REWALIDACJA DZIECI Z WADA SLUCHU 2, Dokumenty do szkoły, przedszkola; inne, surdo


Gałkowski T., Stawowy-Wojnarowska I. (1984): Wychowanie dzieci głuchych w wieku przedszkolnym. Warszawa, WSiP.

REWALIDACJA DZIECI Z WADĄ SŁUCHU

Cele i struktura oddziaływań wychowawczych na małe dziecko w rodzinie.

Podstawowym zadaniem działań wychowawczych jest uzyskanie takich zmian, które są pożądane z punktu widzenia przygotowania dziecka do życia i uczenia się. Faktem jest, że mimo rozmaitych kryzysów, jakie przechodzi rodzina, wciąż stanowi ona najodpowiedniejsze środowisko do tego, aby w niej mogły być realizowane cele wychowania. Z punktu widzenia potrzeb rozwojowych dziecka niezwykłe znaczenie ma wychowanie rodzinne dla przyszłości dziecka. Rodzice nie zawsze sobie uświadamiają, że mogą aktywnie wpływać na pozytywny rozwój dziecka, a także nie mają dobrej orientacji w rytmie i charakterystyce rozwoju podstawowych sfer poznawczych. Nie mogą ograniczać swego zainteresowania do spraw związanych z pielęgnacją i zaspokajanie potrzeb biologicznych. Biorąc pod uwagę potrzeby odnoszące się do zapewnienia dziecku odpowiedniej stymulacji rodzice nie mogą pozostawać bierni wobec nich, lecz zadbać o to, by dziecko było poddane oddziaływaniu wzbogacającemu sferę doznań zmysłowych. Chodzi o dostosowanie ich do możliwości percepcyjnych dziecka, bez nadmiaru wrażeń, jeśli dostrzegamy w jego zachowaniu oznaki zmęczenia lub wyczerpania należy ograniczyć pod względem ilościowym i jakościowym dopływające bodźce.

Nasze oddziaływanie na sferę zmysłową małego dziecka powinno być dostatecznie zróżnicowane, dostarczając różnorodnych doznań zaspokajających potrzebę dziecka w zakresie nowych bodźców. Pozytywne efekty rozwojowe obserwuje się podczas stymulacji wielozmysłowej rozwijającej zdolności kojarzenia, koncentracji uwagi i uczenia się różnicującego. W najbliższym środowisku dziecka można uporządkować wiele dopływających do niego ze świata zewnętrznego doznań posługując się całkiem naturalnymi sytuacjami, jak: karmienie, kąpanie, przewijanie.

Niemowlę w pierwszych miesiącach życia odbiera wrażenia zmysłowe i akumuluje je, tworząc asocjacje między nimi i zdobywając w ten sposób doświadczenia. To poznanie otaczającej dziecko rzeczywistości dokonuje się dzięki spostrzeganiu zmysłowemu, jest podstawą do tworzenia pojęć, symboli znaczeniowych i przyswajania sobie na dalszych etapach rozwoju systemu porozumiewania się. Bardzo istotnym elementem występującym na etapie kształtowania się zdolności percepcyjnych dziecka jest element ruchu. Dziecko zaczyna orientować się, że działa w jego otoczeniu ktoś drugi będący powodem ukazywania się przedmiotów, przybliżania lub oddalania. W ten sposób tworzą się schematy czasu i przestrzeni. Dziecko odbiera jednocześnie wiele bodźców, rozpoznaje pozostające w jego otoczeniu przedmioty dzięki percepcji wielozmysłowej. Dlatego brak lub ograniczenia w sprawnym funkcjonowaniu jednego ze zmysłów odbija się niekorzystnie na integracji percepcyjnej przebiegających na wyższych piętrach centralnego systemu nerwowego. Pozbawienie dziecka orientacji w zakresie świata dźwięków doprowadza do tego, że powstaje u niego zmieniony obraz rzeczywistości, którego nieadekwatna ocena ma wpływ na tworzenie się pojęć. Aby rodzice mogli skutecznie oddziaływać na kształtowanie się zdolności spostrzeżeniowo-ruchowych już w pierwszym roku życia dziecka, powinni nauczyć je obserwować i podjąć trud rejestrowania zaobserwowanych prawidłowości. Ich oddziaływania należy potraktować jako stymulację rekompensującą utratę słuchu, ukierunkowaną na wszystkie receptory zmysłowe. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje zmysł słuchu - jako uszkodzony, lecz niepozbawiony całkowicie możliwości częściowej restytucji. Należy zadbać o to, by możliwie wcześnie ta wielozmysłowa stymulacja wzbogacona została o materiał dźwięków mowy. Aby bodźce akustyczne mogły być skuteczne, nie można obyć się bez protez słuchowych indywidualnych. Znane są metody wzbogacania stymulacji wielozmysłowej i zdolności spostrzeżeniowo-ruchowych niemowląt za pomocą tzw. mobili kolorowych, dużych brył plastikowych zamieszczonych nad łóżeczkiem. Pomoce mogą być wyposażone w brzęczki, nawet, jeśli dziecko nie słyszy dźwięków to poprzez wyczuwanie wibracji wzbogaca swoją percepcję o nowe doznania i kojarzy z oglądanym przedmiotem. W przypadku dzieci głuchych wyjaśnianie słowne i wspomaganie nazwami tego, co w danym momencie się dzieje, ma jeszcze większe znaczenie niż u dzieci normalnie słyszących.

