Metody kalkulacji kosztów
Kalkulacja jest to czynność obliczeniowa, zmierzająca do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji.
Za przedmiot kalkulacji przyjmuje sie jednostkę produktu lub jej wielokrotność. Powinien być on jednoznacznie określony i wyrażony za pomocą odpowiedniej miary:
naturalnej- wyrażone są w sztukach, kg, metrach, litrach, etc.,
umownej- stosuje się je wówczas, gdy naturalne jednostki nie odzwierciedlają dobrze przedmiotu kalkulacji. Miarami takimi mogą być np. tonokilometry dla kalkulacji kosztów w wydziale transportowym..
W kalkulacji powinny być stosowane takie jednostki, które stanowią najlepszy miernik wytwarzanych produktów.
Podział kalkulacji kosztów:
Kalkulacja ewidencyjna, w której produkty wyceniane są według technicznego kosztu wytworzenia,
Kalkulacja decyzyjna, sporządzana w celu ustalenia granicy dolnej i górnej cen, czyli całej polityki cenowej, przeprowadzenia rentowności własnych produktów. Jest to kalkulacja decyzyjna sporządzana na potrzeby rachunkowości zarządczej, produkty wyceniane są według kosztów zmiennych, kosztów przerobu, technicznego kosztu wytworzenia, kosztu własnego sprzedaży.
Cel kalkulacji kosztów uzyskuje się poprzez:
agregację ogółu kosztów dotyczących tych produktów z podziałem na poszczególne pozycje kalkulacyjne,
ustalenie kosztu jednostek kalkulacyjnych poszczególnych rodzajów wytworzonych produktów stanowiących przedmiot kalkulacji,
przyporządkowanie kosztów do poszczególnych rodzajów produktów ( kosztów bezpośrednich na podstawie dokumentów źródłowych i pomiaru) oraz kosztów pośrednich za pomocą odpowiednio dobranych kluczy podziałowych i metod rozliczania,
ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia zarówno ogółem, jak i w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych (w wyniku podzielenia kwoty kosztów przypadającej na dany rodzaj produktu przez ilość wytworzonych jednostek tego produktu).
Zadania kalkulacji kosztów:
Zaprogramowanie przyszłej optymalnej struktury produkcji,
Sprawowanie skutecznej kontroli efektywności gospodarowania,
Sformułowanie wiarygodnych podstaw ustalania opłacalnych cen sprzedaży produktów i usług,
Dostarczenie informacji niezbędnych do ustalania i oceny wyników finansowych uzyskiwanych ze sprzedaży poszczególnych produktów, a więc rentowności produktów.
Poniesione koszty produkcji, będące podstawą kalkulacji, przypadają na całą realizowaną produkcję, która obejmuje zarówno produkcję zakończoną (gotową) jak i produkcję w toku (produkcję niezakończoną). Stąd, kalkulacja kosztów produktów gotowych wymaga uprzedniego ustalenia kosztów produkcji w toku i wyłączenia go z sumy poniesionych kosztów. W wyniku tego otrzymujemy kwotę kosztów przypadających na produkty gotowe, które można przyjąć jako podstawę kalkulacji ich kosztów. Drugim, najczęściej stosowanym sposobem, jest przeliczenie produkcji niezakończonej na wyroby gotowe w koszcie wytworzenia wyrobu gotowego.
Metody kalkulacji
Kalkulacja podziałowa jest najprostszą i najstarszą metodą kalkulacji. Jest stosowana w przypadku produkcji prostej, gdy wyroby są wytwarzane, na ogół w jednym nieprzerwanym cyklu produkcyjnym. Produkcja prosta dotyczy jedynie produkcji masowej, np. produkcji drutu, gwoździ, siatek drucianych, opakowań, cukru, piwa itp. Sposób prowadzenia kalkulacji oraz analitycznego grupowania kosztów jest uzależniony od rodzaju produkcji oraz jej organizacji, która wywiera wpływ na organizacje rachunku kosztów.
Kalkulacja podziałowa charakteryzuje sie kilkoma odmianami. Wspólna cecha wszystkich odmian kalkulacji podziałowej jest taka, że uzyskuje sie zawsze przeciętny koszt wytworzenia przedmiotu kalkulacji w każdym okresie sprawozdawczym (miesiącu).
