Biblioteki cyfrowe w Europie - Raport HLG ''Obszerne fragmenty końcowego raportu specjalnej grupy HLG ds. bibliotek cyfrowych i zmian w prawie autorskim pracującej w latach 2006-2009. Raport opublikowano na portalu Komisji Europejskiej ''
Biblioteki cyfrowe w Europie - Raport HLG
Rynek zagraniczny [16.03.10]
Na portalu Komisji Europejskiej został opublikowany końcowy raport specjalnej grupy HLG ds. bibliotek cyfrowych i zmian w prawie autorskim pracującej w latach 2006-2009 (EC i2010 Digital Libraries High Expert).
Łącznie w zespole HLG pracowało blisko 50 osób reprezentujących
największe światowe biblioteki, firmy wydawnicze, stowarzyszenia autorów,
wydawców książek i prasy, firmy z sektora IT, organizacje zbiorowego zarządzania. Raport prezentuje kompromisowe stanowisko w wielu kluczowych obszarach. Godny polecenia jest zwłaszcza aneks dotyczący grona współautorów i konsultantów raportu. Poniżej prezentujemy
obszerne fragmenty opracowania.
2. Prawo własności intelektualnej. Zagadnienia z zakresu prawa autorskiego dla bibliotek cyfrowych:
2.1 Osiągnięcia i zalecenia;
2.1.1 Dzieła osierocone: mechanizmy na poziomie krajów członkowskich
Zalecenia HLG :
Tam gdzie istnieją prace, których właścicieli praw autorskich nie można zidentyfikować lub zlokalizować (dzieła osierocone), kraje członkowskie powinny utworzyć mechanizm umożliwiający użycie takich prac wbrew ustalonym zasadom i systemom opłat dla potrzeb zarówno niekomercyjnych, jak i komercyjnych, pod warunkiem, że zanim dzieło zostanie użyte,
przeprowadzone zostaną skrupulatne poszukiwania w celu identyfikacji danego dzieła i/lub zlokalizowania właścicieli praw autorskich w kraju pochodzenia. Mechanizmy w krajach członkowskich muszą spełnić następujące kryteria w odniesieniu do kontekstu i użytku:
- dane rozwiązanie powinno być stosowalne do wszystkich rodzajów dzieł;
- użytkownik działający w dobrej wierze (bona fide) musi przeprowadzić skrupulatne
poszukiwanie, zanim wykorzysta dane dzieło, w kraju, w którym ono powstało;
- najlepsze praktyki lub wytyczne specyficzne dla poszczególnych kategorii dzieł mogą być opracowane przez zainteresowane strony z różnych sektorów, ale takie wytyczne nie powinny wchodzić do ustawodastwa.
Zaleca się, aby kraje członkowskie wzajemnie uznawały wdrożone rozwiązania w celu osiągnięcia ponadnarodowych standardów, potrzebnych przy tworzeniu bibliotek cyfrowych. W rezultacie materiał, który może być legalnie użyty w jednym kraju członkowskim, byłby legalnie użyty także w pozostałych państwach.
2.1.2 Dzieła osierocone: „Obwieszczenie porozumienia o wytycznych o skrupulatnym poszukiwaniu dla dzieł osieroconych”:
„Obwieszczenie porozumienia o dziełach osieroconych” może być opisane jako pochodne osiągnięcie HLG na obszarze tworzenia bibliotek cyfrowych. Obwieszczenie to jest formą samoregulacji podjętej przez 27 organizacji reprezentujących europejskich właścicieli praw autorskich i instytucje kulturalne. Zgodzili się oni przestrzegać zbioru zasad skrupulatnych wytycznych podczas poszukiwań właścicieli praw autorskich, a także uznali, że dzieło może
być uznane za osierocone, jeśli dane działania (włączając dokumentacje tego procesu) nie zaowocują znalezieniem właścicieli praw autorskich.
Obwieszczenie porozumienia, wraz z zaleceniem (2.2.1) dotyczącym wytycznych stosowanych na poziomie krajowym, stanowią dwa „bloki bazowe” konieczne dla rozwiązania złożonego zagadnienia dzieł osieroconych, do którego można również przewidzieć stosowną legislację na poziomie unijnym.
W trakcie prac przedstawiciele reprezentowanych organizacji i firm nie osiągnęli porozumienia co do potencjalnej potrzeby doboru właściwych kryteriów skrupulatności przy masowej digitalizacji.
2.1.3 Dzieła niedostępne w handlu: Modelowe Porozumienie.
HLG wypracowało Modelowe Porozumienie o digitalizacji i dostępie do objętych prawem autorskim dzieł niedostępnych w handlu w formie on-line lub, alternatywnie, dla autoryzowanych użytkowników jedynie w zamkniętych sieciach.
To modelowe porozumienie zostało zaprojektowane tak, aby nadawało się do zaadaptowania, przez różne systemy prawne i modele administracji, praw stosowanych na terenie krajów członkowskich Unii Europejskiej. HLG najpierw wypracowało modelowe porozumienie, które pozwala bibliotece zdigitalizować i udostępnić prace niedostępne w handlu autoryzowanym użytkownikom w ramach zamkniętej sieci. Pierwsza wersja tego porozumienia modelowego
nie jest ograniczona w ramach terytorium, ale dostęp nie może być zaoferowany poprzez otwarte sieci.
HLG zaprojektowało więc nową wersję porozumienia modelowego, aby pozwolić bibliotekom na oferowanie pełnego dostępu on-line. Dalej zakłada się, że biblioteka, która zaoferuje dostęp on-line do książek niedostępnych w handlu, zaoferuje również dostęp do tych samych kategorii dzieł autoryzowanym użytkownikom w zamkniętych sieciach. Dlatego też drugie porozumienie modelowe, które zostało wypracowane, godzi obie opcje.
2.1.4 Dzieła osierocone i niedostępne w handlu: centra baz danych i wyjaśniania praw autorskich; projekt ARROW.
HLG zaleca utworzenie centrów baz danych i wyjaśniania praw autorskich dzieł osieroconych i niedostępnych w handlu. HLG zaprojektowało „Kluczowe zasady dla centrów baz danych i wyjaśniania praw autorskich dzieł osieroconych”, i „Kluczowe zasady dla centrów baz danych i wyjaśniania praw autorskich dzieł niedostępnych w handlu”. HLG zaleca, aby były one wykorzystywane z chwilą, gdy takie centra baz danych i wyjaśniania praw autorskich będą tworzone.
Projekt ARROW (Accessible Registries of Rights Information and Orphan Works dla Europeany) ufundowany w ramach programu eContentplus to pierwszy krok w tym kierunku. Projekt ten ma na celu dostarczenie informacji wymaganej do wyjaśnienia statusu praw autorskich dzieł osieroconych i niedostępnych w handlu, tak aby mogły być zdigitalizowane i udostępnione publicznie. ARROW mógłby sformułować podstawy do dalszych inicjatyw w tej dziedzinie.
2.1.5 Ochrona cyfrowa: urządzenia wielokrotnego powielania, migracji i ochrony
technicznej.
Tam, gdzie kraj członkowski w ustawie o prawach autorskich wprowadził wyjątek umożliwiający tworzenie cyfrowych kopii dzieł i gdzie kopie te są tworzone w celu ochrony:
- pewne instytucje, a dokładnie: dostępne publicznie biblioteki, instytucje edukacyjne, muzea i archiwa, powinny mieć możliwość wykonania więcej niż jednej kopii (nieograniczonej liczby kopii), jeśli jest to konieczne w celu zapewnienia ochrony danego dzieła. Wielokrotne kopiowanie powinno być dozwolone, jeśli i kiedy rozwój techniczny zdaje się wymagać
takiego postępowania, jedynie w celach ochronnych, celem zabezpieczenia tożsamości i całości poszczególnej publikacji;
- wymagana powinna być koordynacja pomiędzy różnymi działaniami na poziomie regionalnym i narodowym oraz na terenie Unii Europejskiej, aby uniknąć tworzenia duplikatów zarówno pomiędzy różnymi inicjatywami, jak i bibliotekami danego kraju uprawnionymi do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego;
- w przypadku bibliotek uprawnionych do egzemplarza i dzieł tworzonych cyfrowo (born digital) posiadających systemy zabezpieczające, wydawcy i przedstawiciele bibliotek zgodzili się, aby te systemy wyłączyć (dla celów prac bibliotek narodowych, ale nie dla użytkowników końcowych), tak aby zapewnić stały i nieprzerwany dostęp do tego dokumentu.
