Systemy polityczne 19.04.10r.

Zastępstwo głowy państwa

Wyróżnia się dwie sytuacje, gdy mamy do czynienia z niemożnością pełnienia funkcji głowy państwa:

1. Polska:

1. niemożność tymczasowa art. 131 - przeszkody faktyczne, np. leczenie zagranicą bądź przeszkody prawne, np. oskarżenie przed Trybunałem Stanu; przejęcie tymczasowe następuje automatycznie przez Marszałka Sejmu; gdy prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu, rozstrzyga o tym Trybunał powierzając funkcje prezydenta Marszałkowi

2. trwała niemożność - śmierć, zrzeczenie się urzędu, stwierdzenie nieważności, uznanie przez zgromadzenie narodowe trwałej niemożności prezydenta do pełnienia urzędu, złożenie prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu; zastępcą głowy państwa w pierwszej kolejności jest Marszałek Sejmu, w drugiej kolejności - Marszałek Senatu; osoba wykonująca obowiązki prezydenta nie może postanowić o skróceniu kadencji Sejmu

moment konstytucyjny - okres, w którym Konstytucja odgrywa bardzo ważną rolę w państwie

śmierć Prezydenta - wymagany jest akt zgonu;

Prezes NBP - v-ce prezes nie jest zastępcą - zastępstwo w tej sytuacji jest dość wątpliwe

Posłowie - następne osoby z listy wchodzą pod względem liczby oddanych głosów

Senat - uzupełnienie składu w wyniku wyborów uzupełniających

Marszałek Sejmu jako zastępca Prezydenta nie odpowiada przed Trybunałem Stanu;

1. Niemcy

Zgodnie z ustawą zasadniczą w razie niemożności pełnienia funkcji Prezydenta, jego uprawnienia przejmuje przewodniczący Bundestagu; nowy Prezydent jest wybierany przez Zgromadzenie Federalne zwołane przez przewodniczącego Bundestagu najpóźniej 30 dni od przedwczesnego zakończenia kadencji prezydenta.

2. Francja

W czasie wakatu, funkcje głowy państwa wykonywane są tymczasowo przez przewodniczącego Senatu, a gdy ten nie może ich wykonywać, przez rząd. Zastępca nie może zarządzić referendum, rozwiązać Zgromadzenia Narodowego oraz zainicjować zmiany konstytucji. W przypadku Francji mamy do czynienia z wyborami powszechnymi, które odbywają się miedzy 20 a 35 dniem po stwierdzeniu na wniosek rządu przez Radę Konstytucyjną bezwzględną większością głosów opróżnienia urzędu z jakiejkolwiek przyczyny albo trwałej przeszkody w wykonywaniu funkcji.

3. Włochy

Funkcje Prezydenta w każdym przypadku wykonuje przewodniczący Senatu. Zastępca głowy państwa wstępuje we wszystkie funkcje Prezydenta. Konstytucja nie przewiduje żadnych ograniczeń wykonywania funkcji Prezydenta, lecz w praktyce twierdzi się, że zastępca nie powinien mianować senatorów dożywotnich z tytułu zasług dla ojczyzny, rozwiązywać izb przed upływem kadencji, mianować sędziów Sądu Konstytucyjnego, występować z orędziem do izb parlamentarnych oraz wszelkich czynności, które nie dają pogodzić się z tymczasowością tej funkcji. W przypadku śmierci głowy państwa, przewodniczący Izby Deputowanych zarządza wybór nowego Prezydenta w ciągu 15 dni. Termin dłuższy przewiduje się, gdy Izby są rozwiązane albo brakuje mniej niż 3 miesiące do końca ich kadencji. Wybór nie jest powszechny.

