dr Małgorzata Rosin
Kontrakty
Umowa w szkole:
Przyjęte wspólnie przez uczniów, rodziców i nauczycieli wartości, zasady, cele i priorytety a także sposób ich realizowania:
Decydują o stosunkach i atmosferze w szkole i klasie.
Wpływają na sposób porozumiewania się, wzajemnego odnoszenia się do siebie, wzajemnego traktowania.
Wyznaczają metody rozwiązywania sytuacji trudnych i konfliktowych.
Uwrażliwiają na uczucia i potrzeby swoje i własne.
Decydują o sposobie realizowania procesu wychowania i nauczania oraz o warunkach, w jakich on przebiega
Pełni funkcję drogowskazu i pomocy w dokonywaniu wyborów;
Tworzy ramy dla pożądanego sposobu zachowania i wzajemnego odnoszenia się do siebie;
Jest elementem ułatwiającym budowania relacji wzajemnego zaufania, zrozumienia i porozumienia;
Udostępniony wszystkim - można się do niego odwołać;
Stanowi pomoc i wsparcie w sytuacjach trudnych
Zawarta umowa w szkole powinna dotyczyć m.in..:
W jaki sposób chcemy nauczać, uczyć się i funkcjonować oraz tego, co dla nas ważne;
Sposobów komunikowania się, rozwiązywania sytuacji trudnych, procedur postępowania i reagowania w sytuacji łamania ustalonych zasad;
Stworzenia sposobów i form pomocy i wzajemnego wsparcia dla uczniów, rodziców i nauczycieli, ustalenia sposobu i trybu korzystania z niej;
Uzgodnień dotyczących świętowania sukcesu.
Najlepszy nawet system wychowawczy, narzucony innym jako jedynie słuszny - bez uprzednich konsultacji, rozmów i dyskusji, wywoła opór, bunt, złość i zachowania destrukcyjne lub prowokacyjne.
Zamiast zaangażowania i współpracy, aktywność uczniów, rodziców i nauczycieli nastawiona będzie na omijanie, unikanie lub celowe łamanie narzuconych norm i zasad. Sytuacja nacisku i braku identyfikacji z systemem wychowawczym może prowadzić do konfliktów i konfrontacji albo do bezrefleksyjnej uległości opartej na silnym lęku.
E. Góralczyk
Trzy filary Ogólnoszkolnego Systemu Wychowania
Przyjęta definicja procesu wychowania
Uzgodniona hierarchia wartości
Ustalone niezbywalne prawa i obowiązki
Definicja procesu wychowania
Z perspektywy psychologii humanistycznej wychowanie jest:
Tworzeniem warunków do rozwoju osobistego, wolności i wzrastania;
Wspomaganiem wychowanka w rozwoju i umiejętności dokonywania przez niego trafnych wyborów;
Procesem ukierunkowanym na osiągnięcie pełnej dojrzałości i samodzielności w sferze: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.
Uzgodniona hierarchia wartości
Wartości:
Są związane z koncepcją człowieka przyjętą przez zespół pedagogów;
Dotyczą uzgodnionej definicji wychowania;
Stanowią podstawę tworzenia praw, norm i zasad postępowania;
Odnoszą się do różnych sfer życia;
Stanowią kryterium wyborów;
Dotyczą wszystkich członków społeczności szkolnej.
Niezbywalne prawa ogólne/obowiązki
Dotyczą i obowiązują wszystkich członków społeczności szkolnej;
Nie podlegają negocjacjom;
Wiążą się z koniecznością wzięcia odpowiedzialności za ich realizację;
Głównym obowiązkiem jest obowiązek ochrony praw.
Rodzaje umów
Umowy nauczycielskie.
Umowy z rodzicami.
Umowy z klasą.
Umowy nauczycielskie powinny dotyczyć :
Polityki wychowawczej szkoły, uzgodnienia celów, zasad, priorytetów;
Uzgodnienia kierunków działania i sposobu ich realizacji;
Uzgodnienia definicji wychowania, hierarchii wartości oraz niezbywalnych praw obowiązujących w danej społeczności szkolnej;
Ogólnych zasad i reguł funkcjonowania uczniów, nauczycieli i rodziców w najważniejszych obszarach życia szkoły;
Sposobu funkcjonowania Rady Pedagogicznej jako sprawnie działającego zespołu (zadaniowego);
Sposobu współpracy i porozumiewania się nauczycieli między sobą;
Form i zakresu wzajemnej pomocy i wsparcia oraz sposobów rozwiązywania trudnych problemów w szkole, klasie i pomiędzy sobą;
Sposobu podnoszenia własnych kompetencji osobistych i kwalifikacji zawodowych;
Podziału zadań i odpowiedzialności za realizację uzgodnień;
Sposobów nagradzania i świętowania sukcesów.
Umowa nauczycielska:
Stanowi podstawę budowania wzajemnych relacji w gronie pedagogicznym i z innymi osobami;
Zwiększa poczucie zrozumienia, wspólnoty i bezpieczeństwa;
Daje nauczycielom możliwość wzięcia odpowiedzialności, zaangażowania się i poczucia sensu podejmowanych działań;
Zapewnia stabilność, spójność poczynań i działań wychowawczych;
Uczniowie i rodzice mają poczucie większej przewidywalności, jasności i przejrzystości oczekiwań i zamierzeń szkoły i konkretnych nauczycieli
Jak się przygotować do spotkania z klasą
Stwórz wizję, wyobrażenie tego, na czym ci zależy;
Przywołaj wspomnienia;
Poznaj samego siebie;
Zadbaj o swój rozwój;
Zadbaj o siebie;
Przygotuj się do działania;
Dokonaj diagnozy zasobów;
Dokonaj diagnozy „trudnych zachowań”;
Poznaj zasady tworzenia umowy klasowej;
Poznaj zasady stosowania konsekwencji.
Zasady tworzenia umowy klasowej
Każda umowa dla konkretnej klasy powinna odzwierciedlać prawa, wartości, zasady i cele ogólnoszkolnej polityki wychowawczej.
Nauczyciele dyskutują z uczniami kwestię podstawowego rozumienia wymogów dotyczących zachowania i uczenia się.
Umowa powinna być opracowana wraz z uczniami w ciągu pierwszych dwóch tygodni roku szkolnego.
Cele umowy klasowej
Celem jest umożliwienie uczniom:
Rozeznania w wartościach i celach ogólnoszkolnej polityki wychowawczej;
Uzgodnienia tego, co dla nich najważniejsze, by mogli się czuć dobrze i bezpiecznie w klasie i szkole;
Wsparcia dla budowania własnego etycznego rozeznania;
Refleksji nad sensem podejmowanych działań;
Poczucia wpływu na zdarzenia i własne zachowania;
Dokonywania wyborów i wzięcia za nie odpowiedzialności;
Poznania i respektowania praw oraz uczuć i potrzeb innych osób;
Budowania wzajemnych stosunków, pozwalających na realizację wytyczonych zadań;
Zaspokajania potrzeb indywidualnych i klasy jako grup (potrzeba bezpieczeństwa, stabilności, przewidywalności zdarzeń, uznania i inne);
Modelowanie własnego zachowania;
Integracji zespołu klasowego;
Poczucia bezpieczeństwa i bliskości.
Ustalenia mogą dotyczyć (1):
Wspólnych celów, zadań i priorytetów;
Hierarchii wartości;
Praw i obowiązków;
Przepisów dotyczących uczenia się, zachowania oraz zasad postępowania w określonych sytuacjach;
Dziedzin życia, których będą dotyczyć;
Zwyczajów i tradycji klasowych;
Systemu wskazówek, sygnałów i znaków przypominających i ułatwiających uczniom przestrzeganie zawartej umowy;
Sposobu i zakresu wprowadzania zmian, dotyczących życia klasy oraz zachowania poszczególnych uczniów;
Sposobu sygnalizowania przez uczniów trudności i problemów osobistych (zdrowotnych, rodzinnych, w kontaktach z rówieśnikami, w nauce);
Trybu i sposobu sygnalizowania i zgłaszania trudnych sytuacji, konfliktów pojawiających się w klasie i na terenie szkoły w relacjach z uczniami czy nauczycielami;
Określenie zakresu i form pomocy udzielanej uczniom, którzy pracują nad zmianą swojego zachowania (kto, kiedy, w jaki sposób, jak długo);
Sposobu monitorowania procesu zmian - poprawy i odbudowy;
Sposobu świętowania sukcesów;
Procedur postępowania w sytuacjach nieprzestrzegania ustalonych zasad;
Podstawowych konsekwencji za nieodpowiednie zachowanie, łamanie ustalonych praw, norm, zasad postępowania.
Zasady tworzenia zasad
Zasady powinny:
Być spójne;
Nawiązywać do zasad ogólnych;
Dotyczyć zachowań koniecznych;
Obejmować najważniejsze dziedziny życia klasowego;
Zawierać stwierdzenia pozytywne i określać zachowania pożądane;
Określać konkretny, pożądany sposób zachowania i postępowania.
Zasady mogą dotyczyć:
Sposobu traktowania i odnoszenia się do siebie;
Uczenia się;
Porozumiewania się;
Poruszania się;
Rozwiązywania konfliktów.
Zasady należy:
Zebrać w formie umowy klasowej;
Opublikować w formie plakatów na ścianie, listów do rodziców, gazetki szkolnej, komiksu;
Umieścić w miejscu widocznym, by można się było w każdej chwili do nich odwołać;
Należy zarezerwować czas na rozmowę i miejsce na dopisywanie ważnych spraw i ustaleń, które pojawią się później
Zasady stosowania konsekwencji
Konsekwencje są bezpośrednio związane z prawami i przepisami;
Następują, gdy złamany zostaje przepis, umowa, następuje naruszenie lub nadużycie prawa;
Są bezpośrednio związane z zachowaniem;
Mogą być naturalne lub wypływać z zawartej umowy.
Kryterium wyboru konsekwencji
Konsekwencje są skutkiem nieakceptowanego zachowania. Mogą być przewidziane w umowie, powinny mieć swoją gradację i następować od najmniej do najbardziej przykrych.
Konieczna jest refleksja i namysł wychowawcy nad ich sensem i kryteriami. W tym celu należy sobie zadać pytania:
Czy są związane z zachowaniem?
Czy są adekwatne do stopnia przewinienia?
Czy są realne, wykonalne?
Czy szacunek i godność nie zostaną naruszone?
Czy i czego dziecko się nauczy przez ich zastosowanie?
Funkcje konsekwencji
Czy:
Dają jasne komunikaty na temat zasad?
Powstrzymują niewłaściwe zachowanie?
Uczą brania odpowiedzialności za własne zachowanie?
Przypominają o zawartych umowach?
Dzięki nim uczniowie doświadczają skutków swoich wyborów i zachowań?
Cechy skutecznych konsekwencji
Jasność i przewidywalność rodzaju konsekwencji i czasu jej trwania.
Nieuchronność.
Natychmiastowość.
Spójność.
Logiczny związek z nieakceptowanym zachowaniem.
Dawanie przykładu.
Jasne granice czasowe.
Czyste konto po ustaniu konsekwencji.
Niektóre rodzaje konsekwencji
Zwrócenie uwagi, przypomnienie zasad, ostrzeżenie;
Odesłanie do pracy z dala od innych (czas na ochłonięcie);
Odesłanie w ustalone miejsce - ochrona praw innych, np.. Do nauki, bezpieczeństwa czy szacunku;
Odejście na bok z nauczycielem w celu przedyskutowania zachowania;
Zostanie po lekcjach - w celu „uporządkowania swoich spraw”;
Spotkania mediacyjne;
Rozmowa nauczyciela z rodzicami jako zwiekszenie jawności poczynań dziecka, szukanie sojuszników i rozwiązań;
Spotkanie pomiędzy rodzicami, nauczycielem i uczniem - ustalenie planu zachowania;
Rodzinne Konferencje Grupowe - zwiększenie kręgu osób udzielających pomocy dziecku, rozłożenie odpowiedzialności;
Przeniesienie do innej klasy - ograniczenie przywileju bycia członkiem tej klasy, ochrona praw klasy i nauczyciela;
Przeniesienie do innej szkoły - wykluczenie z tej społeczności;
Przeniesienie do ośrodka resocjalizacyjnego - w sytuacji łamania prawa (na wniosek sądu).
Pomoc i wsparcie dla zmiany zachowania
Dziecko musi wiedzieć, że:
Ma szansę na poprawę swego zachowania;
Może z nami rozmawiać, w jaki sposób chce to zrobić;
Może skonstruować plan działania;
Może powiedzieć o swoich wątpliwościach i trudnościach;
Otrzyma od nas pomoc w planowaniu i realizacji swoich postanowień;
Będziemy się przyglądać jego działaniom;
Będziemy się przyglądać sytuacji społecznej w jakiej działa;
Z przyjemnością będziemy świętować jego sukces.
Jak wprowadzić umowę w klasie?
Własna decyzja nauczyciela.
Negocjacje - obwiązują te zasady na które wspólnie zgodzi nauczyciel i klasa. Brak zgody jednej ze stron powoduje, że proponowana zasada nie ma mocy obowiązującej. Dochodzenie do decyzji w ten sposób zakłada poszukiwanie kompromisu między nauczycielem a uczniami oraz między samymi uczniami (uczniowie między sobą muszą ustalić wspólne stanowisko).
Głosowanie - obwiązują te zasady, na które większość osób wyrazi zgodę poprzez głosowanie. Każdy ma jeden głos - tak uczniowie jak i nauczyciel.
Jednomyślność - obwiązują te zasady, na które wszyscy jednomyślnie wyrażą zgodę.
Przekazanie sprawy samorządowi klasowemu - obwiązują te zasady, na które większość uczniów wyrazi zgodę.
Jak przekonać uczniów do umowy?
odwołanie się do wartości.
pokazanie uczniom, co zyskują przestrzegając umowy (zarysowanie perspektyw, wizja możliwości własnego rozwoju).
budowanie więzi z uczniami. Żeby skutecznie od uczniów wymagać przestrzegania zasad trzeba ich po prostu lubić. Uczeń jest w stanie przyjąć nawet największe wymagania jeśli czuje, że jest akceptowany. Im więcej stawiamy wymagań tym więcej trzeba okazywać szacunku. Trzeba wymagać, ale przyjaźnie!
nagradzanie za przestrzeganie zasad. (np. „przyłapywanie" uczniów na „gorącym", dobrym uczynku„).
budowanie więzi z rodzicami.
budowanie tradycji, z których można być dumnym.
dawanie przez nauczycieli przykładu respektowania umowy klasowej.
Prezentacja została przygotowana na podstawie książki
Ewy Góralczyk, Umowa z klasą, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006
oraz zasobów internetowych.
10