2.1.6 Ochrona zawartości internetowej i archiwizowanie zasobów internetowych (web harvesting).
HLG zaleca, aby kraje członkowskie uznały archiwizowanie zasobów internetowych jako zagadnienie priorytetowe, ponieważ coraz większa ilość materiału jest tworzona i uaktualniana jedynie w formie elektronicznej na stronach internetowych. Wymóg ochrony zawartości sieci przez specjalnie upoważnione organizacje jest zagadnieniem z zakresu aktualizacji
ustaw o egzemplarzu obowiązkowym.
Obowiązujące ustawodawstwo unijne dotyczące praw własności intelektualnej, zwłaszcza Dyrektywa 2001/29 i jej artykuły 9 i 5.2 (c), pozwalają na ochronę zawartości Internetu. Poniższe zagadnienia dotyczące ochrony zawartości
Internetu powinny być uwzględniane w każdej ustawie dotyczącej prawa autorskiego i praw pokrewnych:
a) Tam gdzie ustawa o prawie autorskim używa terminu „prawo reprodukcji”, długofalowa ochrona zawartości Internetu wymaga działań takich jak kopiowanie i migracja materiału, a terminologia wykorzystywana w ustawie powinna być wyjaśniona.
b) Zawartość Internetu mogła być zbierana i „składowana” zarówno w kraju, jak i zagranicą, zanim jeszcze powstał wymóg „egzemplarza obowiązkowego” dla zawartości Internetu. Patrząc z punktu widzenia prawa autorskiego, aby umożliwić korzystanie z tak składowanego materiału, należy wyjaśnić wątpliwości dotyczące działań w przeszłości, mając na celu jak najszerszą ochronę dóbr kultury stworzoną w Internecie.
2.2 Wyzwania na przyszłość
2.2.1 Podstawowe warunki digitalizacji i dostępu on-line.
Stworzenie metodologii udostępnienia on-line dzieł chronionych prawem autorskim, szczególnie dzieł niedostępnych w handlu i dzieł osieroconych, jest dziś głównym wyzwaniem dla bibliotek cyfrowych. Potencjalnie wiele można osiągnąć poprzez wdrożenie zaleceń HLG.
Przy czym HLG pozostawia otwarte następujące zagadnienie: jak aspekt prawny digitalizacji dóbr kultury ma być zmodyfikowany, aby odpowiedzieć na te wyzwania, w szczególności aby znaleźć równowagę pomiędzy prawem dostępu do informacji z jednej strony i uznaniem praw twórców i odpowiednim ich wynagrodzeniem za ich pracę i kreatywność z drugiej strony. Również na forum HLG właściciele praw autorskich podkreślają, że digitalizacja i udostępnianie on-line muszą odbywać się przy pełnym uznaniu obecnych zasad praw
autorskich. Z kolei instytucje kulturalne postulują konieczność reformy prawa autorskiego i dalszej harmonizacji prawa na poziomie europejskim, aby stworzyć odpowiednie warunki dla digitilizacji na szeroką skalę. Wyraźnie istnieje potrzeba dalszej debaty na ten temat w celu zbliżenia stanowisk.
2.2.2 „Prywatyzacja” dzieł z domeny publicznej w środowisku cyfrowym.
Niektóre instytucje kulturalne lub firmy prywatne digitalizujące różnego typu obiekty/ dzieła domeny publicznej roszczą sobie prawa do zdigitalizowanych kopii. Rodzi się pytanie, czy digitalizacja sama w sobie kreuje nowe prawa. Poziom oryginalności wymagany do stworzenia własności autorskiej nie jest obecnie zharmonizowany na poziomie europejskim.
Generalna zasada, która powinna być zastosowana, to ta, że dzieła w domenie publicznej powinny pozostać w domenie publicznej również w środowisku cyfrowym. W szczególności HLG zaleca, aby dostęp do materiałów z domeny publicznej, który był zdigitalizowany przez instytucje publiczne dzięki funduszom publicznym, nie był zamknięty i aby nadal odgrywał swoją kluczową rolę jako źródło kreatywności i pomysłowości.
4 Informacja naukowa: dostęp i ochrona.
4.1 Osiągnięcia i zalecenia,
4.1.1 Zasady dotyczące informacji naukowej uzgodnione przez reprezentantów wydawców, społeczność naukową i biblioteki - punkty sporne.
HLG działało jako forum, gdzie naukowcy, przedstawiciele fundacji i wydawcy naukowi spotykali się, aby wymieniać poglądy w celu wspólnego wyłonienia praktycznych rozwiązań poprawy dostępu do informacji naukowej. Ta metoda miała na celu przede wszystkim określenie obszarów kompromisowych i punktów spornych. Kompromis osiągnięto głównie na obszarze ogólnych zasad (np. zwiększenia rozpowszechniania i dostępu, wolności naukowców,
odpowiedniego wynagrodzenia za publikacje) oraz danych z badań i ochrony. Jeden z głównych punktów spornych dotyczy opcji obowiązkowego przechowywania artykułów naukowych w zasobach o otwartym dostępie po upłynięciu okresu ochronnego. Innym zagadnieniem, gdzie poglądy są rozbieżne, jest dostępność wydawnictw naukowych, włączając w to wycenę dostępu do starszych numerów magazynów, gdzie biblioteki chętnie widziałyby
spadek cen z upływem czasu.
4.1.2 Dostęp do cyfrowych danych z badań i ochrona.
• Cyfrowe repozytoria, w których przechowywane są różne prace naukowe, zawierają przede wszystkim publikacje, ale również coraz źródłowe i przetworzone bazy danych. W rzeczywistości rosną zależności pomiędzy publikacjami a danymi. Możliwość użycia a następnie powtórnego użycia tych danych w sposób tak wolny jak to tylko możliwe jest kluczem do
innowacji i przyszłych postępów w nauce.
• Generalne założenia strategiczne, włączając stabilne modele opieki i fundowania/biznesu, muszą być utworzone przez głównych reprezentantów instytucji istotnych dla nauki i informacji naukowej oraz przez narodowych i unijnych strategów. Celem jest utworzenie ról i odpowiedzialności w budowaniu europejskiej cyfrowej infrastruktury informacji, która pozwala na dostęp i ponowne użycie danych z badań i zapewnia ich długotrwałą ochronę.
• Budowa odpowiedniej struktury będzie wymagała znacznych wysiłków i funduszy. Mając na uwadze wzrastającą wagę ochrony danych z badań, organizacje fundujące badania na poziomach narodowym i europejskim powinny rozważyć podniesienie budżetów na ochronę danych z badań.
• Komisja Europejska powinna oprzeć się na dotychczasowych inicjatywach.
4.1.3 Doświadczenia otwartego dostępu: PEER - wydawanie i ekosystem publikacji z badań europejskich.
Dyskusje w HLG doprowadziły do przeprowadzenia wspólnego eksperymentu, czy praktycznego testu, w celu zebrania informacji na temat tzw. opóźnionego otwartego dostępu („okresu ochronnego”). Projekt PEER ufundowany przez program eContentplus jest prowadzony wspólnie przez wydawców, biblioteki cyfrowe i ośrodki badawcze. Jego celem jest monitorowanie wpływu systematycznego i powszechnego deponowania publikacji naukowych
zrecenzowanych przez innych naukowców (Green Open Access) na dostęp dla publiczności, rozpoznawalność autora, przydatność periodyków, jak również na środowisko naukowe europejskich ośrodków badawczych i wydawniczych. Wydawcy wnieśli do tego projektu ok. 300 periodyków. Rezultaty będą znane w 2011 roku.
