dr Małgorzata Rosin

Kontrakty

Umowa w szkole:

Przyjęte wspólnie przez uczniów, rodziców i nauczycieli wartości, zasady, cele i priorytety a także sposób ich realizowania:

• Decydują o stosunkach i atmosferze w szkole i klasie.

• Wpływają na sposób porozumiewania się, wzajemnego odnoszenia się do siebie, wzajemnego traktowania.

• Wyznaczają metody rozwiązywania sytuacji trudnych i konfliktowych.

• Uwrażliwiają na uczucia i potrzeby swoje i własne.

• Decydują o sposobie realizowania procesu wychowania i nauczania oraz o warunkach, w jakich on przebiega

• Pełni funkcję drogowskazu i pomocy w dokonywaniu wyborów;

• Tworzy ramy dla pożądanego sposobu zachowania i wzajemnego odnoszenia się do siebie;

• Jest elementem ułatwiającym budowania relacji wzajemnego zaufania, zrozumienia i porozumienia;

• Udostępniony wszystkim - można się do niego odwołać;

• Stanowi pomoc i wsparcie w sytuacjach trudnych

Zawarta umowa w szkole powinna dotyczyć m.in..:

• W jaki sposób chcemy nauczać, uczyć się i funkcjonować oraz tego, co dla nas ważne;

• Sposobów komunikowania się, rozwiązywania sytuacji trudnych, procedur postępowania i reagowania w sytuacji łamania ustalonych zasad;

• Stworzenia sposobów i form pomocy i wzajemnego wsparcia dla uczniów, rodziców i nauczycieli, ustalenia sposobu i trybu korzystania z niej;

• Uzgodnień dotyczących świętowania sukcesu.

Najlepszy nawet system wychowawczy, narzucony innym jako jedynie słuszny - bez uprzednich konsultacji, rozmów i dyskusji, wywoła opór, bunt, złość i zachowania destrukcyjne lub prowokacyjne.
Zamiast zaangażowania i współpracy, aktywność uczniów, rodziców i nauczycieli nastawiona będzie na omijanie, unikanie lub celowe łamanie narzuconych norm i zasad. Sytuacja nacisku i braku identyfikacji z systemem wychowawczym może prowadzić do konfliktów i konfrontacji albo do bezrefleksyjnej uległości opartej na silnym lęku.
E. Góralczyk

Trzy filary Ogólnoszkolnego Systemu Wychowania

• Przyjęta definicja procesu wychowania

• Uzgodniona hierarchia wartości

• Ustalone niezbywalne prawa i obowiązki

Definicja procesu wychowania

Z perspektywy psychologii humanistycznej wychowanie jest:

• Tworzeniem warunków do rozwoju osobistego, wolności i wzrastania;

• Wspomaganiem wychowanka w rozwoju i umiejętności dokonywania przez niego trafnych wyborów;

• Procesem ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości i samodzielności w sferze: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.

Uzgodniona hierarchia wartości

Wartości:

• Są związane z koncepcją człowieka przyjętą przez zespół pedagogów;

• Dotyczą uzgodnionej definicji wychowania;

• Stanowią podstawę tworzenia praw, norm i zasad postępowania;

• Odnoszą się do różnych sfer życia;

• Stanowią kryterium wyborów;

• Dotyczą wszystkich członków społeczności szkolnej.

Niezbywalne prawa ogólne/obowiązki

• Dotyczą i obowiązują wszystkich członków społeczności szkolnej;

• Nie podlegają negocjacjom;

• Wiążą się z koniecznością wzięcia odpowiedzialności za ich realizację;

• Głównym obowiązkiem jest obowiązek ochrony praw.

Rodzaje umów

• Umowy nauczycielskie.

• Umowy z rodzicami.

• Umowy z klasą.

Umowy nauczycielskie powinny dotyczyć :

• Polityki wychowawczej szkoły, uzgodnienia celów, zasad, priorytetów;

• Uzgodnienia kierunków działania i sposobu ich realizacji;

• Uzgodnienia definicji wychowania, hierarchii wartości oraz niezbywalnych praw obowiązujących w danej społeczności szkolnej;

• Ogólnych zasad i reguł funkcjonowania uczniów, nauczycieli i rodziców w najważniejszych obszarach życia szkoły;

• Sposobu funkcjonowania Rady Pedagogicznej jako sprawnie działającego zespołu (zadaniowego);

• Sposobu współpracy i porozumiewania się nauczycieli między sobą;

• Form i zakresu wzajemnej pomocy i wsparcia oraz sposobów rozwiązywania trudnych problemów w szkole, klasie i pomiędzy sobą;

• Sposobu podnoszenia własnych kompetencji osobistych i kwalifikacji zawodowych;

• Podziału zadań i odpowiedzialności za realizację uzgodnień;

• Sposobów nagradzania i świętowania sukcesów.

