herbata miała właściwości usypiające i relaksacyjne. Koper był używany także jako antidotum na czary. W starożytnym Egipcie ceniony był za przynoszenie ulgi po ciężkiej pracy, natomiast Biblia wspomina o zastosowaniu kopru jako pieniądza, którym płacono podatki.
Świeże liście kopru dodaje się do sałatek, ziemniaków, zup, potraw z jaj i ryb. Pędy wraz z baldachami kwiatów lub owoców są niezastąpionym dodatkiem przy kwaszeniu ogórków. Sos koperkowy jest smacznym i aromatycznym dodatkiem do mięs, drobiu, ryb, raków i ślimaków. Kopru nie należy gotować, gdyż traci aromat. Napar z liści lub nasion działa lekko uspokajająco, wpływa korzystnie na proces trawienia i delikatnie obniża ciśnienie krwi.
Koper jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią.
LIŚĆ LAUROWY
Liście laurowe rosną na niewielkich, wiecznie zielonych drzewach laurowych (Laurus nobilis) (pokrywających się pięknymi różowymi kwiatkami w czasie kwitnienia), rosnących pierwotnie w krajach śródziemnomorskich. Przyzwyczajone do ciepła nie są odporne na chłód.
Drzewo laurowe było wykorzystywane już w czasach starożytnych - Grecy zakładali wieńce laurowe na skronie swoich bohaterów, poetów, czy zwycięzców starożytnych olimpiad.
Według legendy greckiej w drzewo laurowe zamieniona została Dafne, która nie chciała nikogo poślubić.
Liście laurowe chroniły przed czarami, podobno mogą przyczyniać się do spełnienia życzeń - wystarczy na kartce papieru napisać życzenie, złożyć kartkę na trzy, położyć trzy liście, zgiąć całość jeszcze raz na trzy i odłożyć paczuszkę w ciemne miejsce. Kiedy życzenie się spełni, należy spalić paczuszkę w podzięce.
Ma właściwości halucynogenne - podobno Joanna d'Arc rzuła je regularnie.
Obecnie drzewa laurowe rosną w Chinach, Izraelu, Algierii, Maroku, Libanie, Turcji, Jugosławii, Rosji, Grecji, Włoszech, Hiszpanii, Portugalii, Francji, Meksyku i na południu USA. Liście dobrej jakości są duże, niepołamane i barwy zielonej. Suszone mają intensywniejszy i mniej gorzki niż świeże smak. Aby poczuć zapach olejku eterycznego zawartego w tych liściach, należy potrzeć lub złamać suszony liść. Olejek ten jest czasem wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym.
Jest to popularna przyprawa używana do marynowania warzyw, nadaje wspaniały smak gulaszom, nadzieniom i rybom. Przed podaniem należy je usunąć z jedzenia, by danie nie nabralo gorzkiego smaku oraz by się nie udławić w sytuacji próby konsumpcji liścia.
Często wchodzi w skład bouquet garni.
Przyprawa posiada właściwości pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Wykorzystywano ją w leczeniu reumatyzmu, wysypki, bólów uszu i głowy.
Jeśli umieścimy kilka liści laurowych w szafie, szufladach, ich zapach będzie skutecznie odstraszał karaluchy. A trzymany w woreczku z mąką zapobiegnie zalężeniu się wołków i innych owadów
Mięta jest rośliną wieloletnią, o pełzających podziemnych kłączach, z rozłogami nadziemnymi i podziemnymi, o właściwym sobie zapachu aromatycznym. Liście o kształcie i owłosieniu zmiennym u poszczególnych osobników; jajowate, eliptyczne lub podługowate, karbowane, piłkowane lub ząbkowane; z blaszkami u podstawy sercowatymi, zaokrąglonymi lub klinowato przechodzącymi w krótsze albo dłuższe ogonki. Mięta polna jest pospolitym chwastem, głównie na wilgotnych glebach. Zachwaszcza zboża i rośliny okopowe. Mięta polna rozmnaża się za pomocą rozłupek i zgrubiałych części kłączy.