4. Litwa

W przypadku śmierci prezydenta, jego obowiązki przejmuje tymczasowo przewodniczący Sejmu. Wg Konstytucji, przewodniczący Sejmu traci swoje kompetencje w Sejmie, którym tymczasowo kieruje jego zastępca. Jest on ograniczony w swych czynnościach, nie może zarządzić wyborów przedterminowych do sejmu, nie może dokonywać zmian w składzie rządu bez zgody sejmu. Sejm nie może w tym czasie wyrazić wotum nieufności przewodniczącemu Sejmu. Wybory na urząd prezydenta zarządza sejm w terminie 10 dni, wybory te powinny się odbyć w terminie 2 miesięcy. Gdy sejm nie może o tym zadecydować, decyzje o wyborach podejmuje rząd.

5. Czechy

Niemożność sprawowania urzędu z ważnych przyczyn stwierdza we wspólnej uchwale Izba Poselska i Senat. Funkcje Prezydenta dzielone są między przewodniczącego rządu i przewodniczącego Izby Poselskiej, a gdy Izba Poselska jest rozwiązana, to przewodniczący Senatu wykonuje te czynności, które powinien wykonywać przewodniczący Izby Poselskiej. Wybory odbywają się w terminie 30 dni od opróżnienia urzędu, wyboru dokonuje Parlament.

6. Słowacja

Kompetencje głowy państwa również są dzielone miedzy rząd i przewodniczącego Rady Narodowej. Na przewodniczącego rządu przechodzi natomiast naczelne dowództwo sił zbrojnych. Wybór Prezydenta jest powszechny, wybory zarządza przewodniczący Rady Narodowej w ciągu 7 dni od opróżnienia urzędu w taki sposób, aby pierwsza tura wyborów odbyła się najpóźniej 60. dnia od zarządzenia wyborów Prezydenta.

7. Irlandia (podobnie w Austrii, Islandii)

W przypadku śmierci Prezydenta jego funkcje pełni komisja, składająca się z Prezesa Sądu Najwyższego (jeśli nie może pełnić tej funkcji, to przewodniczący Wyższego Sądu Administracyjnego), przewodniczący Izby Reprezentantów i przewodniczący Senatu. Konstytucja przewiduje sytuacje, gdy te osoby nie mogą pełnić owej funkcji - wtedy pełnią je ich zastępcy. Konstytucja szczegółowo przewiduje sytuacje, gdy któryś z tych urzędów jest nieobsadzony. W sytuacjach nieprzewidzianych, Rada Państwa (organ doradczy i konsultacyjny Prezydenta, posiada kompetencje stanowcze) może przejąć funkcje Prezydenta. Wybory są powszechne, odbywają się w ciągu 60 dni od śmierci Prezydenta.

21.06.2010r. - egzamin

[ 3 pytania - 1 ze źródeł prawa, 2 z instytucji szczegółowych ]

Skarga konstytucyjna

1. Niemcy

Specyficzny, nadzwyczajny środek prawny, na podstawie którego obywatel lub inny uprawniony podmiot może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego by udzielił mu ochrony w związku z naruszeniem praw konstytucyjnych tego podmiotu przez organ państwowy albo przez inną władzę publiczną. Uregulowana jest na poziomie konstytucji federalnej - ustawa o federalnym trybunale konstytucyjnym. Może być wniesiona jedynie w przypadku realnego naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego.

Naruszenie praw skarżącego może być spowodowane przez niekonstytucyjne orzeczenie sądowe lub organu administracji (szerzej niż w Polsce). Naruszenie ustawy zasadniczej może dotyczyć również aktów normatywnych, co jest odrębną podstawą skargi.

Skarga konstytucyjna nakierowana jest z jednej strony na ochronę praw indywidualnych, z drugiej strony na ochronę ogólnego porządku konstytucyjnego.

Pełni kilka funkcji:

1. funkcja kasatoryjna - polega na możliwości korekty prawomocnych orzeczeń w trybie wznowienia postępowania

2. funkcja edukacyjna - w zakresie rozumienia treści ustawy zasadniczej

[kompetencje do uchylania norm prawnych oprócz Trybunału ma parlament]

• Skarga konstytucyjna nie jest traktowana jako kolejny środek zaskarżenia, nie jest tzw. superinstancją.

