Dziecko z wadą słuchu w klasach integracyjnych

WSTĘP

Jestem nauczycielka nauczania zintegrowanego z piętnastoletnim stażem. Od piciu lat w naszej szkole pojawiły się klasy integracyjne. Nie ukrywam, że przygotowanie nauczycieli w szkołach masowych do prowadzenia zajęć w tego typu klasach jest słabe. Nie posiadają bowiem oni przygotowania specjalistycznego. Mając do czynienia z dziećmi niepełnosprawnymi uczymy się postępowania z nimi metodą "prób i błędów". Liczę, że podjęcie studiów podyplomowych z zakresu oligofrenopedagogiki przybliży mi problem obcowania z niepełnosprawnością i dostarczy metod i wskazówek do pracy.

Często zdarza się, że w klasie nie koniecznie integracyjnej pojawia się dziecko z niedosłuchem, a my, nauczyciele nie wiemy jak mu pomóc, jak z nim pracować. Stąd wybrany z mojej inicjatywy temat niniejszej pracy. Chciałabym, żeby naświetliła ona problem dzieci z wadami słuchu w szkole masowej. Myślę, że zainspiruje mnie do poszukiwania nowych wiadomości, a moim koleżankom zasygnalizuje problem, który nie będzie już dla nich obcy, gdy się z nim spotkają w praktyce.

DZIECI GŁUCHE I SŁABOSŁYSZĄCE

I. Zadania surdopedagogiki

Osobami z defektami słuchu zajmuje się surdopedagogika.

Surdopedagogika - dział pedagogiki specjalnej, zajmujący się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą słuchu, a więc osób niedosłyszących /głuchych / głuchych słabosłyszących /niedosłyszących, niedosłyszących resztkami słuchu /. /Wł. Dykcik, 1998, s.149/

Surdopedagogika określa cele działań rewalidacyjnych:

- przywrócenie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych drogą odpowiednich ćwiczeń bądź pobudzania nerwu słuchowego i centralnego układu nerwowego przez stosowanie wszczepu ślimakowego i rewalidację,

- przywrócenie sprawności psychicznej przez usprawnienie procesów poznawczych, zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej. /Wł. Dykcik, 1998/

Z tego wynika, że nadrzędnym celem rewalidacji osób z upośledzeniem słuchu jest przygotowanie osób z wadą słuchu do funkcjonowania w warunkach życiowo zmienionych wskutek istniejącej wady i do możliwie samodzielnego życia.

II. Przyczyny wad słuchu

Wadę wrodzoną mogą spowodować czynniki genetyczne - wada wrodzona, lub te, które zadziałają na dziecko w okresie życia w łonie matki bądź w trakcie porodu. Mówi się wówczas o dzieciach z ryzyka okołoporodowego.

Takie ryzyko może być również spowodowane czynnikami genetycznymi, konfliktem serologicznym, chorobą matki, szczególnie w pierwszych 12 tygodniach ciąży, niektórymi używkami czy lekami stosowanymi przez matkę w czasie ciąży, a także wcześniejszym, bądź patologicznym porodem.

Wadę nabytą mogą spowodować między innymi ostre, bądź przewlekłe choroby ucha, choroby zakaźne, choroby z wysoką gorączką, antybiotyki, urazy mechaniczne, psychiczne czy chemiczne.

III. Klasyfikacja wad słuchu

Zależnie od kryterium:

1.Ze względu na czas wystąpienia wady mówimy o osobach z wadą słuchu:

a/ prelingwalną - gdy uszkodzenie wystąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej,

b/interlingwalną - gdy dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych i związków międzywyrazowych tworzących strukturę gramatycznego języka,

c/ postlingwalną - gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy. Osoby takie określa się jako głuche.

2.Ze względu na stopień uszkodzenia określamy osoby jako:

a/ niesłyszące - głuche - są to osoby z tak znaczną wadą słuchu, która uniemożliwia odebranie mowy za pomocą słuchu, w sposób naturalny. Niesłyszący odbiera informację głównie drogą wzrokową. Dużą pomocą są urządzenia wzmacniające dźwięki -aparaty słuchowe. Następstwem głuchoty jest niemożność opanowania mowy drogą naturalną, czyli przez naśladownictwo słyszanej mowy otoczenia. Osoby takie mają trudności w kontaktach z otoczeniem, co powoduje izolację i tworzenie grup posługujących się głównie językiem migowym,

b/ niedosłyszące, słabo słyszące - są to osoby, u których wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownych jest pełniejszy przy stosowaniu aparatu słuchowego. Ludzie słabosłyszący, w odróżnieniu od głuchych, mogą opanować mowę ustną drogą naturalną, przez słuch. Jest to wada, która umożliwia korzystanie ze słuchu w nauce czy zabawie, ogranicza i zniekształca jednak odbieraną mowę ustną. W zależności od stopnia uszkodzenia i osiągniętego stopnia rewalidacji osoby te zbliżają się do słyszących lub głuchych.

