Jak pomóc dziecku dyslektycznemu?
Kiedy dziecko pisze niewyraźnie, robi błędy ortograficzne, czyta wolno i nie potrafi zapamiętać wiersza, warto uważnie je poobserwować. Może jest dyslektykiem?
Kłopoty z nauką czytania i pisania ma co siódmy uczeń. W większości są one spowodowane dysleksją.
Co to jest dysleksja?
Dysleksja to specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Ze względu na objawy wyróżniamy następujące typy dysleksji:
dysleksję właściwą , którą charakteryzuje powolne czytanie, zaburzenia płynności czytania, nierówne tempo, głoskowanie lub sylabizowanie, czytanie wyraz za wyrazem, mało zniekształceń i przekręceń, dobre rozumienie , lub czytanie szybkie, pozornie płynne, częste występowanie zniekształceń, przekręcenia, zastępowanie wyrazów innymi o podobnej treści ( zgadywanie na podstawie kontekstu ) lub o podobnym wyglądzie
( zgadywanie na podstawie cech wizualnych), zaburzenia rozumienia
treści czytanego tekstu,
dysortografię charakteryzującą się błędami ortograficznymi klasycznymi ó-u, rz-ż, ch-h, myleniem liter o podobnym kształcie, pomijaniem drobnych elementów graficznych liter, myleniem liter i głosek zbliżonych fonetycznie, myleniem i-j, głosek miękkich i zmiękczonych, błędami w interpunkcji, zapisem fonetycznym, opuszczaniem (omisje) i przestawianiem liter (kontaminacje), często całkowitym pomijaniem znaków interpunkcyjnych i wielkich liter, błędami związanymi z segmentacją,
dysgrafię charakteryzującą się niemal nieczytelnym pismem, opuszczaniem liter i końcówek wyrazów, upodabnianiem liter o podobnym kształcie, pomijaniem drobnych elementów graficznych liter, bardzo zmiennym, nieutrwalonym charakterem pisma, kłopotami z trzymaniem ołówka lub długopisu (zły uchwyt), męczliwością ręki, licznymi przekreśleniami, niekończeniem strony, gubieniem linii w zeszycie.
Typy dysleksji
Dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo - ruchowej i wzrokowo - przestrzennej.
Dysleksja typu słuchowego, uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych.
Dysleksja integracyjna, kiedy poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno - motorycznej.
Dysleksja typu mieszanego, gdy występują zaburzenia zarówno w percepcji słuchowej słowa, pamięci sekwencyjnej, pamięci wzrokowo - słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej.
Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.
Dziecko dyslektyczne ma zwykle trudności w rachowaniu i opanowaniu zwykłej arytmetyki i algebry, co nazywamy dyskalkulią .
U dyslektyków z zaburzeniami percepcji wzrokowej występują poważne trudności w nauce geometrii. Obrazy wzrokowe są na ogół nie tylko gorzej odbierane, ale i słabiej utrwalane.
Wszelkie pojęcia i definicje przyswajane są przez te dzieci w sposób werbalny. Zdarza się często, że dzieci te nie są w stanie opanować tabliczki mnożenia. Po przeczytaniu nieskomplikowanego zadania z treścią potrafią je rozwiązać w pamięci, ale nie potrafią swego rozumowania przelać na papier.
W takiej sytuacji bardzo ważna jest rola nauczyciela, który potrafi dostrzec możliwości intelektualne takiego ucznia oraz docenić jego dokonania. Badania wykazały, że ok. 15 % uczniów ma tego typu trudności mimo stosowania prawidłowych metod nauczania.
W pracy z uczniem dyslektycznym należy szczególny nacisk położyć na nabywanie umiejętności zapisywania lub zaznaczania graficznego swoich myśli. Inaczej uczniowie ci gubią się w nadmiarze obliczeń w pamięci. Najważniejsze są odpowiedzi ustne, gdy nauczyciel stosuje dodatkowe pytania - podpowiedzi
i zmusza ucznia do przedstawiania swojego toku rozumowania.
Niezwykle ważne jest, aby nauczyciel rozpoznał indywidualny styl uczenia się dziecka dyslektycznego oraz był wyrozumiały i cierpliwy, zwłaszcza w stosunku do tych, którym brak tego w domu.
Niektórzy nauczyciele negują istnienie tego typu problemów u uczniów. Dzieje się tak dlatego, że wiele osób myli specyficzne problemy w nauce z opóźnieniami intelektualnymi czy zaniedbaniami środowiskowymi.