Pierwotnie uprawiana w rejonie Morza Śródziemnego i wschodniej Azji.
Słowo mięta sięga historią głębokiej starożytności. Pliniusz Starszy zalecał napar z mięty jako środek łagodzący migrenę. Muzykalni benedyktyni popijali herbatę miętową wierząc, że nadaje ona głosowi czystość i słodycz brzmienia. Homer pisał o robotnikach, którzy przed wizytą gości nacierali stoły miętą, będącą wówczas symbolem serdeczności. Aromatyczny olejek miętowy znalazł szerokie zastosowanie także w przemyśle kosmetycznym. Napar z mięty jest skutecznym środkiem stosowanym przy małych niedyspozycjach przewodu pokarmowego. Działa orzeźwiająco, dezynfekująco, rozkurczowo i wiatropędnie. Napary stosujemy w zaburzeniach trawienia, skurczach żołądka, kolce jelitowej, braku łaknienia, chorobach wątroby i dróg żółciowych. Listek mięty dodany do tłustej pieczeni baraniej czyni ją w pełni atrakcyjną.
Najwspanialej smakuje mięta zebrana w czasie letnich wycieczek nad jeziora i rzeki. Liście mięty wystarczy zalać wrzątkiem i krótko zaparzyć (możemy pić na gorąco lub jako napój chłodzący). Posiekane listki urozmaicają smak wielu sosów i farszów. Mięta zawiera dużo mentolu oraz garbników i kwasów organicznych. Dzięki temu ułatwia trawienie (zabija bakterie w przewodzie pokarmowym i drogach żółciowych). Mięta działa rozkurczowo, przeciwbólowo, a także uspokajająco.
Pasuje do zup, szczególnie z groszku, pieczonych ryb, kurczaka, mięs, z wyjątkiem wieprzowiny, zapiekanek, surówki z kapusty, szpinaku i ziemniaków.
Wdychanie zapachu liści mięty polnej (Mentha arvensis) przynosi ulgę zmęczonemu podróżnikowi.
PIEPRZ
Pieprz (Piper), roślina z rodziny pieprzowatych, ponad 700 gatunków drzew, krzewów i bylin rosnących na obszarach tropikalnych i subtropikalnych świata, licznych zwłaszcza w Ameryce. Kwiaty drobne, zebrane w gęste kwiatostany, owoce pestkowce lub jagody.
U większości gatunków duża zawartość olejków eterycznych i alkaloidu piperyny, nadającego palący smak. Największe znaczenie ma pieprz czarny (Piper nigrum) z Indii, obecnie szeroko uprawiany, którego owoce używane są jako popularna przyprawa.
Z Azji Południowo-Wschodniej pochodzi pieprz betelowy (Piper betle), którego liście używane są, wraz z owocami palmy areki, do żucia i działają lekko pobudzająco. Podobnie działa pieprz metystynowy (Piper methisticum) z wysp Oceanu Spokojnego.
Kilka gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne, np. pieprz ozdobny (Piper ornatum) z Celebesu, o różnobarwnych liściach.
Przyprawa jest wyrabiana z ziaren pieprzu rosnących na dochodzących do 4 m pnączach hodowanych na specjalnych uprawach tej przyprawy. Kiedy ziarenka dojrzewają zmieniają kolor z zielonego na żółty, a później na czerwony. Aby otrzymać czarny pieprz, zrywa się ziarenka (niektóre są jeszcze niedojrzałe) i suszy. W czasie procesu suszenia skórka marszczy się i zmienia kolor - najpierw na brązowy, później na czarny.
Natomiast biały pieprz otrzymuje się poprzez usunięcie z dojrzałych ziarenek skórki i pozostawienie samego "jądra". Ziarna te są pozostawiane dłużej na krzaku, co później ułatwia usunięcie skórki. Po zerwaniu są moczone w celu utraty skórki. Można też skórkę usunąć z wysuszonych czarnych ziarenek, wykorzystując specjalne urządzenie. Jednak uzyskana w ten sposób przyprawa przypomina w smaku pieprz czarny.