1. Ze względu na dodatkowe /sprzężone/ uszkodzenia rozróżniamy głuchoniewidomych, osoby z wadą słuchu i z upośledzeniem umysłowym, z wadą słuchu i kalectwem narządu ruchu i in.

2. Ze względu na miejsce uszkodzenia określa się tę część analizatora słuchowego, która uległa uszkodzeniu lub zniszczeniu. Rozróżnia się zaburzenia słuchu obwodowego i centralne, a wśród obwodowych - przewodzeniowe, odbiorcze i mierzone.

3. Ze względu na czas występowania przyczyny powodującej wadę słuchu rozróżniamy wadę wrodzoną i nabytą. /Wł. Dykcik, 1998/

INTEGRACYJNY SYSTEM KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z PEŁNOSPRAWNYMI

I. Pojęcie integracji

Termin integracja oznacza "zespolenie się, scalanie, tworzenie całości z części" /Słownik wyrazów obcych, 1983/.

"Podstawowym faktem ludzkiej egzystencji jest człowiek w kontakcie z człowiekiem"

Martin Buber ("Ja i Ty")

Przez wiele lat utrzymywano, że możliwości rozwojowe dzieci specjalnej troski / w tym z wadą słuchu / są ograniczone i dlatego też nauczano je zazwyczaj w szkołach specjalnych.

Doświadczenia integracyjne w Polsce mają krótką historię - bowiem liczą zaledwie kilkanaście lat.

Integracyjny system kształcenia i wychowania polega na możliwie pełnym włączeniu uczniów z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiając im - w miarę możliwości wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników. /A.Hulek, 1977, str. 492/

Do niewątpliwych walorów integracyjnego systemu kształcenia należy fakt, iż w trakcie kontaktów interpersonalnych pełnosprawnych z niepełnosprawnymi respektowane są te same prawa, liczą się takie same wartości, dla obu grup stwarzane są identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju /A. Hulek, 1992/. A. Hulek /1992, s.13/ twierdzi, że "integracja pozwala być osobie niepełnosprawnej sobą wśród innych".

Podejmując decyzję o włączeniu dzieci niepełnosprawnych w społeczność ich zdrowych rówieśników szkolnych, należy pamiętać o stworzeniu im odpowiednich warunków do rozwoju i nauki. Należy zapewnić im odpowiednią opiekę, atmosferę pełną życzliwości, wyrozumiałości i chęci niesienia pomocy ze strony rodziców, rówieśników, specjalistów rewalidacji, nauczycieli jak i pozostałego personelu szkolnego.

Poprzez odpowiednie działania należy dążyć do tego, aby człowiek niepełnosprawny potrafił wykształcić w sobie właściwą postawę wobec własnego kalectwa oraz żeby umiał zdać sobie sprawę z utraty pewnych wartości, jednocześnie z konieczności wypracowania nowych ideałów, celów i metod postępowania tak, aby jego życie mogło być tak samo bogate, jak życie człowieka pełnosprawnego /A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.8/.

Znanych jest wiele form integracji. Przy zastosowaniu kryterium "rodzaj realizacji" wyróżniamy: integrację indywidualną lub grupową, integrację formalną lub rzeczywistą.

O integracji indywidualnej mówimy wówczas, gdy jedno dziecko niepełnosprawne podlega procesowi dydaktyczno - wychowawczemu w placówce masowej i jest traktowane na równi z innymi uczniami.

Integracja grupowa ma miejsce wtedy, gdy na terenie szkoły masowej organizowane są odrębne grupy lub klasy specjalne, posiadające własne pomieszczenie i nauczycieli przygotowanych z zakresu pedagogiki specjalnej /A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.11/.

Integracja formalna rozumiana jest jako proces włączania osoby niepełnosprawnej do grupy osób pełnosprawnych bez bliższych kontaktów społecznych i więzi emocjonalnych. Jest to jedynie wspólnota miejsca / A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.12/.