Umowa nauczycielska:

• Stanowi podstawę budowania wzajemnych relacji w gronie pedagogicznym i z innymi osobami;

• Zwiększa poczucie zrozumienia, wspólnoty i bezpieczeństwa;

• Daje nauczycielom możliwość wzięcia odpowiedzialności, zaangażowania się i poczucia sensu podejmowanych działań;

• Zapewnia stabilność, spójność poczynań i działań wychowawczych;

• Uczniowie i rodzice mają poczucie większej przewidywalności, jasności i przejrzystości oczekiwań i zamierzeń szkoły i konkretnych nauczycieli

Jak się przygotować do spotkania z klasą

• Stwórz wizję, wyobrażenie tego, na czym ci zależy;

• Przywołaj wspomnienia;

• Poznaj samego siebie;

• Zadbaj o swój rozwój;

• Zadbaj o siebie;

• Przygotuj się do działania;

• Dokonaj diagnozy zasobów;

• Dokonaj diagnozy „trudnych zachowań”;

• Poznaj zasady tworzenia umowy klasowej;

• Poznaj zasady stosowania konsekwencji.

Zasady tworzenia umowy klasowej

• Każda umowa dla konkretnej klasy powinna odzwierciedlać prawa, wartości, zasady i cele ogólnoszkolnej polityki wychowawczej.

• Nauczyciele dyskutują z uczniami kwestię podstawowego rozumienia wymogów dotyczących zachowania i uczenia się.

• Umowa powinna być opracowana wraz z uczniami w ciągu pierwszych dwóch tygodni roku szkolnego.

Cele umowy klasowej

Celem jest umożliwienie uczniom:

• Rozeznania w wartościach i celach ogólnoszkolnej polityki wychowawczej;

• Uzgodnienia tego, co dla nich najważniejsze, by mogli się czuć dobrze i bezpiecznie w klasie i szkole;

• Wsparcia dla budowania własnego etycznego rozeznania;

• Refleksji nad sensem podejmowanych działań;

• Poczucia wpływu na zdarzenia i własne zachowania;

• Dokonywania wyborów i wzięcia za nie odpowiedzialności;

• Poznania i respektowania praw oraz uczuć i potrzeb innych osób;

• Budowania wzajemnych stosunków, pozwalających na realizację wytyczonych zadań;

• Zaspokajania potrzeb indywidualnych i klasy jako grup (potrzeba bezpieczeństwa, stabilności, przewidywalności zdarzeń, uznania i inne);

• Modelowanie własnego zachowania;

• Integracji zespołu klasowego;

• Poczucia bezpieczeństwa i bliskości.

Ustalenia mogą dotyczyć (1):

• Wspólnych celów, zadań i priorytetów;

• Hierarchii wartości;

• Praw i obowiązków;

• Przepisów dotyczących uczenia się, zachowania oraz zasad postępowania w określonych sytuacjach;

• Dziedzin życia, których będą dotyczyć;

• Zwyczajów i tradycji klasowych;

• Systemu wskazówek, sygnałów i znaków przypominających i ułatwiających uczniom przestrzeganie zawartej umowy;

• Sposobu i zakresu wprowadzania zmian, dotyczących życia klasy oraz zachowania poszczególnych uczniów;

• Sposobu sygnalizowania przez uczniów trudności i problemów osobistych (zdrowotnych, rodzinnych, w kontaktach z rówieśnikami, w nauce);

• Trybu i sposobu sygnalizowania i zgłaszania trudnych sytuacji, konfliktów pojawiających się w klasie i na terenie szkoły w relacjach z uczniami czy nauczycielami;

• Określenie zakresu i form pomocy udzielanej uczniom, którzy pracują nad zmianą swojego zachowania (kto, kiedy, w jaki sposób, jak długo);

• Sposobu monitorowania procesu zmian - poprawy i odbudowy;

• Sposobu świętowania sukcesów;

• Procedur postępowania w sytuacjach nieprzestrzegania ustalonych zasad;

• Podstawowych konsekwencji za nieodpowiednie zachowanie, łamanie ustalonych praw, norm, zasad postępowania.

Zasady tworzenia zasad

Zasady powinny:

• Być spójne;

• Nawiązywać do zasad ogólnych;

• Dotyczyć zachowań koniecznych;

• Obejmować najważniejsze dziedziny życia klasowego;

• Zawierać stwierdzenia pozytywne i określać zachowania pożądane;

• Określać konkretny, pożądany sposób zachowania i postępowania.

Zasady mogą dotyczyć:

• Sposobu traktowania i odnoszenia się do siebie;

• Uczenia się;

• Porozumiewania się;

• Poruszania się;

• Rozwiązywania konfliktów.

Zasady należy:

• Zebrać w formie umowy klasowej;

• Opublikować w formie plakatów na ścianie, listów do rodziców, gazetki szkolnej, komiksu;

• Umieścić w miejscu widocznym, by można się było w każdej chwili do nich odwołać;

• Należy zarezerwować czas na rozmowę i miejsce na dopisywanie ważnych spraw i ustaleń, które pojawią się później

Zasady stosowania konsekwencji

• Konsekwencje są bezpośrednio związane z prawami i przepisami;

• Następują, gdy złamany zostaje przepis, umowa, następuje naruszenie lub nadużycie prawa;

• Są bezpośrednio związane z zachowaniem;

• Mogą być naturalne lub wypływać z zawartej umowy.