4.2 Wyzwania na przyszłość.
HLG wypracowało następujący zestaw tematów do dyskusji oraz zaleceń w sprawie informacji naukowej w Europie w najbliższych latach:
Nowy paradygmat informacji naukowej:
- poszerzenie dostępu do publikacji naukowych,
- prawne i praktyczne przeszkody w inicjatywach zdobywania danych i sposoby ich przełamania, - należy przeprowadzać eksperymenty z alternatywnymi metodami rozpowszechniania recenzji naukowych i danych pochodzących z pełnych tekstów artykułów naukowych.
Udostępnianie danych
- właściwe wynagrodzenie dla naukowców, którzy udostępniają swoje dane,
- wprowadzenie zasad przez organizacje finansujące badania,
- należy zastanowić się, jak poprawić dostęp do danych z magazynów naukowych.
Ochrona cyfrowa
- egzemplarz obowiązkowy cyfrowych publikacji naukowych w Unii Europejskiej,
- odpowiedzialność narodowych i naukowych bibliotek za ochronę informacji naukowej jako część ich roli i zadań w epoce cyfrowej i związane z tym potrzeby finansowe,
- mechanizmy fundowania cyfrowej ochrony danych przez organizacje fundujące badania (wsparcie zarówno całej infrastruktury, jak i pojedynczych projektów),
- eksperymenty powinny być przeprowadzane na poziomie Unii, mając na uwadze zapewnienie
jakości i zaufania zbiorów i rozwinięcie założeń co do audytowania i certyfikacji tych zbiorów. (...)
5 EUROPEANA - EUROPEJSKA BIBLIOTEKA CYFROWA.
Powstanie i rozwój bibliotek cyfrowych jest typowym zjawiskiem w nowym tysiącleciu. Biblioteki cyfrowe są tworzone albo poprzez „tradycyjne” instytucje kulturowe i dostawców zawartości, którzy rozwijają działalność cyfrową, lub przez nowe organizacje, które wcześniej nie miały do czynienia z zawartością w formacie analogowym.
Zasięg, rodzaje i cele takich organizacji i bibliotek cyfrowych również są różnorodne: zasięg globalny, międzynarodowy, narodowy czy lokalny; struktury publiczne, prywatne lub mieszane; udostępnianie on-line non-profit w opozycji do celów ostatecznie komercyjnych. W ramach tego procesu technologie cyfrowe mają bezprecedensowe możliwości przekształcania zależności pomiędzy samymi organizacjami. Granice geograficzne nie istnieją. Otwartość i łatwy dostęp stały się możliwe. Różnica i granice pomiędzy różnymi rodzajami instytucji kulturalnych (np. pomiędzy bibliotekami, archiwami i muzeami) zanikają. Siły rynkowe odgrywają główną rolę w zmianie ekonomii kultury cyfrowej i zależność pomiędzy instytucjami publicznymi a prywatnymi firmami przyjmuje nowe formy.
Długofalowa wizja globalnej biblioteki cyfrowej może być użyteczna w sterowaniu tym procesem: internetowa sieć dająca wszystkim dostęp do uniwersalnej wiedzy o edukacji, badaniach, osiągnięciach naukowych, twórczości, innowacji, rozwoju społecznym i ekonomicznym.
Istnieje potrzeba utworzenia publicznej strategii, która towarzyszyłaby rozwojowi bibliotek cyfrowych. Jest również zapotrzebowanie na bibliotekę cyfrową usytuowaną na poziomie europejskim: Europeanę.
Europeana reprezentuje najbardziej widoczne osiągnięcie
w inicjatywie bibliotek cyfrowych, powinna być dalej konsolidowana i rozwijana. Instytucje Unii Europejskiej, kraje członkowskie i udziałowcy powinni wesprzeć Europeanę, jako „championa europejskiego” na globalnej arenie kultury cyfrowej. Europeana może wynieść pożytek z wykorzystania i promowania powyższych zaleceń HLG.
Pełna wersja jest dostępna pod adresem: ec.europa.eu/information_society/activities/digital_libraries/doc/hleg/reports/hlg_final_report09.pdf.
GLK. źtódło: e-pik.pl
Komisja Europejska, Grupa HLG ds. bibliotek cyfrowych, zmiany w prawie autorskim
Zobacz ostatnio dodane