Zrywane są także zielone (niedojrzałe) ziarenka i marynowane, by zachowały barwę. W smaku znacznie się różnią od pieprzu czarnego, są bowiem łagodniejsze.
Szałwia lekarska (Salvia Officinalis) jest wieloletnim, wiecznie zielonym krzewem, pochodzącym z rejonu Morza Śródziemnego, osiągającym wysokośc do 50 cm. W okresie od maja do czerwca pokrywa się niebieskimi kwiatami. Jej miękkie w dotyku liście są zielono-srebrnej/szarej barwy.
Jej nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa salvus znaczącego zdrowie. W starożytności przypisywano jej nie tylko zdrowotne, ale i magiczne właściwości. W starożytnym Rzymie określone zwyczaje towarzyszyły zbiorom szałwii, np. mycie stóp, przywdziewanie specjalnych strojów.
Grecy i Rzymianie stosowali ją jako lekarstwo na ukąszenia węża, problemy ze wzrokiem, utratę pamięci. W średniowieczu stosowano ją jako lek na przeziębienia, gorączkę, padaczkę, choroby wątroby i zaparcia. Przypisywano jej także właściwości afrodyzjaka. Arabscy uczeni twierdzili, iż spożywanie szałwii przedłuża życie.
Przyprawą są dojrzałe liście zrywane przed okresem kwitnięcia.
Tę lekko gorzką w smaku przyprawę najczęściej stosuje się ją jako dodatek do sałatek, mięsnych i drobiowych farszów, ciast i deserów. W Niemczech przyprawia się nią węgorza. Największymi jej miłośnikami są chyba Włosi. Doskonale komponuje się z daniami, których składnikami są pomidory, kapusta i groch.
Suszonej szłąwii należy dodawać do potraw raczej "oszczędnie", bowiem zbyt duża doza nada daniu nieprzyjemny, stęchły zapach.
Przez proces suszenia smak przyprawy nasila się. Samemu susząc szałwię należy pamiętać, iż ma ona tendencję do pleśnięcia. W tej postaci może być przechowywana do 3 lat w szczelnym opakowaniu szklanym lub porcelanowym - po tym okresie tracą swój wspaniały aromat.
Poprawia pracę układu trawiennego (dlatego często jest dodatkiem do tłustych mięs i ryb), obniża poziom cukru we krwi, a napary z szałwii łagodzą zapalenia gardła i skóry. Ponadto działa kojąco na depresje, zmęczenie, wyczerpania.
Powinny jej unikać kobiety w ciąży.
Jest także wykorzystywana w przemyśle kosmetycznym z powodu zawartości olejków eterycznych.
TYMIANEK
Tymianek (Thymus), czyli macierzanka, jest rośliną z rodziny wargowych, występującą w Eurazji, Afryce Północnej i na Wyspach Kanaryjskich. Ze względu na dużą zawartość olejków lotnych (olejki eteryczne) używany jest jako roślina przyprawowa i lecznicza. Między majem a październikiem tymianek przyozdabia się różowymi lub fioletowymi kwiatami.
Jego użycie jako środka bakteriobójczego przez Samarytan zostało zanotowane 3000 lat p.n.e. Natomiast starożytni Egipcjanie wykorzystywali tymianek w procesie mumifikacji zwłok. W antycznej Grecji chwalono kogoś mówiąc, iż "pachnie tymiankiem". Używano go jako kadzidło w poświęconych różnym bogom świątyniach. Słowo "tymianek" pochodzi od greckiego słowa thymon znaczącego odwagę lub odkażać. W Szkocji herbata z tymianku dodawała odwagi i odpędzała koszmary nocne. Na znak odwagi i męstwa średniowieczne damy wyszywały swoim ukochanym na ich tunikach gałązki tymianku. Natomiast w literaturze tymianek był często kojarzony z wróżkami (chociażby w Śnie nocy letniej Szekspira).
