Podstawowe charaktery i dyspozycje uzupełniające
Aby odczytać swój styl charakteru, należy - po wypełnieniu kwestionariusza Bergera - zsumować liczbę punktów w każdej dziesiątce pytań. A zatem: sumujemy odpowiedzi na pytania od 1 do 10, następnie od 11 do 20 itd., aż do pytań 81-90. Wartości uzyskane wskazują na natężenie kolejnych dyspozycji charakterologicznych. Pierwsze trzy z nich określają typ charakteru (są to: emocjonalność, aktywność i oddźwięk psychiczny), a kolejne specyfikę określonego typu (zakres świadomości, biegunowość, zachłanność, upodobania zmysłowe, tkliwość i pasje intelektualne).
Charakterystykę pierwszych trzech dyspozycji podajemy oddzielnie, a wartości średnie wynoszą dla nich: Emocjonalność 55 pkt., Aktywność 56 pkt., Oddźwięk 57 pkt. (zobacz rysunek pt. „Nasilenie podstawowych dyspozycji charakterologicznych). Charakterystyka sześciu pozostałych cech naszego charakteru - poniżej; średnie wartości wynoszą 50 punktów.
Zakres świadomości (L - nL)
Nasza uwaga zależy od tzw. "zakresu świadomości". Co przez to określenie rozumieć?
Pole świadomości może być „szerokie” (L = large), lub wąskie. Określamy je jako "szerokie" jeśli odznacza się ono dyspozycją do obejmowania wielu przedmiotów. Określamy pole świadomości jako "wąskie" (nL), gdy koncentruje się zwykle na jednym lub niewielu wrażeniach, wykluczając inne. Tak więc zakres świadomości to dyspozycja do otwierania lub zacieśniania pola uwagi.
Biegunowość (M lub V)
Dyspozycję do wojowniczości lub ugodowości nazywamy b i e g u n o w o ś c i ą. Zamyka się więc między dwoma krańcami: jednym z nich jest M a r s (M), drugim V e n u s (V).
Mars - to walka, Venus - to zjednywanie, a nawet uwodzenie. Można by również uznać, ujmując rzecz idealnie, Mars za pierwiastek typowo męski, Venus zaś za typowo kobiecy.
W rzeczywistości spotykamy wprawdzie mężczyzn typu „Venus", a kobiety - „Mars", nie nazwiemy ich nigdy jednak typowymi mężczyznami czy kobietami.
Zachłanność (Avidite -- Av lub nAv)
Dyspozycja do wprowadzania świata zewnętrznego w swoje wnętrze i przekształcania go na swój sposób nosi nazwę zachłanności. Jest to więc pragnienie posiadania przedmiotów zarówno duchowych; jak i materialnych przez zdobywanie albo przez ich utrzymanie. U małego dziecka dyspozycja ta przejawia się przede wszystkim w odżywianiu się: pochłania ono pokarm lub zatrzymuje i gromadzi go.
W późniejszych latach zachłanność przybiera inne formy, ale funkcje zostają te same, tzn. albo czynne pochłanianie i zdobywanie np., pieniędzy, wiedzy, sukcesów wojennych czy salonowych, albo też bierne zatrzymywanie i gromadzenie tego wszystkiego, co dla danej osoby stanowi największą wartość.
Pierwsza funkcja; tzn. wchłanianie i zdobywanie, zwykle cechuje charaktery aktywne, druga zaś, tzn. zatrzymywanie i gromadzenie - charaktery silnie sekundalne. Tak więc ambitni zdobywcy, dla których każdy sukces jest tylko szczeblem do następnego, jak Napoleon Bonaparte to ludzie, u których aktywność nadała zachłanności charakter czynny. Natomiast skąpcy, uporczywi kolekcjonerzy najróżniejszych przedmiotów są .przykładem związania się sekundalności z zachłannością bierną. Oba typy zachłanności mogą się zresztą łączyć w jednym podmiocie. Oczywiście zachłanność wiąże się z innymi dyspozycjami. Np. jeśli ktoś jest zachłanny i zarazem Mars, będzie chciał poddać wszystkich sobie, choćby przy użyciu brutalnej siły, a zachłanny Venus uczyni to samo, ale inaczej, mianowicie czarując innych i poddając ich swemu urokowi.
Upodobania zmysłowe (Interets sensoriels - Is lub nIs)
Dyspozycję do odczuwania a przyjemności w doznaniach zmysłowych określamy jako upodobania zmysłowe niezależnie od ich celowości biologicznej. Tak więc odżywianie jest niezbędne do życia, można jednak jeść dla samej przyjemności jedzenia. Najczęściej jedno łączy się z drugim. im bardziej jednak ktoś ma silne upodobania zmysłowe, tym więcej jest skłonny do traktowania takich doznań, jak jedzenie, picie, dotykanie, oglądanie, słuchanie itd., jako celów samych w sobie. Stąd uporczywe poszukiwanie rozkoszy cielesnych, pieszczot, wrażeń barwnych, dźwiękowych, zapachów, luksusu itp.
Wybitnym stopniem upodobań zmysłowych może odznaczać się żarłok, wyrafinowany smakosz, ale i subtelny artysta; zależy to od inteligencji i od pozostałych dyspozycji.
Upodobania zmysłowe różnią się do zachłanności, która kieruje świat zewnętrzny ku sobie, by go wchłonąć. Człowiek natomiast ogarnięty silnym doznaniem zmysłowym daje się porwać światu zewnętrznemu, tak że wychodzi z siebie, zapomina o sobie, doświadcza ekstazy.
Tkliwość (Tendresse -- T lub aT)
Utożsamienie na tyle, na ile to możliwe, własnych myśli i przeżyć z myślami i przeżyciami innych ludzi określamy jako t k l i w o ś ć. Różni się ona od emocjonalności, ponieważ człowiek emocjonalny nie zawsze jest równocześnie tkliwy; może również ktoś być tkliwy, a nieemocjonalny.
Emocjonalność należy bowiem rozumieć raczej jako skłonność do podniecania się (excitabilite), natomiast tkliwość jest równoznaczna z afektywnością (affectivite), czyli jest to zdolność do sympatyzowania z innymi. Wskutek emocjonalności nawet drobiazg, np. zadraśnięcie miłości własnej, burzy spokój wewnętrzny, ale jednoczesna nietkliwość pozostawia tego samego człowieka obojętnym nawet na największą niedolę bliźniego. Tak np. Robespierre - to sentymentalny- bez tkliwości, a Bougainville słynny żeglarz z XVIII/XIX w. - tkliwy, pozbawiony emocjonalności, natomiast Wiktor Hugo (EAP-choleryk) - był zarazem bardzo emocjonalny i tkliwy.
Pasja intelektualne (P - nP)
Zjawisko intelektu wiąże się z „czytaniem głęboko”, tj. z ujmowaniem istoty rzeczywistości. Człowiek z pasją intelektualną pragnie „widzieć” istotę sprawy, sięgać do „arche” tj. do tego, co było „na początku”. W drugim końcu mamy człowiek praktycznego, który szuka znaczenia praktycznego rzeczy, jej funkcji.
Uwaga: więcej informacji na temat powyższych dyspozycji znaleźć można np. w podręczniku J. Tarnowskiego „Z tajników naszego >Ja<”, Poznań 1987, str. 33 i nn.
2
Za: Tarnowski „Z tajników naszego „Ja”” 1986, str. 33 i nn
3