Integracja funkcjonalna ma miejsce wówczas, kiedy dziecko utrzymuje stałe kontakty z rówieśnikami, przeżywa te same sytuacje, bierze aktywny udział w życiu klasy, zespołu i szkoły /A. Hulek, 1992, s.29/.

W szkolnej rzeczywistości integracja jest różnie postrzegana, stwarza wiele kontrowersji.

Z moich obserwacji wynika, że nie jesteśmy dostatecznie przygotowani jako pedagodzy do podjęcia tego wyzwania. Długa droga przed nami zbierania wiadomości i doświadczeń, a myślę, że przede wszystkim sposobu myślenia o niepełnosprawności.

II. Dziecko z wadą słuchu na tle integracyjnego systemu kształcenia i wychowania

Właściwie dokonujący się proces integracji powinien uwzględniać realne możliwości i potrzeby integrujących się i uwzględnić zakresy, gdzie możliwa jest pełna integracja oraz płaszczyzny, gdzie jest i musi być ona ograniczona /Z. Sękowska, 1998,s. 155/.

Nauczanie i wychowanie dzieci głuchych głuchych szkołach masowych zapewnia im równy słyszącym rozwój oraz wprowadza w życie normalnego środowiska. Dzięki tej formie edukacji przestają oni być osobnikami małowartościowymi, często nawet balastem społecznym, a stają się takimi samymi ludźmi, niczym - poza brakiem słuchu - nie różniącymi się od ludzi słyszących. Zatem nie izolacja, lecz integracja uczniów uczniów wadą słuchu z ich zdrowymi rówieśnikami powinna leżeć u podstaw nowoczesnego systemu

nauczania ich i wychowania /K. Kirejczyk, 1970, s.181/.

Podejmując decyzję o włączeniu dziecka z wadą słuchu w społeczność słyszących rówieśników szkolnych, należy pamiętać o stworzeniu mu odpowiednich warunków do rozwoju i nauki.

W środowisku szkolnym realizatorem tych zamierzeń jest najczęściej nauczyciel.

Przy adaptacji dziecka z wadą słuchu do nauki w warunkach szkoły powszechnej istotną rolę odgrywają jego rodzice. Współpracując z nauczycielem mogą przyczynić się do stworzenia sytuacji szkolnej korzystnej pod względem dydaktycznym, wychowawczym i rówieśniczym /A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.21/.

Warunki prawidłowego kształcenia zintegrowanego są różnorodne i często trudne do spełnienia. Trzeba się liczyć z tym, że nie wszyscy uczniowie im sprostają i dlatego tylko część dzieci trafi do ogólnodostępnych szkół publicznych.

Do warunków integracyjnych zaliczamy;

- pozytywne postawy środowiska szkolnego wobec integracji

- normę poziomu intelektualnego dziecka, umożliwiającą mu uczenie się

- prawidłową działalność pozostałych analizatorów

- dobry poziom zrehabilitowania ogólnego /Z. Sękowska, 1998, s.156/.

III. Praca z dzieckiem z wadą słuchu w klasie szkoły masowej

W klasach początkowych praca dydaktyczno - wychowawcza z dzieckiem z wadą słuchu polega, oprócz realizacji programu nauczania, przede wszystkim na pracy nad rozwojem jego słuchu i mowy. Ma na celu wychowanie słuchowe, wzbogacenie zasobu pojęciowego, utrwalenie techniki pisania i czytania, nauczenie poprawnej wypowiedzi zdaniowej /A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.24/.

Każdy nauczyciel musi znać podstawowe warunki dobrej współpracy z uczniem mającym problemy z poprawnym słyszeniem. Do warunków tych należą:

- zapoznanie się z dokumentacją medyczną, wynikami badań i opinią specjalistycznej poradni

- zadbanie o wzajemne poznanie się z pozostałymi dziećmi

- stworzenie optymalnych warunków odbioru mowy

- zadbanie o wyciszenie hałasu w klasie

- mówienie w kierunku niesłyszącego

- zwracanie się do ucznia po imieniu

- posługiwanie się prostymi zdaniami

- dawanie dłuższego czasu na odpowiedzi

- stwarzanie dziecku możliwości włączania się w życie klasy

- nie stwarzanie specjalnych przywilejów dla uczniów z wadą słuchu

- sprawdzanie podczas lekcji rozumienia przez ucznia omawianego materiału

- aktywizowanie dziecka do lekcji

- utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami.

Nauczyciel - świadomy potrzeb i trudności ucznia z uszkodzonym słuchem - powinien zorganizować warunki jego kształcenia zgodnie z wymogami rehabilitacji i nauczania zindywidualizowanego /A. Sakowicz - Boboryko, 1999, s.26/.

Pracując w klasie integracyjnej z dzieckiem z wadą słuchu jako nauczyciele będziemy napotykać na wiele trudności. Musimy liczyć się ze specyfiką tego rodzaju niepełnosprawności.

Konieczną jest świadomość, że dzieci te będą miały trudności z:

- nauką czytania

- pisaniem

- przyswajaniem pojęć matematycznych

- rozumieniem pytań i poleceń nauczyciela

- rozumieniem dłuższych wypowiedzi

- zrozumieniem i zapamiętaniem pojęć: sylaba, głoska, samogłoska, litera, wyraz, słowa, itp.

Prowadzono badania osiągnięć szkolnych dzieci niedosłyszących, niedosłyszących których wynikało, że dzieci te osiągają dobre oceny w zakresie przedmiotów artystyczno - technicznych. Z przedmiotów takich jak: język polski, przyroda i matematyka osiągali wyniki niższe.

Przy organizacji pracy dydaktyczno - wychowawczej z uczniem z wadą słuchu nauczyciel powinien kierować się własną wiedzą i doświadczeniem. Myślę, że również bardzo potrzebna będzie tutaj również intuicja pedagogiczna i wrażliwość.

Udział dziecka z wadą słuchu w życiu szkoły masowej jest również wyzwaniem dla jego rodziców. Obliguje ich do podejmowania nowych zadań, mających na celu ułatwienie mu funkcjonowania w środowisku szkolnym, zarówno w roli kolegi jak i ucznia.

Rodzice nie mogą zapomnieć o obowiązku zapewnienia dziecku możliwości korzystania z pomocy specjalisty rewalidacji, a sami winni pozostawać "otwarci" na wszelkie informacje ułatwiające pracę z dzieckiem w warunkach domowych.

Rodzice, zapewniając dziecku odpowiednie warunki domowe do nauki, pomoc przy odrabianiu pracy domowej, kontrolę postępów szkolnych, dążą do zminimalizowania szeregu trudności edukacyjnych, warunkując tym samym uzyskiwanie przez dziecko lepszych wyników w nauce /A. Sakowicz - Boboryko, 1999,s. 29/.

PODSUMOWANIE

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nastąpiły ogromne zmiany w postrzeganiu i działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych.

Widoczny jest ten fakt również w szkolnictwie masowym. Dawniej osoby niepełnosprawne kształcono w specjalistycznych placówkach, teraz dokonuje się tego również w szkołach ogólnodostępnych. Różne są zdania i opinie na ten temat. Jak w każdej sprawie są zwolennicy tego systemu i przeciwnicy. Napisana praca nie miała ocenić tego problemu, lecz tylko nieco przybliżyć sytuację osób z wadą słuchu w klasach integracyjnych. Z pewnością nie wyczerpała ona tematu, bo jest to niemożliwe, ale myślę, że pokrótce go naświetliła. Mam nadzieję, że zaglądnięcie do niej pomoże w kontakcie z uczniem niedosłyszącym i będzie mogła posłużyć jako pierwsza pomoc do pracy i zachęcić do pogłębienia tematu.

Nauczanie dzieci niepełnosprawnych jest zadaniem złożonym, wymagającym współpracy nauczycieli, współpracy specjalistów, rodziców i dzieci.

Kompetencje, współdziałanie i stwarzanie serdecznej atmosfery jest drogą do powodzenia i osiągnięcia sukcesów

BIBLIOGRAFIA

Dykcik Wł.: Pedagogika specjalna. Poznań 1998

Hulek A.: Człowiek niepełnosprawny, a system integracyjny. Wrocław 1987

Hulek A.: Integracyjny system kształcenia i wychowania. Warszawa 1977

Sakowicz - Boboryko A.: Integracja edukacyjna uczniów uczniów wadą słuchu. Białystok 1999

Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Warszawa 1998

Opracowanie: Katarzyna Miranowicz

Nauczycielka nauczania zintegrowanego w Szkole Podstawowej Nr 1 w Chrzanowie.

---