Jak przygotować kwestionariusz (ankietę)?

Piotr Czetwertyński

2007-01-29, ostatnia aktualizacja 2007-01-29 17:16

Czyli co trzeba zrobić przed rozpoczęciem badania

1. Co chcesz badać? 

Wybierz sobie temat badania, wymyśl hipotezę badawczą. Hipoteza to takie twoje przypuszczenie - coś, co myślisz na dany temat i chcesz sprawdzić przy pomocy badania. Nie można przeprowadzić ankiety w ciemno, "a nuż coś nam wyjdzie". Trzeba wiedzieć, że chce się sprawdzić coś. Hipoteza może przyjść z własnego doświadczenia, z codziennej obserwacji. Na przykład "Połowa uczniów mojej szkoły nie lubi do niej chodzić". Teraz możemy przygotować ankietę, żeby sprawdzić, czy tak jest i poszukać przyczyn takiego stanu.

2. Ankieta nie powinna być za długa. 

Co jednak znaczy "za długa"? To bardzo zależy od tego, w jaki sposób zamierzacie ją przeprowadzić, gdzie, jak i komu chcecie zadawać pytania. Jeśli są to pytania, które chcecie zadać losowo wybranym osobom w trakcie przerwy, to udzielenie na nie odpowiedzi nie może zająć więcej niż trzy do pięciu minut. Jeśli zaś macie zamiar umawiać się wybranymi ludźmi (np. z nauczycielami) specjalnie na rozmowę w trakcie, której wypełnia ankietę - wtedy jej wypełnianie może zająć nawet pół godziny. Przetestujcie najpierw na jakimś znajomym, ile czasu zajmuje wypełnienie ankiety i w razie konieczności usuńcie z niej jakieś mniej potrzebne pytania.

3. Jakie mogą być pytania. 

Macie dwie zasadnicze możliwości - pytania otwarte, w których respondenci (to takie ładne słowo na określenie człowieka, będącego obiektem badania) mogą podać dowolną odpowiedź i pytania zamknięte, w których odpowiedź wybiera się z ograniczonego zestawu. Na przykład

Co najchętniej robisz w wolnym czasie?

............................................

Jest pytaniem otwartym. Natomiast pytanie

"Którą z poniżej wymienionych czynności zdarza ci się wykonywać w wolnym czasie? (zakreśl właściwe odpowiedzi)

1. tańczenie

2. śpiewanie

3. stanie na głowie

4. nicnierobienie"

Jest pytaniem zamkniętym. Które jest lepsze? Do analizy wygodniejsze są pytania zamknięte, jednak dużo więcej można się dowiedzieć dzięki pytaniom otwartym.

Można też formułować pytania zamknięte przy pomocy stwierdzeń. Na przykład:

Czy zgodzisz się z poniższą opinią (zakreśl właściwą odpowiedź):

Gra na gitarze jest obowiązkiem każdego Polaka

1. Zdecydowanie się nie zgadzam 2. Raczej się nie zgadzam 3. Trudno powiedzieć 4. Raczej zgadzam 5. Zdecydowanie się zgadzam

Bardzo wygodne do analizy są pytania, na które otrzymuje się odpowiedzi "tak" albo "nie".

4. Jakie powinny być pytania? 

- krótkie, przejrzyste i zrozumiałe - nie powinno dojść do sytuacji, w której musisz wyjaśnić respondentowi, o co chodzi w pytaniu. Im dłuższe pytanie tym większe ryzyko, że pojawi się problem ze zrozumieniem go. Z tej samej przyczyny nie powinno się też używać przeczeń w pytaniu. Np. na pytanie Czy nie dobrze by było mieć więcej lekcji biologii? odpowiedź "tak" może oznaczać, że ktoś chce, albo że nie chce więcej biologii.

- należy pytać o jedną rzecz w jednym pytaniu - pytanie typu Jak myślisz, czy powinno być mniej lekcji w tygodniu i należy zmienić wychowawcę w waszej klasie? Jest złym pytaniem, ponieważ można spotkać kogoś, kto chciałby inaczej odpowiedź na jedną i na druga część pytania.

- nie należy pytać o coś, czego pytany może nie wiedzieć - np. Ile złotych miesięcznie emerytury dostają twoi dziadkowie?

- pytania nie mogą sugerować odpowiedzi - np. cytując Gombrowicza "Dlaczego Słowacki wielkim poetą był?" nie jest dobrym pytaniem

- odpowiedzi na pytania zamknięte powinny być całkowicie rozłączne. Czyli na przykład pytanie:

"Którą z poniżej wymienionych rzeczy zajmuje cię w wolnym czasie? (zakreśl właściwe odpowiedzi)

- taniec

- muzyka

- śpiew"

jest niepoprawne, ponieważ taniec i śpiew zawiera się w muzyce.