Kryterium wyboru konsekwencji

• Konsekwencje są skutkiem nieakceptowanego zachowania. Mogą być przewidziane w umowie, powinny mieć swoją gradację i następować od najmniej do najbardziej przykrych.

• Konieczna jest refleksja i namysł wychowawcy nad ich sensem i kryteriami. W tym celu należy sobie zadać pytania:

• Czy są związane z zachowaniem?

• Czy są adekwatne do stopnia przewinienia?

• Czy są realne, wykonalne?

• Czy szacunek i godność nie zostaną naruszone?

• Czy i czego dziecko się nauczy przez ich zastosowanie?

Funkcje konsekwencji

Czy:

• Dają jasne komunikaty na temat zasad?

• Powstrzymują niewłaściwe zachowanie?

• Uczą brania odpowiedzialności za własne zachowanie?

• Przypominają o zawartych umowach?

• Dzięki nim uczniowie doświadczają skutków swoich wyborów i zachowań?

Cechy skutecznych konsekwencji

• Jasność i przewidywalność rodzaju konsekwencji i czasu jej trwania.

• Nieuchronność.

• Natychmiastowość.

• Spójność.

• Logiczny związek z nieakceptowanym zachowaniem.

• Dawanie przykładu.

• Jasne granice czasowe.

• Czyste konto po ustaniu konsekwencji.

Niektóre rodzaje konsekwencji

• Zwrócenie uwagi, przypomnienie zasad, ostrzeżenie;

• Odesłanie do pracy z dala od innych (czas na ochłonięcie);

• Odesłanie w ustalone miejsce - ochrona praw innych, np.. Do nauki, bezpieczeństwa czy szacunku;

• Odejście na bok z nauczycielem w celu przedyskutowania zachowania;

• Zostanie po lekcjach - w celu „uporządkowania swoich spraw”;

• Spotkania mediacyjne;

• Rozmowa nauczyciela z rodzicami jako zwiekszenie jawności poczynań dziecka, szukanie sojuszników i rozwiązań;

• Spotkanie pomiędzy rodzicami, nauczycielem i uczniem - ustalenie planu zachowania;

• Rodzinne Konferencje Grupowe - zwiększenie kręgu osób udzielających pomocy dziecku, rozłożenie odpowiedzialności;

• Przeniesienie do innej klasy - ograniczenie przywileju bycia członkiem tej klasy, ochrona praw klasy i nauczyciela;

• Przeniesienie do innej szkoły - wykluczenie z tej społeczności;

• Przeniesienie do ośrodka resocjalizacyjnego - w sytuacji łamania prawa (na wniosek sądu).

Pomoc i wsparcie dla zmiany zachowania

Dziecko musi wiedzieć, że:

• Ma szansę na poprawę swego zachowania;

• Może z nami rozmawiać, w jaki sposób chce to zrobić;

• Może skonstruować plan działania;

• Może powiedzieć o swoich wątpliwościach i trudnościach;

• Otrzyma od nas pomoc w planowaniu i realizacji swoich postanowień;

• Będziemy się przyglądać jego działaniom;

• Będziemy się przyglądać sytuacji społecznej w jakiej działa;

• Z przyjemnością będziemy świętować jego sukces.

Jak wprowadzić umowę w klasie?

• Własna decyzja nauczyciela.

• Negocjacje - obwiązują te zasady na które wspólnie zgodzi nauczyciel i klasa. Brak zgody jednej ze stron powoduje, że proponowana zasada nie ma mocy obowiązującej. Dochodzenie do decyzji w ten sposób zakłada poszukiwanie kompromisu między nauczycielem a uczniami oraz między samymi uczniami (uczniowie między sobą muszą ustalić wspólne stanowisko).

• Głosowanie - obwiązują te zasady, na które większość osób wyrazi zgodę poprzez głosowanie. Każdy ma jeden głos - tak uczniowie jak i nauczyciel.

• Jednomyślność - obwiązują te zasady, na które wszyscy jednomyślnie wyrażą zgodę.

• Przekazanie sprawy samorządowi klasowemu - obwiązują te zasady, na które większość uczniów wyrazi zgodę.

Jak przekonać uczniów do umowy?

• odwołanie się do wartości.

• pokazanie uczniom, co zyskują przestrzegając umowy (zarysowanie perspektyw, wizja możliwości własnego rozwoju).

• budowanie więzi z uczniami. Żeby skutecznie od uczniów wymagać przestrzegania zasad trzeba ich po prostu lubić. Uczeń jest w stanie przyjąć nawet największe wymagania jeśli czuje, że jest akceptowany. Im więcej stawiamy wymagań tym więcej trzeba okazywać szacunku. Trzeba wymagać, ale przyjaźnie!

• nagradzanie za przestrzeganie zasad. (np. „przyłapywanie" uczniów na „gorącym", dobrym uczynku„).

• budowanie więzi z rodzicami.

• budowanie tradycji, z których można być dumnym.

• dawanie przez nauczycieli przykładu respektowania umowy klasowej.

Prezentacja została przygotowana na podstawie książki

Ewy Góralczyk, Umowa z klasą, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006

oraz zasobów internetowych.

10