Kalkulacja podziałowa prosta jest stosowana w przypadku produkcji masowej jednego asortymentu wyrobów, wykorzystującej te same technologie, maszyny i urządzenia (np. jednostki produkcyjne, jak kopalnie, elektrownie, cementownie). Przy zastosowaniu kalkulacji podziałowej prostej jednostkowy koszt wytworzenia jest ustalany w wyniku podzielenia poniesionych kosztów w danym okresie przez ilość wytworzonego wyrobu w tym okresie (np. w miesiącu), czyli wg wzoru to jest
Kj = KO/WG.
Gdzie:
Kj - jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu
WG - ilość wytworzonych wyrobów gotowych
KO - koszty okresu
Kalkulacja podziałowa prosta z niezakończoną produkcją
Kalkulacja podziałowa prosta komplikuje się nieco, jeżeli na koniec okresu występuje produkcja w toku, czyli niezakończona produkcja. W takim przypadku produkcję niezakończoną przelicza się na umowną ilość produktów gotowych, czyli traktuje się ją jako pewien procent produkcji gotowej, wynikający z osiągniętego stopnia przerobu produkcji niezakończonej w stosunku do produkcji gotowej
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami jest stosowana w przypadku produkcji masowej różnych wyrobów produkowanych z tego samego surowca, za pomocą takich samych zabiegów produkcyjnych i przechodzących przez te same urządzenia produkcyjne, ale w wyniku otrzymuje sie produkty różniące sie miedzy sobą właściwościami, jakością i parametrami użytkowymi.
Istota kalkulacji podziałowej ze współczynnikami polega na sprowadzeniu kosztów różnych wyrobów do wspólnego mianownika dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na jednorodne (umowne) przedmioty kalkulacji. Koszty okresu musza zostać więc rozdzielone według odpowiednio dobranych współczynników, a następnie przypisanie do produkcji niezakończonej i zakończonej.
Współczynnik jest wielkością określającą wzajemną relację kosztów wytworzenia kilku podobnych produktów. Od wyboru współczynnika zależy ustalenie kosztu jednostkowego. Współczynnik ten można ustalić np. na podstawie wagi wyrobów, ich rozmiarów czy czasu pracy przeznaczonego na wytworzenie danego produktu. Współczynniki przeliczeniowe mogą dotyczyć także określonych grup kosztów.
Etapy sporządzania kalkulacji podziałowej ze współczynnikami sprowadzają się do określenia:
sumy poniesionych kosztów w danym okresie sprawozdawczym;
ilości wyprodukowanych wyrobów w ciągu okresu sprawozdawczego;
współczynnika dla każdego wyrobu;
łącznej liczby jednostek przeliczeniowych, czyli umownych przedmiotów kalkulacji (obliczamy je mnożąc rzeczywiste ilości poszczególnych rodzajów wyrobów przez odpowiadające im współczynniki);
sumy poniesionych kosztów poszczególnych pozycji kalkulacyjnych;
kosztu wytworzenia jednostki współczynnikowej, który otrzymuje się z podzielenia sumy poniesionych kosztów produkcji przez łączną liczbę jednostek współczynnikowych;
jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobów, który uzyskuje się przez pomnożenie kosztu jednostki współczynnikowej przez współczynnik kalkulowanego wyrobu.
Kalkulacja procesowa lub fazowa jest stosowana w przedsiębiorstwach, w których produkcja przechodzi kilka wyodrębnionych w kalkulacji, kolejnych faz procesów produkcyjnych. Stosuje sie ją, gdy materiał wyjściowy czy surowiec w kolejnych fazach ulega przeróbce i uszlachetnieniu, a wynikiem całego procesu jest produkt finalny.
Ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia może być dokonane dwoma sposobami:
Przez dodanie do kosztów każdej następnej fazy kosztów poniesionych w fazach dotychczasowych na półfabrykaty pobrane przez daną fazę oraz podzielenie otrzymanej sumy przez liczbę wykonanych półfabrykatów, a w ostatniej fazie przez liczbę wytworzonych wyrobów gotowych - metoda półfabrykatowa.
W drodze oddzielnego kalkulowania kosztów każdej fazy, tj. dzielenia sum kosztów poniesionych w każdej fazie przez liczbę odpowiednio wykonanych w tych fazach półfabrykatów oraz zsumowania jednostkowych kosztów poszczególnych faz. Jest to tzw. metoda bezpółfabrykatowa.