5. Co jeszcze, poza pytaniami, jest ważne? 

warto pamiętać o umieszczeniu instrukcji jak należy wypełniać kwestionariusz. Nawet jeśli nie masz zamiaru dawać go do ręki respondentom, instrukcje się przydadzą nawet tobie i twoim kolegom przeprowadzającym ankietę;

warto ułożyć pytania w kolejności takiej, żeby pytania dotyczące podobnych tematów były razem;

warto też na końcu kwestionariusza zadać kilka pytań tak zwanych "metryczkowych". Chodzi o pytania nie o opinie, ale o osobę. Są to pytania typu "Ile masz lat?" "Jakiej jesteś płci" itp. Tego rodzaju pytania pomogą potem w analizie ankiety.

6. Przetestuj swoją ankietę. 

Poproś kolegę albo siostrę lub brata o udzielenie ci odpowiedzi. Zmierz średni czas wypełniania, sprawdź, czy wszystkie pytania są jasne itd.



I jeszcze na koniec rzecz oczywista: ankiety (w odróżnieniu od wywiadów i innych metod badań jakościowych) są anonimowe! Nie pytamy o nazwisko, o numer legitymacji szkolnej, ani o żadne inne rzeczy, które pozwolą na podstawie ankiety zidentyfikować osobę ankietowaną.


Jak przeprowadzić ankietę?

Piotr Czetwertyński

2007-01-29, ostatnia aktualizacja 2007-01-29 16:50

Wydaje się, że to jest łatwe

Wybrać grupę, którą chcemy przepytać. 

Jaka to ma być grupa, bardzo zależy od naszej ankiety. Powinniśmy unikać wybierania zbyt wielu "podobnych" do siebie respondentów. Jeśli na przykład chcemy zbadać uczniów naszej szkoły, to powinniśmy pytać ludzi z możliwie wielu różnych klas. Powinniśmy też starać się unikać wybierania ludzi o tej samej płci, czy o tych samych zainteresowaniach. Oczywiście sprawa ma się zupełnie inaczej, jeśli chcemy zbadać na przykład grupę ludzi słuchających metalu. Ale nawet wówczas powinniśmy starać się wybrać ludzi ankietowanych tak, żeby byli maksymalnie zróżnicowani pod innymi względami. Perfekcyjnie by było, gdyby udało się dobrać próbę tak, żeby odzwierciedlała istniejące proporcje pomiędzy ludźmi o różnej płci czy różnych zainteresowaniach (nazywa się to strukturą społeczną). Na przykład gdybyśmy wiedzieli, że 1/5 ludzi słuchających metalu to dziewczyny, a chcielibyśmy przeprowadzić badanie na 20 metalowcach, to należałoby spytać cztery dziewczyny i szesnastu chłopców (policzcie, czy się nie pomyliłem). Jednak takie profilowanie badania jest trudne, gdyż wymaga od was posiadania jakichś wcześniejszych danych na temat badanej grupy. Czasem jest takie dane łatwo zdobyć (np. sekretarka może wam powiedzieć jaka część uczniów szkoły to dziewczyny), ale czasem jest to po prostu niemożliwe.

Zdecyduj: chcesz dawać ankiety ludziom do ręki, czy wolisz, żeby badacz trzymał papier w ręku i tylko zadawał pytania? 

A co to za różnica? Wygodniej jest dać komuś papiery do ręki - można na przykład wtedy przeankietować całą klasę jednocześnie. Jednak ryzykujesz, że dostaniesz kartkę pełną kwiatków czy innych bazgrołów. Jeśli nie wypuścisz ankiety z ręki, tylko będziesz zadawać pytania na głos, masz szansę uzyskać bardziej wiarygodne odpowiedzi, choć ich uzyskanie zajmie więcej czasu.





Podczas przeprowadzania badania... 

Zakładam, ze wybraliście opcję, podczas której trzymacie ankietę w ręku. W takim razie:

- Musicie się postarać być tak bezstronni podczas zadawania pytań jak to tylko możliwe. Nie powinniście niczego sugerować nawet tonem wypowiedzi. 

- Powinniście zadbać o spokój podczas przeprowadzania badania, tak żeby ankietowany mógł skupić się na zadawanych mu pytaniach.