Dzieci ryzyka dysleksji
Objawy dysleksji można zauważyć już w wieku przedszkolnym. Dzieci takie są mniej sprawne, niechętnie włączają się do zabaw. Potrzebują więcej czasu podczas ubierania się czy wiązania sznurowadeł. Nieudolnie bawią się klockami i układankami. Niechętnie rysują. Mają kłopoty z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków. Mylą prawą i lewą stronę swojego ciała.
Dochodzą opóźnienia rozwoju mowy - długo posługują się neologizmami, zniekształcają niektóre głoski, z trudem zapamiętują wierszyki i piosenki.
Wymienionym objawom często towarzyszą: nadpobudliwość ruchowa, brak koncentracji uwagi, brak zainteresowania czytaniem i pisaniem. W konsekwencji w późniejszych latach nauki dziecko ma trudności w nabywaniu wiadomości z różnych przedmiotów, w których dobra znajomość czytania i pisania jest niezbędnym warunkiem powodzenia.
Jak należy pracować z dzieckiem dyslektycznym?
Większość dzieci z trudnościami w spostrzeganiu wzrokowym lub niezręcznością manualną nie lubi rysować, ponieważ sprawia im to trudność
i nie daje satysfakcji. Wskazane jest zachęcanie dzieci do rysowania, zwracanie uwagi na zapamiętywanie szczegółów, namawianie do lepienia, modelowania, wyrywania, rysowania przez kalkę i wycinania. Dzieci powinny rysować nie tylko na tematy dowolne, wskazany jest rysunek według wzoru, co pozwala na korygowanie własnego rysunku.
Dla dzieci ćwiczących spostrzegawczość wzrokową i orientację szczególnie cenne jest odwzorowanie układów geometrycznych, wymagające dokładnej analizy przedstawionej struktury, uwzględniania kierunków i stosunków pomiędzy poszczególnymi elementami układów.
Pisanie jako czynność graficzna angażująca te same funkcje co rysunek ujawnia analogiczne niedobory w zakresie spostrzegania wzrokowego, sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo - ruchowej. Kreślenie liter wymaga znacznie większej precyzji palców niż rysunek. Dzieci niezręczne manualnie często początkowo piszą nieczytelnie, z biegiem czasu poprawiają pismo. Jednak nadal jest ono brzydkie, ruchy ręki przy pisaniu są gwałtowne, pozbawione płynności, litery wychodzą poza linie, nie są łączone, dzieci nadmiernie przyciskają długopis. Nie nadążają za innymi dziećmi przy przepisywaniu z tablicy i podczas dyktand.
Ważne jest, aby nauczyciele rozumieli obiektywne przyczyny trudności tych dzieci, doceniali potrzebę motywowania ich do wysiłku. Konieczne jest dostosowywanie wymagań do możliwości dziecka i ocenianie jego prac w stosunku do włożonego wysiłku, a nie uzyskanych efektów. Powinni być świadomi, że ustne odpowiedzi są lepszym wskaźnikiem jego umiejętności niż prace pisemne.
Dzieci dyslektyczne mają trudności w czytaniu wynikające z opóźnionej percepcji wzrokowej. Nie należy męczyć ich głośnym czytaniem, by nie zniechęcić. Nie należy głoskować, lecz czytać sylabami. Czytanie powinno się ćwiczyć codziennie, ale krótko (15 min.). Dziecku należy dostarczać książki z krótkimi tekstami (wiersze, zagadki), stopniując ich trudność.
Nauczyciel nie powinien dopuścić, aby słabe postępy w czytaniu i pisaniu zniechęciły dziecko do nauki. Aby to osiągnąć, musi ograniczyć wymagania w tym zakresie i równocześnie zachęcać do zdobywania jak najlepszych wyników w zakresie innych umiejętności.
Bardzo ważne jest wczesne rozpoznanie przez nauczyciela rodzaju trudności dziecka w nauce. Następnym etapem pracy winna być diagnoza pedagogiczna, określająca rodzaj i stopień trudności, a także ogólny poziom wiadomości szkolnych dziecka; diagnoza psychologiczna, wykluczająca przede wszystkim opóźnienia w rozwoju intelektualnym i wreszcie terapia prowadzona przez pedagoga - terapeutę i uzupełniana w razie konieczności konsultacją logopedy. Ważna jest przy tym współpraca z rodzicami i kontynuowanie ćwiczeń w domu.
mgr Jadwiga Filipowicz
Literatura
Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno - motoryczna, Warszawa 1997.
Bogdanowicz M., O dysleksji, Lublin 1993.
Bogdanowicz M., Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1989.
Gąsowska T., Pietrzak - Stępkowska Z., Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Toruń 1994.
Gruszczyk - Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, Warszawa 1998.
Krasowicz K., Język, czytanie i dysleksja, Lublin 1997.
Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1996.