Kalkulacja doliczeniowa jest stosowana w produkcji złożonej, montażowej, przechodzącej skomplikowane i wielostopniowe procesy technologiczne w wielu wydziałach. Za pomocą kalkulacji doliczeniowej ustala sie na ogół indywidualne bezpośrednie koszty wytwarzania danego wyrobu (np. usługi), z tym, że w produkcji seryjnej są to indywidualne koszty bezpośrednie danej serii wyrobu. Dla każdego wyrobu objętego serią otrzymuje sie wówczas, jak przy kalkulacji podziałowej, przeciętny koszt wytworzenia.
Podstawową zasadą tej metody jest grupowanie kosztów rodzajowych według możliwości udokumentowania ich związku z wyróżnionymi przedmiotami kalkulacji. W efekcie tworzy się następującą strukturę kosztów:
koszty bezpośrednie - dają się przyporządkować poszczególnym przedmiotom kalkulacji, miejscom powstania kosztów albo fazom działalności na podstawie źródłowych dokumentów.
koszty pośrednie - rozlicza się w wymaganym przekroju metodą pośrednią, zwykle za pomocą tzw. kluczy podziałowych.
W zależności od rodzaju produkcji oraz jej organizacji mogą występować dwie odmiany kalkulacji doliczeniowej: zleceniowa i asortymentowa.
Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa jest stosowana przy produkcji jednostkowej i małoseryjnej, czyli przy produkcji niepowtarzalnej w długich odstępach czasowych. Istota kalkulacji zleceniowej sprowadza sie do tego, że odrębnie są kalkulowane koszty wytworzenia przedmiotu kalkulacji objętego zleceniem produkcyjnym.
Istotą kalkulacji jest ujmowanie kosztów bezpośrednich na odpowiedniej karcie zlecenia i doliczanie stosowanego narzutu kosztów ogólnych, które zostały przypisane do wydziału realizującego zlecenie, przy zastosowaniu odpowiednich procedur. Na podstawie zleceń produkcyjnych są wystawiane karty kalkulacyjne, oznaczone symbolami właściwych zleceń produkcyjnych. Karty kalkulacyjne są jednocześnie kontami analitycznymi do odpowiedniego konta produkcji podstawowej lub pomocniczej i służą do ewidencji wszystkich kosztów związanych z wykonaniem danego zlecenia. Zlecenia produkcyjne mogą być wystawione na serię wyrobów gotowych, jednostkowe wyroby lub części składowe produkowanych wyrobów. Na kartach są rejestrowane wszystkie koszty bezpośrednie poniesione na produkcję w ramach danego zlecenia. Koszty wydziałowe natomiast ujmowane są w łącznej wartości dla każdego wydziału produkcyjnego i na koniec miesiąca podlegają rozliczeniu na wszystkie zlecenia produkcyjne bez względu na to, czy produkcja objęta tymi zleceniami została zakończona, czy tez będzie kontynuowana w następnych okresach
Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa, nazywana także remanentowa lub okresowa, jest stosowana przy produkcji seryjnej i wieloseryjnej złożonej, gdzie produkty wytwarzane są w kolejnych równoległych seriach.
Istotą tej metody jest otwieranie kart kalkulacyjnych nie dla serii wyrobu w ramach zlecenia produkcyjnego, ale dla określonego produkowanego asortymentu. Kalkuluje się koszty produkcji wyrobu wytwarzanego w danym miesiącu, bez względu na ilość realizowanych serii.
W tabeli kalkulacyjnej prowadzi się ewidencję kosztów poniesionych na realizację określonego asortymentu według zasady obowiązującej przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej. Koszty produkowanego asortymentu grupowane są w tabeli kalkulacyjnej według pozycji kalkulacyjnych, a w końcu miesiąca następuje ich podział na wyroby gotowe i produkcję niezakończoną, przy przeliczeniu produkcji niezakończonej na wyroby gotowe za pomocą określonego procentowo stopnia zaawansowania produkcji.
BIBLIOGRAFIA:
Rachunkowość zarządcza, A. Jaruga, P. Kabalski, A. Szychta, Warszawa, 2010.
Rachunkowość zarządcza: klucz do sukcesu, P. Szczypa, Warszawa, 2007.
Podstawy rachunkowości zarządczej, K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak, Warszawa, 2006.
Zasady rachunkowości zarządczej, A. Piosik, Warszawa, 2006.
Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem E. Nowak, R. Piechota,
M. Wierzbiński, Warszawa, 2004.
Elementy rachunkowości dla menedżerów, W. Mantura, Poznań, 2004.