- Powinniście być grzeczni, sympatyczni i uśmiechnięci - ankietowany mógłby przenieść swoją niechęć do was na ankietę i zacząć udzielać złośliwie "złych" odpowiedzi.

- I postarajcie się nie pytać znajomych... wiem, że tak najłatwiej, ale to podważa wiarygodność otrzymanych wyników

Analiza wyników ankiety

Piotr Czetwertyński

2007-01-29, ostatnia aktualizacja 2007-01-29 17:11

Zdaniem studentów socjologii - najtrudniejsze

Poprawne przeanalizowanie wyników ankiety jest najtrudniejszą częścią. Wymaga dużo wiedzy z zakresu statystyki i obsługi komputerów.

Na szczęście dotyczy to tylko analizy pełnej i profesjonalnej. Poniżej pokażę wam, jak można przeanalizować przeprowadzone ankiety, w sposób stosunkowo prosty.

Pytania otwarte 

Napisałem wcześniej, że są trudne do analizy. Trzeba postarać się pokategoryzować odpowiedzi, które otrzymaliśmy. Oznacza to, że jedna osoba musi usiąść, przeczytać wszystkie ankiety i postarać się podzielić odpowiedzi na każde pytanie otwarte na grupy. Do takiej grupy powinny zaliczać się wszystkie pytania "podobne", czyli oznaczające mniej więcej to samo. Grupy powinny być stworzone tak, żeby każdą odpowiedź dało się przydzielić do którejś grupy bez większych wątpliwości. I tak na przykład odpowiedzi na pytanie "Jak spędzasz wolny czas?" brzmiące "Jeżdżę na rowerze? , "Biegam", "Objeżdżam na desce pomnik Witosa" można włożyć do wspólnej kategorii, którą można nazwać po prostu "Sport"

Następnie, po podzieleniu na kategorie będziemy traktować każdą z tych grup jak po prostu odpowiedź w pytaniu zamkniętym.



Jeśli umiecie posłużyć się programem Microsoft Excel 

Można zrobić w Excelu arkusz, w którym w wierszach będą kolejne ankiety, a w kolumnach odpowiedzi na poszczególne pytania. Proponuję każdej odpowiedzi na pytanie zamknięte przypisać numerek. Podobnie każdej kategorii pytania otwartego. Arkusz może wyglądać jakoś tak:

Nr ankiety	Pytanie 1	Pytanie 2	Pytanie 3
1	1	0	3
2	1	2	1
3	0	1	1

Łatwa do policzenia i sporo mówiącą o badanej grupie liczbą jest średnia z odpowiedzi. Dla tych, którzy nie pamiętają - średnia to suma wyników podzielona przez liczbę prób (w tym wypadku ankiet). Średnią wylicza się w Excelu za pomocą funkcji ŚREDNIA, którą można znaleźć po kliknięciu na znak równości w kategorii "statystyczne". Wystarczy podać tej funkcji jako parametr zakres danych (czyli na przykład B2:B100, jeśli chcecie policzyć średnią z danych z drugiej kolumny od miejsca drugiego do setnego) Uwaga! nie ze wszystkich pytań wolno wyliczyć średni wynik. Jeśli powiedzmy w kolumnie pytanie 2 brzmiało:

"Co najchętniej robisz w wolnym czasie (zaznacz tylko jedną odpowiedź)

1. Tańczę

2. Śpię

3. Gram na komputerze"

jedna osoba odpowie 1, jedna 2 i jedna 3... to średnia z tych odpowiedzi wyjdzie 2. I co wam to da? Że ludzie średnio najchętniej śpią? Nie o to chyba chodziło.

Za to przy pytaniu:

"Czy zgodzisz się z poniższą opinią (zakreśl właściwą odpowiedź):

Gra na gitarze jest obowiązkiem każdego Polaka

1. Zdecydowanie się nie zgadzam

2. Raczej się nie zgadzam

3. Trudno powiedzieć

4. Raczej zgadzam

5. Zdecydowanie się zgadzam "

średnią można wyliczyć. Jeśli wyjdzie nam średnia na przykład 4,5 to możemy powiedzieć, że średnio obywatele się zgadzają z tym, że gra na gitarze jest ich obowiązkiem.



Pytania z tylko dwiema możliwymi odpowiedziami ("tak"/"nie") są stosunkowo najbezpieczniejsze - łatwo wyliczyć średnią, łatwo przedstawić wynik, trudno się pomylić.

