Stanisław Teofilowicz SZACKI (1878-1934)

• Rosyjski pedagog społeczny pochodzenia polskiego.

• Jesienią 1905 r. założył ze współpracownikami Settlement (na wzór amerykański pod taką samą nazwą). Była to organizacja dla miejskiej biedoty w moskiewskiej dzielnicy Butyrki i Marjinowa Roszcza, obejmująca: kolonię pracy, przedszkole, kluby dziecięce, pracownie zajęć pozalekcyjnych. Celem przedsięwzięcia było stworzenie sprzyjających warunków dla wszechstronnego rozwoju dzieci, wychowania umysłowego, estetycznego, wychowania przez pracę, rozwijania samorządności na zasadzie poszanowania osobowości dziecka. Był to pierwszy w Rosji znaczący ośrodek kultury dla robotników. Choć Setlement był apolityczny, władze carskie dopatrzyły się w nim przejawów dążności socjalistycznych i 1908 r. zamknęły cały zespół placówek, a organizatorów aresztowali. Dzięki konsekwencji Szackiego w 1909 r. powołano placówkę pod nazwą Praca i Odpoczynek Dziecka oraz otwarto eksperymentalną szkołę podstawową, w której - zgodnie z życzeniem władz - nie przekraczano ram programu szkolnego i z konieczności poprzestawano na opracowywaniu metodyk pracy przedszkolnej i pozaszkolnej.

• W 1911 r. wspólnie z żoną, Walentyną Nikołajewną, założył kolonię dziecięcą Bodraja Żyźń (Dziarskie Życie), gdzie stworzono wspólnotę dla rozwoju twórczych zdolności wychowanków (m.in. pod wpływem Deweya). Podstawą w tej kolonii była praca fizyczna, poprzez którą dzieci nabywały różnorodne nawyki i umiejętności. Wiele uwagi poświęcano również sztuce: spektaklom teatralnym, słuchaniu muzyki, graniu na instrumentach muzycznych, śpiewom chóralnym. Ideał wychowania kolonistów Szacki sformułował następująco: PĘCHERZE NA DŁONIACH I WYŻSZA KULTURA.

• W książce pt. „Bodraja Żyźń” (1915 r.) wspólnie z żoną przedstawili swoje doświadczenia z działalności praktycznej i refleksję dotyczącą nowych wówczas prądów pedagogicznych Zachodu. Wielu zachodnioeuropejskich pedagogów Szacki poznał osobiście podczas pobytów w Szwajcarii, Francji, Belgii i Niemczech.

• W 1919 r. na podstawie projektu Szackiego zorganizowano Pierwszą Doświadczalną Stację Oświaty, która miała dwa oddziały: moskiewski i kałuski. Organizacja obejmowała różne instytucje eksperymentalne: przedszkola, szkoły, placówki pozaszkolne, kursy pedagogiczne. W rejonie kałuskim stacja podjęła się upowszechniania obowiązku szkolnego.

• KONCEPCJA SZKOŁY ŚRODOWISKOWEJ.

• W trakcie działalności stopniowo kształtowała się koncepcja pracy dydaktyczno-wychowawczej i organizacyjnej, określana mianem szkoły środowiskowej. Szacki coraz bardziej przekonywał się, że szkoła może osiągać zamierzone cele pracy, gdy uwzględni całokształt wpływów na wychowanie ze strony środowiska rodzinnego i lokalnego. Początkowo preferował jedynie kompensowanie braków tych środowisk, uwzględniał hamowanie postępów wychowania przez te środowiska, w końcu doszedł do przekonania, że trzeba tak organizować pracę, żeby szkoła oddziaływała na środowisko ucznia, przekształcała je.

• Warunki środowiskowe określają charakter pracy dydaktyczno-wychowawczej. Środowisko podlega wpływom pedagogicznym, jeśli stosuje się odpowiednie środki i wykorzystuje możliwości organizacyjne. Poprawienie pracy szkoły następuje poprzez poprawę warunków środowiska, a z drugiej strony szkoła może stać się siłą przekształcającą środowisko.

• Warunkiem uczestnictwa uczniów w życiu swego środowiska jest powiązanie przez szkołę nauczania z życiem społecznym i gospodarczym. Szkoła powinna ściśle współpracować nie tylko z rodzicami, lecz również ze wszystkimi instytucjami (kulturalnymi, ekonomicznymi, społecznymi).

• Jednym z zadań szkoły jest zbliżanie celów wychowania szkoły i domu.

