DANE : W dydaktyce wyróżnia się terminy związane z pojęciem przekazu wiedzy jak dane informacje, wiadomości, wiedza, mądrość. Powstaje zatem pytanie czym różnią się te terminy, a w czym są one zbierzne. W psychologi poprzez dane określa się takie elementy które w punktu widzenia kształcenia wiedzy jednostki są dla niej nieistotne a przynajmniej indyferentne (obojętne). To co rozróżnia pojęcie danych od pojęcia informacji to to iż informacje są to dane które są istotne z punktu widzenia konstrułowania naszej wiedzy. Oznacza to iż są one niezbędne aby jednostka mogła konstrułować swoje struktury poznawcze. Ważne jest odniesienie pojęcia informacji do pojęcia niwelowania niepewności (niewiedzy) przez jednostkę. Ważne jest też rozróżnienie pojęcia przekazu informacji od pojęcia przekazu treści. Te przekazy różnią się tym iż przekaz informacyjny związany jest z niwelowaniem poziomu niepewności, zaś przekaz treściowy może ale nie musi niwelować naszej niepewności np. w sytuacji gdy przekazywane treści są podmiotowi znane.Jeśli stwierdzamy że przekaz informacyjny niweluje poziom niepewności, a więc są związane z przekazem nowych nieznanych jednostce elmentów wiedzy, to należy stwierdzić iż między informacją, a niepewnością zachodzi związek odwrotny proporcjonalnie w tym sensie że informacje niwelują naszą niepewność, zaś wysoki poziom niepewności jest zawsze skutkiem niskiego poziomu informacji. WIADOMOŚCI: Najczęściej określka się jako swoistego rodzaju rodzinę informacji, z tego względu aby ukazać iż wiadomości muszą posiadać swoją strukturę i swoją hierarchię, struktura to bowiem nic innego jak wyróżnione elementy oraz wskazane relacje między nimi i powiązania. Uczyć więc, zdobywać wiadomości strukturalnie to przede wszystkim wiedzieć jak rzeczy są między sobą powiązane. Przekaz wiadomości więc musi być zawsze związany z ukazaniem struktury informacji, które je tworzą. Powstaje pytanie jakie są różnice między pojęciem wiadomości i pojęciem wiedzy. Podstawowa różnica to taka iż wiadomości mają dla jednostki charakter bardziej zewnętrzny, natomiast wiedza dla jednostki ma charakter wewnętrzny. Starając się zdefiniować i ukazać związki między tyni pojęciami można stwierdzić, iż wiedza to wiadomości które zostały włączone do naszych struktur poznawczych w wyniku czego owe struktury uległy rozszerzeniu bądź pogłębieniu. Warunkiem jednak łączenia informacji bądź ich rodzin (wiadomości) struktury naszej wiedzy jest to iż nowe informacje coś znaczą i są ważne w kontekście tego co wiedzieliśmy wcześniej. Każda więc nowa informacja musi znaleźć swoje połączenie z jakimś elementem wcześniej zdobytej wiedzy. Bardzo ważny jest tutaj proces owego przechodzenia elementów informacyjnych z poziomu wiadomości na poziom wiedzy. Francuski psycholog genetyczny Piage opisał procesy które tym procesm włączania informacji zawiadują.
Procesem tym zawiadują dwa podstawowe procesy mianowicie proces asymilacji wiedzy oraz proces akomodacji wiedzy. Z procesem asymilacji mamy do czynienia wówczas jeśli nowe informacji włączane do naszych struktur poznawczych są zgodne z naszą wcześniejszą wiedzą w wyniki czego następuje owe pogłębienie rozszerzenia danej struktury poznawczej. Jednostka ma wówczas poczucie że napływają ce do niej informacje potwierdzają jej wcześniejszą wiedzę. Nie zawsze jednak tak się dzieje ponieważ bardzo często nowe informacje kłócą się (są niezgodne) z wcześniej ukształtowanymi strukturami poznawczymi. Powstaje więc swoisty dysonans poznawczy między tym co jednostka wie na bazie swoich wcześniejszych doświadczeń a tym co niesie mu aktualnie otoczenie. Powstaje więc potrzeba ustosunkowania się do nowych niezgodnych z naszą wcześniejszą wiedzą informacji. W związku z tym iż człowiek nie może funkcjonować w warunkach chaosu poznawczego dysonans poznawczy który się wytworzył musi zostać zredukowany. Odbywa się to albo porzez bezwzględne odrzucenie informacji w wyniku czego nie następuje przebudowa struktur albo tez rozpoczyna się pewien proces który związany jest z przebudowywaniem naszej struktury poznawczej. Rozpoczyna się proces obrony spostrzerzeniowej w wyniku czego jednostka zdaje sobie sprawę iż musi dokonać przebudowy swojej wiedzy. Ważnymi czynnikami wpływającymi na ową przebudowę jest kierowanie się ilością źródeł które potwierdzają daną informację a także ich jakością. Jeśli źródło informacji jest dla nas znaczące to jesteśmy skłonni szybciej dokonać owej przebudowy naszych struktur. Można więc powiedzieć że akomodacja polega na przebudowie naszych struktur poznawczych w sytuacji gdy nowe wiadomości nie są zgodne z naszą wcześniejszą wiedzą. Ale co do których przekonaliśmy się iż są one prawdziwe. Oczywiście te informacji zgodnie z tym co powiedziano wcześniej muszą coś znaczyć w kontekście wcześniej ukształtowanej wiedzy. MĄDROŚĆ: Jest to równowaga między tym co logiczne i tym co aksjologiczne (zw. z systemem wartoścci) mądrość bowiem polega nie tylko na posiadaniu wysokiego poziomy wiedzy ale przede wszystkim na umiejętności wykorzystywania jej zgodnie z obowiązującym w danym kręgu cywilizacyjnym systemem wartości, który to system odnosi się do kwestii prawdy, piękna i dobra. UMIEJĘTNOŚCI: traktuje się jako jedno z ważniejszych pojeć dydaktyki z tego względu iż uczenie to nie tylko zdobywanie wiedzy ale równiez zdobywanie sprawności. Umiejętność jest to sprawność zdobyta na bazie ćwiczeń. Kształtowanie umiejętności wymaga pewnej chronologi działań związanej z tym iż najpierw musimy określić teoretyczne wymiary umiejętności bowiem teoria powinna poprzedzać każde działanie. a następnie musi być dokonany pokaz tych umiejętności w wyniku czego osoba zdobywająca umiejetność musi zwiększać poziom swojej aktywności i w coraz większym stopniu wykonywać daną umiejętność samodzielnie. Z pojęciem umiejętności wiąże się pojęcie nawyku. Nawyk bowiem jest to doskonale wyćwiczona umiejętność różni się jednak od operacji umysłowej tym że jest izolowany i wykonywany. Nie zawsze jest tak że mówimy o procesie ucznienia się iż każda umiejętność musi przekształcić się w nawyk często bowiem jest tak iż zależy nam na orginalności, nietypowości działań gdzie nawyk może być elementem hamującym kreatywność. Ważnym pojęciem w zakresi dydaktyki są pojęcia dotyczące poziomów poznawczych człowieka wiadomo bowiem że jednostka buduje swoją wiedzę w oparciu o poziom poznania zmysłowego, poznania umysłowego i praktycznego działania. Należy więc okreslić jakie procesy psychiczne mają miejsce na poziomie poznania zmysłowego i umysłowego, bowiem w obrębie tych procesów następuje kształtowanie całego aparatu pojęciowego człowieka w wyniku czego gotowy będzie on do formułowania sądów odnośnie do otaczającej go rzeczywistości. Na poziomie zmysłowym przygotowywany jest materiał który poddawany jest obróbce w procesach myślenia. Gdyby przyrównać procesy poznawcze człowieka do procesów produkcyjnych to warto zauważyć że na poziomie poznania zmysłowego przygotowywany jest surowiec który zostaje poddawany procesom przetwarzania w ramach różnych technologii myślenia, oznacza to iż dbałość zarówno o jakość tego surowca jak również jakość technologii przetwarzania rzutuje na całą jakość procesów poznawczych człowieka. Na poziomie poznania zmysłowego wyróżniamy 3 procesy psychiczne, a mianowicie wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia. Wrażenie są to najprostsze procesy psychiczne polegające na odzwierciedlaniu pojedynczych i zewnętrznych cech przemiotów, wato zauważyć jak istotne w kontekście kształtowania pojęć jest wyróżnianie poszczególnych cech (pojęcia to nic innego jak umiejętność wyróżniania wspólnych cech dla danej klasy przedmiotu). Wrażenia mają charakter monosensorycznych (jedno-bodźcowych). Jest to więc odzwierciedlenie jakieś barwy, kształtu, zapachu. Wrażenia przygotowują odpowiednie wykorzystanie spostrzeżeń w procesie poznania zmysłowego człowieka. Powstaje pytanie czyn różnią się spostrzeżenia od wrażeń.spostrzeżenia są to takie procesy psychiczne które polegaja na odzwierciedlaniu zewnętrznych cech przedmiotów, ale w ujęciu całościowym. Mają więc charakter polisensoryczny, a nie mono sesoryczny. Spostrzeżenia nie można postrzegać w sposób potoczny jako odbieranie jedynie bodźców o charakterze wzorkowym. Wyobrażenia mają charakter odtwórczy, przywoływanie wcześniejszych spostrzeżeń. Wyobrażenia są to takie procesy psychiczne które polegaja na odzwierciedlaniu zewnetrznych cech przemiotow w momencie gdy one nie oddziałoowują na nasze zmysły, wyobrażenia mają charakter odtwórczy ponieważ odwzorowują wcześniejsze spostrzeżenia. Chcąc rozróżnić pojęcie wyobrażeń od wyobraźni, należy stwierdzić że wyobraźnia ma charakter twórczy, ponieważ wiąże się z tworzeniem nowych obrazów na bazie wcześniejszych wyobrażeń. To w jaki sposób wyobraźnia będzie funkcjonowała zależy od tego czy w doświadczeniach jednostki zawarte były wcześniejsze doświadczenia. Drugi poziom do poziom poznania myślowego Myśleć to przetwarzac informacje zawarte w naszych wrażeniach, spostrzeżeniach i spostrzeżeniach. Te informacje przetwarzane są na różne sposoby w obrębie różnych rodzajów myślenia. Wyróżniamy bowiem takie rodzaje myślenia jak myślenie logiczne, myślenie konkretno-obrazowe, abstrakcyjne, produktywne, intuicyjne. Co oznacza że procesy przetwarzania materiału zmysłowego mają bardzo różnorodny wymiar. Te różne rodzaje przetwarzania określamy mianem operacji myślowej. Przykładowo w myśleniu logicznym wyróżniamy operacje takie jak : porównywanie gdzie skupiamy się na wyszukiwaniu cech różnicujących i wspólnych. Analiza która polega rozkładaniu pewnej całości na elementy składowe. Operacją odwrotną do analizy jest synteza, formułujemy całość. Ważną operacją jest w myśleniu logicznym jest abstrahowanie które konczy proces kształtowania pojęcia ponieważ polega na odrywaniu cech wspólnych danej klasy przemiotów, od cech indywidualnych. W myśleniu produktywnym wyróżniamy operacje myślowe takie jak interpolacjia (uzupenianie wenętrzej struktury niepełnych danych) i ekstrapolacja (polega na przewidywaniu zakończeń tych struktur, a więc wychodzeniu poza dostarczone informacje). Myślenie zaś intuicyjne wykorzystuje tak ważną operacje myślową jak kombinowanie które polega na łączeniu odległych względem siebie danych które pozornie nie mają związku, ale ten związek możemy wykazać. Myślenie więc intuicyjne to zdecydowanie myślenie szybsze od myślenia logicznego a prawie tak samo efektywne. MOTYWACJA: (Motywy wynikaja z konieczności zaspokajania potrzeb.) Motywy związane są z pobudzeniem jednostki do działania, a ich realizacja jest związana z powrotem do homeostazy. Motywy biorą sie z potrzeb, w zalezności z jakim rodzajem potrzeb mamy do czynienia, uruchomiony jest przez podmiot odpowiednie działanie o charakterze ukierunkowanym. Motyw zatem żeby mógł się pojawić musi mieć okreslony kierunek, a także musi mieć określone prawdopodobieństwo osięgnięcia. O strony dydaktycznej istotne jest to aby zarówno nauczyciel jak i uczniowie mieli świadomość kierunku podejmowanych działań i tego aby wyznaczone cele były możliwe do realizacji, a więc dostosowane do możliwości rozwojowych ucznia. POSTAWA: Jest to utrwalony akt motywacyjny, to znaczy że w sytuacjach identycznych albo podobnych wyrobiony motyw który stał się postawą zostanie uruchomiony. Aby wytworzyć postawę musimy odpowiednio operować systemem nagród i kar, tak aby odpowiednio wzmiacniać dany motyw aby przekształcił się on w odpowiednią postawę. Jest to bardzo ważne zadanie z pkt. widzenia dydaktyka ponieważ niemożliwe jest wyrabianie motywacji na każdej lekcji. gdyż groziłoby to nie zrealizowaniem programu nauczania. W związku z tym że wyróżnia się motywy zewnętrzne i wewnętrzne ważne jest aby motywy zewnętrzne przekształcać w motywy wewnętrzne, np. od przekonania iż muszę otrzymać dobrą ocenę do przekonania iż warto coś wiedzieć samemu.
Postawa jest zawsze stosunkiem człowieka do czegoś. W psychologii wyróżnia się 3 rodzaje stosunków: do rzeczy (określamy mianen zainteresowań), do czynności (okreslamy zamiłowaniami) , do ludzi (uczucia).
Postawy mogą być również podzielone na :
intrapersonalne skierowane do samego siebie,
interpersonalne skierowane do drugiego człowieka,
postawy społeczne odnoszące się do społeczeństwa jako do całości,
postawy ideowe.
INTELIGENCJA: W literaturze przedmiotu wyróżnia się wiele definicji inteligencji, różne rodzaje inteligencji. Najbardziej znaną wg Spirmen jest to zdolność jednostki do dostosowywania się do nowych warunków działania. Wyróżnia się również dwupoziomową definicję inteligencji gdzie mówi się że w inteligencji (g. Factor) wyróżnia się czynnik ogólny i czynniki szczególowe.
Inteligencję dzieli się również Cakatelem triadową definicję inteligencji typu AB i C
Gdzie def. A stanowi inteligencja wrodzona. (dziedziczna)
Grupa B inteligencja nabyta, poprzez edukacje, oddziaływanie społeczne
Grupa C inteligencja mierzalna obliczną ilorazem inteligencji.
Trudno jest rozdzielić dla jednostki jaki zakres inteligencji wrodzonej i nabytej bierze się w inteligencji C jej wspólny wymiar.
INTELIGENCJA JEST TO ZDOLNOŚĆ OGÓLNA, co oznacza że jednostka charakteryzująca się inteligencja ogólną większość czynności wykonuje na wysokim poziomie,
ZDOLNOŚCI jest to inteligencja szczegółowa kierunkowa do czegoś lub ku czemuś. Istnieje koncepcja Gworda który inteligencję opisał poprzez 120 rodzajów zdolności, oznacza to iż jednostka posiadająca pewne zdolności wykazuje je w zakresie tylko wybranych sfer poznawczych (zdolności manulane, poznawcze).
Zagadnienia dot. metod badań.
Metody badań są to teoretycznie uzasadnione zabiegi koncepcyjne i instrumentalne obejmujące całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. W obrębie każdej metody badań funkcjonują odpowiednie techniki badawcze. Nie stwierdza się iż technikami są bliżej określone czynności badawcze. w obrębie danej metody badań. Każda z metod badań posiada również swoje narzędzia badawcze, które mogą mieć charakter przedmiotów badawczych takich jak kwestionariusz ankiety, czy wywiadu. Można więc powiedzieć że metoda badawcza to sposób badania, technika to czynność badawcza, a narzędzie to przedmiot za pomocą którego zbieramy materiał badawczy. Do najważniejszych metod w dydaktyce a także w pedagogice społecznej, zaliczamny takie metody jak metody obserwacji, metodę eksperymentu metodę socjometryczną, a także metody socjograficzne takie jak ankieta i wywiad. Ważną też metodą jest tkz. analiza dokumentów.
METODY OBSERWACJI:
Obserwacja jako metoda badań, jest najopularniejszą metodą badań pedagogicznych jest nieodzowna w pracy każdego pedagoga. Charakterystyczną cechą obserwacji jest że dotyczy ona faktów, zdarzeń i zajwisk w naturalnym rozwoju i nie wywiera wpływu na ich powstanie i przebieg. Obserwację można traktować jako planowe świadome spostrzeganie, w ujęciu psychologicznym.
Obserwacja jest to (łobocki) osobliwy sposób spostrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich środowisku oraz będących w zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Definicja ta oznacza iż mamy pewną chronologię postepowania jesli chodzi o prowadzenie badań metodą obserwacji. A więc rozpoczyna ją faza spostrzeżeń następnie faza gromadzenia danych która kończy się dokonaniem interpretacji zebranego materiału badawczego, aby obserwacja miała charakter naukowy musi spełniać odpowiednie warunki:
1. Obserwacja musi mieć charakter celowy, tzn. badacz musi zdawać sobie sprawę z tego co zamierza badać i czy to co zamierza badać możliwe jest do zbadania za pomocą metody obserwacji.
2. Drugim warunkiem jest dokładność obserwacji na której poprawność składają się 3 elementy: obserwacja musi byś wierna, wyczerpująca, wnikliwa. Obserwacja jest wierna jeśli oddaje rzeczywistość taką jaką ona rzeczywiście jest, wyczerpująca jest wczas jeśli obejmuje wszytskie elementy zakreślone celem obserwacji, wnikliwośc obserwacji polega na tym iż badacz dokonuje właściwej interpretacji zebranego materiału co oznacza iż obserwacja nie kończy się zebraniem faktów ale dokonaniem ich właściwej analizy.
3. Planowość , okreslenie czasu, miejsca obserwacji, sposobu zbierania danych, zawiera narzędzia badawcze. (ściśle określony arkusz obserwacyjny. Ważną cechą obserwacji jest selektywność czyli wybiórczość obserwowanych zjawisk. Tylko w obserwacji całościowej nie dokonujemy selekcji obserwowanych zjawisk. Slektywność polega na uwzględnieniu w obserwacji istotnych cech badanego zjawiska, a pominięciu tego co nie pozostaje w związku z przedmiotem badań dzięki temu skraca się drogę dojścia do celu jakiej wyznaczono obserwacji.
4. Obserwacja naukowa musi mieć charakter obiektywny co oznacza iż nie może byc
ona skażona subiektywizmem obserwatora. Najważniejszym elementem zabezpieczającym obiektywność obserwacji jest kategoryczne rozdzielenie faz obserwacji. A więc odzielenie fazy spostrzegania od fazy gromadzenia, i fazy gromadzenia od fazy interpretacji. Nałożenie się tych faz na siebie prawie zawsze skutkuje brakiem obiektywizmu obserwacji.
Ważnym elementem jest określenie przedmiotu obserwacji, ustalenie przedmiotu obserwacji zależy od celu badań. Na podstawie sformułowanego celu obserwacji jest problem badawczy, o ile cel badań określmay w formie zdania oznajmującego, o tyle każdy problem badawczy przymuje formułę pytanie badawczego. Można więc powiedzieć że między pytaniem i problemem zachodzi taki związek jak między formą a treścią. W tym sensie że pytanie stanowi formę wyrażania treści problemu. Nalezy pamiętać że zastosowanie każdej z metod zalezy od formuły postawionego problemu. Obserwacja nie ingeruje w obserwowane środowisko.
PRZEDMIOT OBSERWACJI: W sensie metodologicznym wyróżnia się 3 elemety składające się na przedmiot obserwacji.
1. Zachowania, powstaje jednak pytanie czy zachowania możemy właściwie zinterpretować bez uwzględnienia innych czynników.
2. Sytuacje w których dane zachowania występują. (różne zachowania) Bardzo często traktuje się zachowania ucznia jako reakcję na sytuację w jakiej się znalazł.
3. Warunki w jakich sytuacje miały miejsce, bowiem w tych samych sytuacjach ale odmiennych warunkach ludzie mają skłonność zachowywać się odmiennie.
Obserwację dzieli się na uczestniczącą i nieuczestniczącą, nieuczestnicząca -czynna, nieuczestnicząca- bierna.
Z obserwacja uczestniczącą mamy do czynienia wówczas jeśli obserwator jest elementem składowym sytuacji którą obserwuje. W takiej sytuacji znajduje się nauczyciek prowadzący lekcję który oberwuje swoich uczniów, obserwacja
nieuczestnicząca to tak gdy obserwator znajduje się poza systuacją która jest przez niego obserwowana.
Wśród tech. uczestnicżacejWyróżnia się 3 techniki obserwujące tech. obserwacji dorywczej, tech. dzienników obserwacyjnych oraz tech. obserwacji kategoryzowanej.
Wsród tech. nieuczestniczącej tech. próbek zdarzeń , tech. próbek fotograficznych, tech. próbek czasowych.
Technika obserwacji dorywczej jest najmniej naukową z reguły nie ma okreslonego celu badawczego, a stosowana jest np. przez nauczyciela który potraktował zachowania uczniów jako istotne i chce je opisać.
Technika dzienników obserwacyjnych służy badaniu pewnych procesów na przestrzeni na przestrzeni stosunkowo długiego okresu czasu. Służy więc do prowadzenia badań podłużnych.
Technika obserwacji kategoryzowanej związana jets z selektywnym podejściem do badań gdzie badania prowadzone są tylko w jednym wybranym aspekcie bez uwzględniania innych.
Technika próbek zdarzeń służy poznawaniu genezy zachowań wcześniejszych na podstawie analizy dynamiki zachowań grupowych.