Motyw żony w literaturze

„Odyseja”- Homer stworzył archetyp wiernej, idealnej żony - Penelopy. Czekała dwadzieścia lat na powrót męża - Odyseusza - z wojny trojańskiej, skutecznie opierając się licznym zalotnikom z lokalnej szlachty, którzy nie wierzyli w powrót Odysa. Zwodziła ich za pomocą podstępu - przyrzekła wybrać jednego z nich za męża po ukończeniu tkania szaty dla swego teścia; aby odwlec ukończenie pracy nocą pruła to, co utkała w dzień.



Legendy arturiańskie - Guinevere - Ginewra żona króla Artura, podobnie jak Helena Trojańska, staje się z powodu swej nieprzeciętnej urody przyczyną porwania, zdrady, wojny i katastrofy. Według niektórych była kochanką Lancelota - najwybitniejszego z rycerzy Okrągłego Stołu. Po śmierci męża idzie do klasztoru, gdzie pozostaje do śmierci.

„Tristan i Izolda” - Izolda Złotowłosa była kobietą o olśniewającej urodzie, córką króla Irlandii, siostrą zabitego przez Tristana Marhotta. To osoba dumna, zdecydowana, której życie odmieniło Fatum. Wraz z winem „wypiła śmierć własną” - eliksir miłosny, a jej losem całkowicie zawładnęło uczucie do Tristana. Poślubiwszy króla Marka, już od nocy poślubnej oszukiwała go na różne sposoby i systematycznie zdradzała. Nigdy nie żywiła do niego głębszych uczuć. Wiarołomna żona, żyła w poczuciu grzechu, winy, dobrze znała również uczucie zazdrości. W imię miłości dopuszczała się czynów moralnie nagannych, oszustw, nawet zbrodni (wysyłając Brengien na śmierć). Miłość była dla niej jedyną wartością - silniejszą od prawa małżeńskiego, obowiązku wierności i nakazów religijnych. Umiera w tym samym dniu, co Tristan.

„Poskromienie złośnicy” - William Szekspir opisuje Katarzynę - nieprzeciętną złośnice i awanturnicę, która na dworze swego męża przechodzi metamorfozę. Jej wybranek głodem zmusza ją do zmiany nieznośnego charakteru. Z diablicy stała się posłuszną żoną.

„Makbet” - William Szekspir przedstawia Lady Makbet jako kobietę bezwzględną, stanowczą i silną psychicznie. Z żelazną konsekwencją dąży do realizacji raz założonego celu, liczy się dla niej tylko skuteczność, odrzuca wszelkie skrupuły, moralne dylematy, rozterki. Kieruje postępowaniem męża, gdy jednak traci wpływ na Makbeta przeżywa silne załamanie i popełniła samobójstwo. Na początku rządów Makbeta jego żona jest osobą zdumiewająco silną psychicznie, wkrótce popada w obłęd, ma lunatyczne sny. To zbrodnia niszczy jej mocną konstrukcję psychiczną. Lady Makbet odwołuje się do sił piekielnych i zostaje przez nie opętana. Przepowiednia czarownic idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady Makbet - stąd tak chętnie i szybko w nią uwierzyła. Wiedziała przy tym, że jej udział w zbrodni jest gwarancją powodzenia intrygi. Rozumiała, iż losowi należy pomóc. Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych wątpliwości. Z wyrachowaniem, stale czuwała nad biegiem zdarzeń. Była żądna władzy, a odsunięcie przez męża słusznie pojmowała jako utratę wpływów i znaczenia. Lady Makbet ze złej, zimnej kobiety staje się nieszczęśliwą, chorą psychicznie, odtrąconą, niepotrzebną żoną. Jej śmierć nie wywarła na Makbecie jakiegokolwiek wrażenia. W Lady Makbet można widzieć nie tylko kobietę opętaną przez zło, ale i trzeźwą, inteligentną realistkę instrumentalnie traktującą męża.

„Żona modna” - Ignacy Krasicki bohaterką satyry czyni młodą kobietę, która bezkrytycznie i w każdej dziedzinie życia kieruje się panującą modą. Żyje w okresie, gdy w Polsce przeminęła epoka saska z wzorami sarmackimi, a modne tendencje czerpane były wyłącznie z zagranicy - głównie z Francji. Uwielbienie wszystkiego, co francuskie w przypadku bohaterki satyry Krasickiego nie ma granic. Naśladownictwa i inspiracje są jednak wyłącznie powierzchowne, nie sięgają istoty uwielbianej kultury. Zachowania oraz pozy żony modnej zostały starannie wystylizowane i wyolbrzymione, z reguły jako odniesienie do bohaterów francuskich powieści sentymentalnych. Modnisia pragnie żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór literackiego. Zarządza całkowitą przebudowę dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie każe stawiać świątynie Diany, na wzgórzach belwederki. Odrzuca całkowicie polską tradycję kulturalną, traktując ją wręcz pogardliwie. Przy okazji zmian trwoni majątek małżeństwa. Żona modna jest postacią o groteskowo przerysowanym charakterze, zachowaniach. Jednak trudno opłakiwać małżonka, który ożenił się głównie z chęci posiadania jej wiosek dziedzicznych, graniczących z jego posiadłościami.