W ogólnym programie wychowania i usprawniania dziecka głuchego nie można pominąć ćwiczenia ruchów manipulacyjnych. Ruchy ręki i palców są kierowane z centralnego układu nerwowego, a ściśle biorąc ze zwoju przyśrodkowego kory mózgowej. Ruchy palców, ręki oraz ruchy artykulacyjne, w których biorą udział mięśnie języka, warg, podniebienia miękkiego mają dość obszerną reprezentację korową blisko siebie położoną. Można przypuszczać, że duży obszar przestrzeni w korze mózgowej jest odpowiedzialny za te ruchy.

Niezmiernie ważnym warunkiem przyswajania sobie przez dziecko głuche podstawowych pojęć przestrzenno-czasowych, które występują przy nabywaniu nawyków codziennych czynności, jest odpowiedni poziom gnozji i praksji, czyli rozpoznawania rzeczywistości i wykonywania prostych ruchów celowych - należy w tym dziecku pomóc.

Podsystemy składające się na program wychowania:

  1. Instytucja, która nadzoruje program;

  2. Osoba prowadząca z rodzicami program usprawniania w interakcji z nimi;

  3. Rodzice w integracji z dzieckiem.

Ważnym aspektem oddziaływania na rozwój zdolności porozumiewania się dziecka głuchego, jest swoiste utajenie, czyli latencja bezpośrednich efektów, co nie powinno zniechęcać i przyczyniać się do rezygnacji z prowadzonych zajęć.

Zachęcanie dziecka do wyrażania swych własnych przeżyć wszelkimi dostępnymi środkami, które mogą mieć dla otoczenia wartość znaczeniową, zapewniając zarazem łączność komunikatywną i zabezpieczając przez to prawidłowy rozwój emocjonalny, ma bardzo istotne znaczenie dla zdrowia psychicznego dziecka głuchego. Ten typ podejścia oparty na informacjach przekazywanych zarówno za pomocą kanału wzrokowego, jak i słuchowego nosi nazwę metody bimodalnej (słuchowo-werbalnej lub zwanej audytywno-oralnej, czyli połączenie i wykorzystanie w nauce porozumiewania się zarówno metody oralnej - wzrokowej percepcji mowy, jak i słuchowej - wykorzystywanie resztek słuchu) lub komunikacji totalnej (wykorzystanie w porozumiewaniu się wszystkich dostępnych środków, w tym również mimiki, pantomiki, gestów, języka migowego, daktylografii, fonogestów, logorytmiki itd.).

Nauczanie mowy jest jednym z elementów wszechstronnego rozwoju dziecka głuchego, musi ono, zatem przebiegać w interakcji ze wszystkimi procesami dydaktyczno-wychowawczymi. Należy, zatem wziąć pod uwagę następujące czynniki:

  1. Wiek dziecka - im wcześniej tym lepiej („złoty wiek” na naukę mowy przypada na pierwsze trzy lata życia dziecka);

  2. Intelektualny i emocjonalny rozwój dziecka - jeśli są dodatkowe zaburzenia jest trudniej;

  3. Stopień i rodzaj ubytku słuchu - przy mniejszym ubytku szybciej uczą się korzystania z aparatów słuchowych, a tym samym mają ułatwione uczenie się mowy. Dzieci o dużych ubytkach słuchu (85 dB i więcej) nie odbierają poszczególnych dźwięków, aparaty pomagają im jednak w uczeniu się akcentu i melodii mowy.

  4. Ogólny rozwój fizyczny dziecka - jeśli dziecko ma wadę wzroku nie dającą się skorygować szkłami należy uczyć języka stosują różne metody np. daktylografię;

  5. Środowisko, w którym żyje dziecko - dobranie odpowiedniej metody, zajmuje się tym surdopedagog, surdologopeda, psycholog, lekarz.

Zagadnienia, które muszą być uwzględnione w każdej metodzie nauki mowy:

  1. Dobór materiału językowego - nauczanie dzieci głuchych opiera się na określonym materiale językowym. Występują trzy sposoby dobierania materiału językowego:

  • Nauczanie rozumienia mowy: