Według definicji WHO rehabilitacja to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.

Rehabilitacja jest procesem medyczno - społecznym, który dąży najogólniej mówiąc do poprawy jakości życia osób niepełnosprawnych.

Rozwój rehabilitacji jako jednej ze specjalności medycznych rozpoczął się po II wojnie światowej - uznano ją wtedy za integralną 3 fazę procesu terapeutycznego (obok diagnozowania i leczenia).

Głównymi twórcami rehabilitacji medycznej w Polsce byli prof. Wiktor Dega, prof. Adam Gruca, prof. Kazimiera Milanowska oraz prof. Marian Weiss. Dzięki ich zaangażowaniu i olbrzymiej wiedzy uznawanej na całym świecie powstała w Polsce idea rehabilitacji oparta na 4 zasadach:

- powszechności;

- kompleksowości;

- wczesności;

- ciągłości;

Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu terapeutycznego. Jest to grupa specjalistów reprezentujących różne dziedziny medycyny oraz nauk pokrewnych wykorzystywanych w terapii, którzy współpracują ze sobą i tworzą oraz modyfikują wielopłaszczyznowy program rehabilitacji.

W skład zespołu terapeutycznego wchodzą:

lekarz specjalista rehabilitacji medycznej;

lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog, kardiolog, urolog, pediatra lub inni);

fizjoterapeuci;

terapeuta zajęciowy;

terapeuta mowy;

pielęgniarki;

psycholog, neuropsycholog;

inni w zależności od potrzeb (technik ortopedyczny, pracownik socjalny).

W szeroko pojmowanym procesie rehabilitacji wyróżnia się rehabilitację medyczną, społeczną i zawodową.

Na rehabilitację medyczną (fizjoterapię) składają się:

- kinezyterapia

- fizykoterapia

- masaż leczniczy

Kinezyterapia

- czyli leczenie ruchem to podstawowa i najważniejsza gałąź rehabilitacji.

Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym - dotyczące miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu ogólnoustrojowym - gdzie do ćwiczeń wykorzystuje się zdrowe, nie objęte procesem chorobowym części ciała i narządy, co powoduje poprawę wydolności ogólnej, która decyduje o końcowym efekcie leczenia.

Wśród metod kinezyterapeutycznych wyróżniamy:

metody mechaniczne (np. McKenzie, Cyriaxa, Karskiego, Kaltenborna - Evientha)

- zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu jest bezpośrednia i lokalna zmiana właściwości tych tkanek narządu ruchu, które są związane z zaburzeniem czynności organizmu

metody neurofizjologiczne (np. PNF, Vojty, NDT Bobath)

- do nauki nowych wzorców ruchowych wykorzystuje się głównie odruchy warunkowe, czego efektem jest hamowanie odruchów patologicznych i wyzwalanie reakcji fizjologicznych

metody edukacyjne (np. Domana, Pilatesa)

- oprócz powyższych dwóch czynników konieczne staję się włączenie świadomości, woli i determinacji usprawnianego

Fizykoterapia

- to stosowanie w celach leczniczych różnego rodzaju energii wytwarzanej za pomocą aparatury (elektroterapia, ultradźwięki, magnetoterapia, laseroterapia, światłolecznictwo, ciepłolecznictwo, krioterapia)

Należy zaznaczyć, że pełni ona w leczeniu usprawniającym rolę pomocniczą i rzadko stosuje się ją jako zabieg podstawowy. Wspomaga ona niejako ćwiczenia ruchowe, ma działanie łagodzące ból i tzw bodźcowe.

Masaż leczniczy

- to wykorzystanie bodźców mechanicznych głównie w postaci ucisku na tkanki w celu wywołania odczynów fizjologicznych. Jest to zespół technik manualnych stosowanych w odpowiedniej kolejności, które przez powierzchnię ciała wywierają wpływ na skórę, tkankę podskórną, mięśnie, torebki i więzadła stawowe, a także w postaci zmian odruchowych na układ krążenia, nerwowy i wewnątrzwydzielniczy.

Zasadniczym celem rehabilitacji jest odtworzenie lub kompensacja funkcji utraconych w wyniku choroby tak, aby pacjent mógł maksymalnie samodzielnie realizować swoje potrzeby życiowe.

Efekty terapii w dużej mierze zależą od systematyczności i zaangażowania usprawnianego. Ważne jest więc stworzenie odpowiedniego modelu współpracy między terapeutą a pacjentem.

Cele rehabilitacji powinny być tak określone, aby były optymalne dla pacjenta, aby chory je rozumiał i akceptował.

Jeśli postawimy przed chorym nieadekwatnie wygórowane cele i ich osiągnięcie będzie niemożliwe, wystąpi zniechęcenie i brak motywacji do dalszych ćwiczeń.

Dlatego też proces rehabilitacji powinien być planowany wspólnie z pacjentem i jego rodziną, a członkowie rodziny powinni być czynnie włączani w proces usprawniania.

Elementy procesu rehabilitacji:

- diagnoza funkcjonalna

- ustalenie wstępnych celów rehabilitacji

- określenie rokowania

- ocena skuteczności rehabilitacji

- ewentualna modyfikacja celów i metod rehabilitacji

Należy również uwzględnić :

- leczenia chorób współistniejących

- zapobieganie skutkom unieruchomienia

Znaczenie procesu rehabilitacji w systemie opieki zdrowotnej ciągle rośnie. Wiąże się to ze wzrostem liczby osób wymagających rehabilitacji, z wydłużaniem się średniej długości życia oraz ze zmianą spojrzenia na miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.

---