Literatura na przestrzeni wieków zaprezentowała nam wszystkie możliwe odmiany spojrzenia na kobietę. Od anielskiej bogini, po puste i złowrogie egoistki. Ale pozostaje sakramentalne pytanie, czym w istocie jest kobieta? Wygląda na to, że z kilku tysięcy rozproszonych definicji nie wyłoniłaby się ani jedna, która w pełni ujęłaby istotę zjawiska. Kobieta od wieków stanowiła natchnienie. Była ukazywana przez malarzy i poetów jako anioł i szatan, motyl i głaz, dobro i zło. Kobieta jest wyjątkiem od reguły. Potrafi być jednocześnie okrutna i czuła, lub też piękna i odrażająca. Stanowi coś niepojętego i nieziemskiego. Jest Matką Ziemią i Śmiercią, wszystkim i niczym, początkiem i końcem. Pasmem nie kończących się przeciwieństw. Stworzona z żebra Adama istota, która jest duchem z niebios w ludzkim ciele, nie ze świata, a na świecie. Ktoś mógłby się zapytać jak obronić się przed tymi złymi i okrutnymi kobietami zwanymi Famme Fatale? Niestety, zadanie te jest niemożliwe. Famme Fatale były, są i będą. Famme Fatale jest każda kobieta, tylko nie każda się z tym obnosi.

Kim jest kobieta? Co kryje się w tym drobnym i kruchym ciele? Niewiasta od wieków była muzą artystów, malarzy i poetów. To właśnie ona mogła doprowadzić mężczyzn na szczyty bram niebieskich, bądź pociągnąć ich na samo dno, w otchłań cierpienia, szaleństwa czy też śmierci. Wraz z upływem czasu zmienił się status społeczny kobiety, inaczej ją postrzegano w literaturze. Zmienił się wzorzec jej osobowości, z całą pewnością wpływ miała na to również filozofia danej epoki oraz mentalność ówcześnie żyjących ludzi. Bezsprzecznie niewiasty posiadają kilka cech, które niezależnie od epoki czy temperamentu będą je łączyć. Przytoczę tu słowa pisarza okresu romantyzmu Honor'a de Balzaka: „Doznawać uczuć, kochać, cierpieć, poświęcać się będzie zawsze istotą życia kobiety”. To właśnie miłość i namiętność kierują naszym życiem, nie sposób ich uniknąć czy też z nimi walczyć.

Homer Odyseja

Oblężenie Troi i wojna, wywołana ucieczką Heleny, królewskiej żony, z Grecji, na którą wyruszył Odyseusz, trwała dziesięć lat. Kolejne tyle wracał Odyseusz do swej ojczyzny, Itaki, na jego drodze stawały bowiem wciąż nowe przeszkody. Na bohatera cierpliwie i niezwykle wytrwale czekała jego żona, Penelopa. Wszyscy wyzbyli się nadziei na to, że przeżył i że kiedykolwiek wróci do domu cały i zdrowy - poza Penelopą. Mimo że o jej wdzięki starało się liczne grono mężczyzn, ona była cierpliwa i wierzyła, że jej mąż jest cały i zdrów i że niebawem powróci. Nie mogąc jednak poradzić sobie z wielbicielami, wymyśliła podstęp. Postanowiła utkać szatę dla teścia, Laertesa, jednak co noc pruła to, co utkała w dzień, przedłużając tym samym moment wybrania sobie nowego męża. Penelopa to przykład wierności i bezgranicznego oddania mężowi. Jest wzorem przykładnej żony, prawdziwie kochającej swojego małżonka.

 

William Szekspir Makbet

Lady Makbet to zła i podstępna kobieta. Manipuluje mężem, wciągając go w niemającą wyjścia machinę zbrodni. Żądna władzy sugeruje Makbetowi, by zabić króla Dunkana i samemu objąć władzę w kraju. Ten zgadza się i od tego czasu nieustannie muszą popełniać koleją i kolejną zbrodnię, by ich winy nie wyszły na jaw. Lady Makbet pokazana została jako kobieta bezwzględna, stanowcza i ambitna, niedbająca o uczucia męża, a o praktyczną stronę życia. Wydaje się być niewzruszona, kalkulująca na zimno zbrodnie przez nią i męża popełnione. Kiedy jednak Makbet dochodzi do władzy, nie wytrzymuje ona presji oraz jarzma winy na niej ciążącego i popada w obłęd, by później popełnić samobójstwo.

