Chrzanowska Iwona
Florystyka sem. I
Ikebana
Samo słowo "Ikebana" wywodzi się od dwóch japońskich słów, "ike" oznaczającego "ożywiać",oraz "bana" tłumaczonego jako "kwiat". Inaczej zestaw tych dwóch wyrazów przetłumaczyć należy bardziej dowolnie jako kompozycję kwiatową. W uproszczeniu powiedzieć zatem można, ze Ikebana polega na odpowiednim zestawieniu kwiatów, gałązek i roślin z ozdobnymi liśćmi, oraz ich pełnym zharmonizowaniu również z samym naczyniem. Sednem sprawy jest tutaj wyczucie proporcji, wykorzystanie kontrastu i umiejętne rozłożenie całego materiału.
Japońska sztuka układania kwiatów skupia się głównie na tworzeniu harmonii linearnych konstrukcji, rytmu i koloru. Ludzie Zachodu podkreślając ilość i barwy roślin, poświęcają przede wszystkim uwagę pięknu kwiatów. Japończycy natomiast podkreślają linearne aspekty całej kompozycji. Rozwinęli oni zatem sztukę obejmującą nie tylko kwiaty, ale również wazon, łodygi, liście i gałęzie. Cała struktura japońskiego układania kwiatów opiera się na trzech głównych punktach, symbolizujących zawsze elementy: niebo, ziemię i ludzkość.
Narodowa japońska legenda głosi, że już w szóstym wieku naszej ery syn pewnego księcia, Shokelo, wybrał się w daleką podróż do Chin. Tam po raz pierwszy zobaczył artystyczne kompozycje ułożone właśnie z roślin. Po powrocie do kraju syn księcia zapoznał z tą oryginalną sztuką miejscowych kapłanów. Odtąd zaczęli oni dekorować ołtarze lokalnych bogów kompozycjami z roślin. A zatem materiały roślinne początkowo służyły wyłącznie do dekorowania samych wnętrz świątyń. W taki właśnie sposób narodziła się w Japonii poprzedzająca Ikebanę sztuka, którą do dzisiaj określa się tam krótkim słowem Kuge. W dosłownym tłumaczeniu termin ten oznacza po prostu "kwiaty dla
bogów".
Kiedy Buddyzm zdominował japońskie wyspy, jego mnisi z łatwością przejęli od miejscowej ludności tradycje dekorowania światyń kompozycjami z roślin. Początkowo dominowały w nich dedykowane Buddzie kwiaty lotosu. Ale już w dziesiątym wieku pojawiać zaczęły się też inne rośliny. Specyficzne, bardziej rygorystyczne zasady układania ich w kompozycje ustaliły się dopiero w XII wieku. Okres ten uznać należy za czas narodzin praikebany. Za prawdziwego prekursora ikebany uważany jest natomiast mnich Ikenobō Senkei żyjący w XV wieku. W tym czasie narodził się również sam termin Ikebana.
Analizując stare orientalne wazy, które przedstawiają ilustracje pierwszych japońskich roślinnych kompozycji, można zauważyć, że od samego początku dominowała w nich zasada proporcjonalnego rozmieszczenia trzech elementów. Stare chińskie przysłowie mówi bowiem, że "jedna linia jest tylko pustym symbolem, dwie stanowią już pewną harmonię, ale dopiero trzy umożliwiają pełne urzeczywistnienie kompozycji". Dlatego nieprzypadkowo przed buddyjskimi świątyniami do dzisiaj spotkać można często aż trzy pomniki Buddy.
Zgodnie z opisaną powyżej regułą w Ikebanie dominuje nieprzerwanie od samego początku jej narodzin zasada tworzenia kompozycji zawsze z pełnym uwzględnieniem trzech elementów. Reprezentują one kolejno "niebo", "człowieka" i "Ziemię". Ustalone jest przy tym, że wysokość "człowieka" musi równać się 2/3 wysokości "nieba", a "Ziemia" to 1/3 wysokości "Nieba". Teraz już bardzo łatwo zrozumieć, że wszystkie Ikebany mimo tak dużego zróżnicowania roślinnego mają jednak zawsze coś ze sobą wspólnego - to właśnie proporcje.
Pierwotny, trzyelementowy układ kompozycyjny w miarę upływu czasu i rozwoju sztuki poszerzono jeszcze o inne dodatkowe elementy, jak np. górę. Niekiedy kompozycję uzupełnia się dalszymi symbolami, chociaż zasada japońskiej sztuki układania kwiatów mówi, że rysunek jest najpiękniejszy wówczas, gdy elementów jest jak najmniej. Sprawia to bowiem, że są one bardziej czytelne.
Niezwykle ważnym jest też fakt posiadania przez każdy z elementów pozytywnego albo też negatywnego aspektu. Oba je trzeba przy tym utrzymać w odpowiedniej równowadze. Decydujące jest jednak osobiste, wewnętrzne nastawienie samego twórcy. Musi być ono pełne samokontroli, z humanistycznym ukierunkowaniem w stronę tworzonego dzieła oraz szczególną wrażliwością na piękno, które odzwierciedlać będzie przecież osobowość samego twórcy.
Fascynującym jest natomiast sam historyczny rozwój kolejnych stylów Ikebany. Proces ten w pewnym sensie porównywać można z kolejnymi stylami, jakie pojawiały się w europejskim malarstwie.
Piętnasty wiek to narodziny najstarszego, klasycznego już obecnie stylu kompozycji Rikka. Od czterdziestu pięciu pokoleń styl rikka (stojące kwiaty) popularyzuje ród Ikenobō. Kolejne stulecia wykształcają trwający do dnia dzisiejszego tradycyjny ceremoniał picia herbaty. Tutaj do dekorowania wnętrz stosuje się zawsze specyficzny rodzaj aranżacji kwiatów, określany słowem Chabana. Z kolei styl łączący w sobie elementy Rikko i Chabana to powstały nieco później Seika.
To mistrz szkoły układania kwiatów i roślin, Unshin Ohara, skonstruował kenzan, umożliwiający ustawianie wychodzących z pojemnika łodyg pod dowolnie wybranym przez twórcę kątem, prowadząc do narodzin całkiem nowego stylu Moribana.
Jak wielką popularnością cieszy się w Japonii Ikebana, najlepiej potwierdza fakt istnienia tam aż pięciu tysięcy szkół uczących wyłącznie tej właśnie sztuki. Obok wspomnianej już wyżej szkoły Unshin Ohara, wielkim szacunkiem cieszy się również mistrz Sofu Teshigahara, który pierwszy połączył tradycje Dalekiego Wschodu z elementami kultury Zachodu.
Od kilkudziesięciu lat Ikebana przenikać zaczęła i do naszej zachodniej tradycji obyczajowej.Samo słowo nie jest już wcale obce ani dla przeciętnego Europejczyka,jak i dla szarego mieszkańca Północnej Ameryki. Samej sztuki nauczyć się można natomiast na organizowanych dosłownie wszędzie kursach nierzadko prowadzonych przez samych mistrzów sprowadzanych z Orientu.