Najważniejsze przy prezentacji wyników swojej ankiety są wykresy. Jak jednak dużą tabelę danych przekształcić tak, żeby dało się z niej zrobić wykres? Przecież jeśli każemy Excelowi stworzyć wykres z całej tabeli, to wyjdzie z tego coś potwornego...

Trzeba umiejętnie policzyć w kolumnach liczby poszczególnych odpowiedzi i stworzyć wykres z poszczególnych wyników. W tym celu należy kliknąć na znak równości koło pustego paska na górze i wybrać z menu funkcje SUMA.JEŻELI. Jeśli nie widać tej funkcji, należy kliknąć na inne i w otwartym okienku wybrać statystyczne -> SUMA.JEŻELI. Jako argument należy wpisać wyliczaną wartość (np. jeśli chcemy policzyć sumę jedynek, to wpisujemy "1"), zaś jako zakres należy wpisać przedział komórek, z których wyliczamy dane (Jeżeli np. odpowiedź na pytanie 2, z którego sumę jedynek chcemy wyliczyć, mamy w kolumnie trzeciej, w pierwszym wierszu wpisany napis "Pytanie 2" oraz wykonaliśmy 150 ankiet, to wpisujemy "C2:C151") i klikamy na OK.

Koło komórek z wynikami funkcji SUMA.JEŻELI można wpisać jakich odpowiedzi one dotyczą. Przyda się to do stworzenia wykresu.



Po wyliczeniu w ten sposób sum poszczególnych typów odpowiedzi możemy już stworzyć wykres na ich podstawie. Jeśli jest kilka możliwych odpowiedzi (do pięciu) i odpowiedzi się sumują do 100%, to polecam wykres kołowy. Co to znaczy, że się sumują do 100%? Znaczy to tyle, że kołowe wykresy nadają się tylko tam, gdzie do wyboru była jedna odpowiedź lub ewentualnie do pytań otwartych, jeśli każdą odpowiedź przypisałeś tylko do jednej kategorii. Jeżeli nie można zrobić wykresu kołowego, to można wypróbować wykres słupkowy. Wykres robimy w sposób dość intuicyjny: klikamy na znaczek wykresu na belce na górze, następnie podajemy zakres (tylko te komórki, w których mamy wyniki, oraz te, w których mamy wpisane ich znaczenie). Jako tytuł wykresu wpisujemy pytanie, które zadaliśmy i gotowe... Oczywiście wykresy mają dużo więcej opcji. Warto samemu z nimi poeksperymentować i zobaczyć, który wykres wygląda najlepiej. Jeśli czujecie się ambitnie, to możecie spróbować zrobić wykres wielowymiarowy, w którym wydzielicie np wyniki kobiet od wyników mężczyzn. Jest to trochę pracy, odsyłam do podręczników obsługi programu Excel po dokładne informacje jak to należy robić. Pamiętajcie: wykresy muszą być ładne i czytelne. Po to są, żeby ułatwiały szybkie poznanie wyników.

Średnie wyniki też można przedstawić na wykresie.

Oczywiście stworzycie te wykresy, żeby potem móc je wkleić to tworzonego raportu z badania, o którym więcej poniżej, w punkcie czwartym.



Jeżeli na programie Microsoft Excel się nie znacie. 

To będziecie mieli problem. Będziecie musieli wszystkie wyniki pododawać na karteczkach. Policzyć ile odpowiedzi, którego rodzaju się pojawiło. Podobnie na karteczce można wyliczyć średnią... wszyscy uczniowie to potrafią, ponieważ liczą sobie średnie na koniec roku... tyle, że tutaj jest trochę więcej dodawania. Jeżeli ktoś potrafi, to na karteczce może też wyliczyć procenty. Wartość podania wyników w procentach jest niezbyt wielka... ale dobrze, profesjonalnie wyglądają.

Raport z badania 

Potrzebny jest na zakończenie badania. Pokażecie w nim, co znaleźliście i co wyliczyliście. Ale również, jakie z tego wyciągacie wnioski, co ewentualnie należałoby dalej badać, czym jeszcze można się zająć. Jeśli ta ankieta była tylko pomocniczą metodą badawczą, to w raporcie końcowym powinniście zawrzeć podsumowanie wszystkich przeprowadzonych badań. Wnioskujcie, uzasadniajcie wnioski swoimi wynikami. Pokażcie, że wam się udało udowodnić hipotezę, lub czemu okazała się nieprawdziwa. I piszcie kilka dni. Podchodźcie do raportu kilka razy. Za każdym razem dopiszecie coś innego i raport będzie pełniejszy. A jak już skończycie... to zaplanujcie kolejne badanie. Bo to jest fajne :)

---