 

Ignacy Krasicki Żona modna

W literaturze oświecenia wyróżnić można kilka wiodących motywów, w tym krytykę wad niewieścich, najczęściej pojawiającą się w satyrze. Żona modna jest jednym z przykładów tego typu literatury. Wybranie sobie na żonę takiej, a nie innej, kobiety, okazało się niezbyt trafnym wyborem Piotra, bohatera utworu. Teraz jednak nie może się on już wycofać ze związku:

 

Cóż mam czynić? Próżny żal, jak mówią, po szkodzie.

 

Jego żona pochodzi z miasta, nie jest więc gospodarna, a ma aspiracje do bycia osobą światową, podążającą za francuskimi trendami mody. Odznacza się przy tym bezmyślnością i brakiem umiaru. Najbardziej liczy się dla niej liczne towarzystwo, przyjęcia, bale. Podstawą są stroje. Męża traktuje jako źródło utrzymania, poza tym nie dba o niego, nie interesuje się nim. Jest zaślepiona modą i nie ma własnego stylu.

 

Adam Mickiewicz Lilie

O tym, że żona jest w utworze czarnym charakterem, mówią już dwa pierwsze wersy ballady:

 

Zbrodnia to niesłychana

Pani zabija pana

 

Powodem, dla którego kobieta dopuściła morderstwa, jest zdrada. Mówi:

 

[…] Ja młoda śród młodzieży,

A droga cnoty śliska!

Nie dochowałam wiary,

Ach! biada mojej głowie!

Król srogie głosi kary;

Powrócili mężowie.

 

Kiedy bracia męża wracają z wojny i myślą, że ich brat zginął na placu boju, zaczynają starać się o wdzięki pani. Szybko jednak spada kara na nich wszystkich - budynek cerkwi, w którym się znajdują, zawala się, grzebiąc ich pod murami.

Żona jest w tym utworze przykładem niewierności małżeńskiej, jest niebezpieczna i bezwzględna. Nie kocha męża, a kiedy staje się on dla niej przeszkodą, bez wahania dopuszcza się najstraszliwszego z możliwych czynów - zabicia męża. Jest więc też wyzbyta jakichkolwiek wartości moralnych.

 

Władysław S. Reymont Chłopi

Małżeństwa w Chłopach nie należą do związków udanych. Pierwszą żona, posłuszną swojemu mężowi i bezgranicznie mu oddaną jest Hanka, żona Antka Boryny. Ten jednak darzy uczuciem Jagnę, będąc jednocześnie złym dla Hanki. Mimo że Antek nie docenia jej, jest ona niezwykle zaradną kobietą, potrafiącą poradzić sobie w każdej sytuacji. Gospodarna, oszczędna i jednocześnie skromna była darzona szacunkiem przez wszystkich. Z czasem też zaczyna doceniać ją Maciej Boryna, a także sam Antek. Drugą kobietą, która z kolei została żoną Macieja Boryny, jest Jagna. Stanowi ona kontrast w stosunku do Hanki - poza przymiotami zewnętrznymi, nie posiada umiejętności gospodarczych. Jest nieporadna i nie zainteresowana jakąkolwiek pracą. Nie kocha męża, zdradza go więc z Antkiem, przez co zostaje symbolicznie wykluczona ze społeczności wiejskiej. Jako żona nie sprawdza się.

 

Inne przykłady literackie:

• Biblia - opowieść o Locie (żona Lotta po wyjściu z Sodomy i Gomory spojrzała za siebie, mimo że nie powinna i przez to została zamieniona w słup soli)

• Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (żona nieodłącznym towarzyszem bohatera w ziemiańskim życiu)

• Adam Mickiewicz Grażyna (główną bohaterką żona księcia litewskiego Litawora)

• Zygmunt Krasiński Nie-Boska komedia (żona dobra i skromna, niedoceniona przez męża)

• Stanisław Wyspiański Wesele (młoda żona Lucjana Rydla, pochodzi ze wsi Bronowice)

• Gabriela Zapolska Moralność pani Dulskiej (Aniela Dulska jest zarówno matką, jak i żoną; porządki, które utrzymuje w domu charakteryzują się obłudą)

• Zofia Nałkowska Granica (Elżbieta oddana Zenonowi, który mimo jej miłości, zdradza ją)

• Kazimiera Iłłakowiczówna Opowieść małżonki świętego Aleksego (trudy bycia żoną, tęsknota)

• Sławomir Mrożek Tango (Eleonora to bardzo nowoczesna kobieta)

• Mark Twain Pamiętniki Adama i Ewy (pierwsza żona)

---