Podobno zupa z piwa i tymianku jest lekarstwem na nieśmiałość.
W Polsce występuje 12 gatunków, z których najpospolitsza jest macierzanka zwyczajna (Thymus pulegioides), rosnąca na suchych łąkach, pastwiskach i murawach.
Silnie aromatyczny zapach i nieco gorzkawy smak pochodzi od dużej ilości zawartego w nim olejku eterycznego. Tymianek jest przyprawą o szerokim zastosowaniu. W kuchni wykorzystywany jest jako przyprawa do tłustych mięs, pasztetów, kiełbas i potraw z warzyw strączkowych. Bardzo popularny w kuchni francuskiej. Jest jednym z podstawowych składników klasycznego bouquet garni, a także ziół prowansalskich.
Wykorzystywany jest także jako środek wykrztuśny oraz pomagający przy biegunkach. Krem z zawartością tymianku przyspiesza gojenie się małych ran. Napar z tymianku z dodatkiem miodu pomaga w trawieniu.
Tymianek jest używany także do produkcji past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej. Jest składnikiem wielu syropów przeciwko kaszlowi i bronchitowi.
WANILIA
Wanilia płaskolistna (Vanilla planifolia), pnącze z rodziny storczykowatych, pochodzące z Ameryki Środkowej i Południowej, obecnie częste w uprawie. Suszone i odpowiednio preparowane torebki nasienne zawierają substancję zapachową - wanilinę. Używane są jako popularna przyprawa w cukiernictwie oraz w przemyśle spożywczym i perfumeryjnym.
Została odkryta przez hiszpańskich konkwistadorów, którzy zostali poczęstowani przez cesarza Montezumę napojem zwanym chocalatl. Był on zrobiony z ziaren kakao, zmielonych ziaren zbóż, miodu i zmielonej wanilii. Hiszpanie przywieźli recepturę do Europy, gdzie zyskała ona dużą popularność.
Do roku 1800 monopolistą w uprawie wanilii był Meksyk, bowiem tylko tam występowała pewna odmiana pszczół zapylających kwiaty tej rośliny. Jednakże odkrycie ręcznej metody zapylania umożliwiło powstanie upraw również w innych miejscach na świecie.
Wanilia zaczyna owocować po 3 latach, a maksymalne zbiory uzyskuje się po 8 latach od momentu posadzenia.
ZIELE ANGIELSKIE
Ziele angielskie (Pimenta dioican) to inaczej korzennik lekarski
Na końcach gałązek drzewa ziela znajdują się okrągłe owoce wielkości grochu. Wydzielają one aromatyczną woń i mają palący, ostry smak. Nasiona posiadają aromat i smak podobny do wielu innych przypraw (pieprzu, goździków, cynamonu i gałki muszkatołowej), stąd angielska nazwa "allspice" - "wszystkie przyprawy". Zielone owoce podczas dojrzewania czerwienieją, a podczas suszenia brązowieją. Dojrzałe owoce suszy się na słońcu. Wchodzi w skład wielu mieszanek przyprawowych, używany też w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz w medycynie.
Pochodzi z Jamajki, Meksyku i Hondurasu. Krzysztof Kolumb "odkrył" ziele na Karaibach, myślac, że znalazł... pieprz. Przywiózł je do Hiszpanii, gdzie pimienta znaczy pieprz.
Całych ziaren używa się do przyprawiania różnych gatunków mięs, drobiu, ryb, zup i sosów oraz do marynat, kiszonek i innych przetworów warzywnych. Przyprawę dodaje się do potraw na początku ich przyrządzania.
W dawnej Ameryce korzennik był szeroko stosowaną przyprawą. Owoców i liści używano także w indiańskiej medycynie ludowej. Stosowano je w leczeniu newralgii i zaburzeń trawienia, a także jako środek rozgrzewający. Przynoszą też one święty ogień rozkoszy seksualnej, zwłaszcza spożywane wraz z kakao. Korzennik zawiera olejek eteryczny, ma własności pobudzające, antyseptyczne i regulujące trawienie.