• Nauczyciele powinni stale podnosić kwalifikacje. Nauczyciel, zdaniem Szackiego, to nie tylko organizator procesu dydaktyczno-wychowawczego, ale także działacz społeczny i pracownik naukowo-badawczy. Tylko taki nauczyciel jest w stanie sprostać wymogom wszechstronnego poznania dziecka.

• Opracowany przez Szackiego model szkoły środowiskowej na wiele lat wyprzedził podobne doświadczenia amerykańskie, jugosłowiańskie i polskie (S. Kowalski, J. Wołczyk, M. Winiarski, E. Trempała).

• Nauka może wspomagać działalność praktyczną poprzez badania środowiska naturalnego, społecznego i... dziecięcego w sposób pośredni, poznając poglądy i oceny samych dzieci, a nie opinii dorosłych o dzieciach oraz bezpośrednio przez:

• obserwację (analiza i ocena wyników obserwacji);

• ankietowanie (analiza pisemnych opracowań dzieci na tematy wolne i zadane),

• metody eksperymentalne.

• Pod kierunkiem Szackiego zostały opracowane metody badań pedagogicznych: eksperyment społeczno-pedagogiczny, obserwacja i sondaż.

Na podstawie: Marian Bybluk: Szacki. [w:] T. Pilch (red.): Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Żak, Warszawa 2007.

Zygmunt Karol MYSŁAKOWSKI (1890-1971)

• Wybitny polski teoretyk wychowania, pedagog kultury.

• Studia na Wydziale Filozoficzny UJ (1909-1913), uzupełnił w Wiedniu. Po studiach pracował w gimnazjum w Warszawie (1915-1919), nauczając także na Wyższych Kursach Pedagogicznych. W 1917 uzyskał doktorat i opublikował pierwszą pracę pedagogiczną „O rozwoju pedagogiki w Polsce” (1919). Później (1920-1923) był dyrektorem Seminarium Żeńskiego im. G. Piramowicza w Lublinie. Otrzymał stypendium rządu francuskiego i odbył studia uzupełniające w Paryżu (1923). Po powrocie został zatrudniony na UJ w Seminarium Filozoficznym kierowanym przez Władysław Heinricha. W czasie asystentury publikował prace poświęcony różnym zagadnieniom filozoficznym.

• W 1925 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego, zostając pierwszym na UJ docentem pedagogiki. Został kierownikiem Katedry Pedagogiki na UJ i zorganizował studia pedagogiczne.

• Mysłakowski zajmował się wieloma zagadnieniami pedagogicznymi: środowiskowym uwarunkowaniem wychowania, pedeutologią, a także dążył do zintegrowania wiedzy pedagogicznej, tworząc teorię pedagogiki jako nauki.

• W latach 1927-1930 pełnił funkcję dyrektora Instytutu Pedagogicznego w Katowicach. Współpracując tam z grupą nauczycieli śląskich, zainicjował i przeprowadził oryginalne badania zespołowe nad rodziną wiejską jako środowiskiem wychowawczym. Efektem była praca „Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze” (1931).

• Wraz z socjologiem F. Grossem przeprowadził w ramach Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego badania ankietowe nad samokształceniem robotników i kulturą robotniczą.

• Wraz z J.S. Bystroniem, B. Nawroczyńskim i S. Szumanem redagował „Kulturę Pedagogiczną” - dwumiesięcznik poświęcony teorii wychowania.

• Podczas konferencji w Liѐge (1936), Genewie (1938), Paryżu (1938) poznał wybitnych pedagogów zachodnioeuropejskich.

• 6.11.1939 r. został aresztowany wraz z innymi profesorami UJ przez wojsko niemieckie i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po powrocie angażował się w organizację tajnego nauczania i działalność konspiracyjną.

• W 1945 r. zorganizował krakowski oddział Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, zostając pierwszym jego prezesem. Wyraźnie opowiedział się po stronie marksizmu. Brał udział w kongresach pedagogicznych w Pradze (1945) i w Moskwie (1947) poświęconych miejscu wychowania w nowej rzeczywistości politycznej.

• Miał duże uzdolnienia badawcze oraz rozległe talenty i zainteresowania artystyczne. Zajmował się historią sztuki, tworzył grafiki, malował obrazy, uprawiał fotografię artystyczną, próbował sił na polu literackim. Zadziwiał wiedzą z różnych dziedzin nauki i sztuki. W związku z tym jego twórczość naukowa miała charakter wielowątkowy i uniwersalistyczny. Twórczo asymilował i adaptował do pedagogicznych teorie filozoficzne, psychologiczne, socjologiczne.

Na podstawie: Tadeusz Aleksander: Mysłakowski. [w:] T. Pilch (red.): Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Żak, Warszawa 2007.

---