• Jest subsydiarnym środkiem prawnym.

• Warunkiem jej wniesienia jest wyczerpanie toku instancji.

• Podstawą skargi jest naruszenie określonych w konstytucji praw podstawowych skarżącego. Podstawą może być zaniechanie prawodawcze [w Polsce nie możemy skarżyć bezczynności; czymś innym jest pominięcie legislacyjne - ustawodawca tworząc normę prawną powinien był ją zamieścić w całości przepisu prawa, a jakąś kwestię pominął]

• Termin wniesienia skargi konstytucyjnej - miesiąc w przypadku orzeczenia od ogłoszenia skarżącemu treści orzeczenia, w przypadku aktu normatywnego - rok od momentu wejścia w życie aktu

• Nie obowiązuje przymus adwokacki, nie ma wpisu ani opłat sądowych

2. Czechy

Pojęcie skarga konstytucyjna utożsamiane jest ze środkiem służącym kwestionowaniu wszelkich rozstrzygnięć, działań faktycznych i innych ingerencji władzy publicznej w sferę konstytucyjnie poręczonych, podstawowych praw i wolności osób fizycznych i prawnych.

Uwzględniając skargę, czeski Sąd Konstytucyjny uchyla zaskarżone rozstrzygniecie albo zakazuje organowi władzy publicznej kontynuowania naruszeń praw skarżącego i nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem.

Skarga w Republice Czeskiej jest środkiem subsydiarnym, składanym po wyczerpaniu innych środków ochrony prawnej. Jest traktowana jako trzecia instancja, każdy ma możliwość wystąpienia ze skarga konstytucyjna.

Można skarżyć ingerencje władzy publicznej, a nie podmiotu prawa prywatnego.

Skarżącym może być indywidualnie zainteresowana osoba fizyczna i osoba prawna prawa prywatnego, ale również osoba prawna prawa publicznego, o ile występuje w danym stosunku na zasadzie równości z innymi podmiotami.

Swoisty rodzaj skargi konstytucyjnej na podstawie której organ samorządu terytorialnego może wystąpić przeciwko nielegalnej ingerencji państwa w działalność samorządu - komunalna skarga konstytucyjna. [samorząd terytorialny traktowany jako odrębna władza]

3. Austria

Dwie instytucje:

1. Skarga konstytucyjna, która jest rozpatrywana przez Sąd Najwyższy; jej zarzutem może być jedynie naruszenie wolności osobistej

2. rozpatrywana przez Trybunał Konstytucyjny, rzadko jest nazywana skargą konstytucyjną, jest to skarga na decyzję administracyjną, która zdaniem skarżącego narusza jego konstytucyjnie gwarantowane prawa; obok tego występuje również skarga na naruszenie praw skarżącego poprzez zastosowanie aktu normatywnego sprzecznego z aktem wyższego rzędu; przedmiotem skargi w jednym i w drugim przypadku będzie zawsze działanie administracji publicznej, w sprawach cywilnych i karnych taka skarga nie jest dopuszczalna; nie możemy kwestionować w trybie skargi konstytucyjnej norm prawnych leżących u podstaw rozstrzygnięcia indywidualnego; Trybunał Konstytucyjny może natomiast akt taki uchylić z urzędu; obowiązuje przymus adwokacki w przypadku postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym

Status jednostki w konstytucjach

Prawa i wolności człowieka i obywatela są regulowane w konstytucjach - wprost, np. w konstytucji z 1997r. lub są regulowane z tzw. aktach konstytucyjnych, np. w Austrii, Czechach, Francji (konstytucja jest złożona - polikonstytucja). W Czechach mamy Kartę Praw i Wolności - regulacja przedkonstytucyjna z 1991r., wtedy była jeszcze Czechosłowacja.

We Francji konstytucja reguluje pewne kwestie w dość ograniczonym zakresie.

Konstytucja Łotwy - konstytucja pochodzi z 1922r. , 1998r. został wprowadzony nowy, odrębny rozdział o prawach i wolnościach człowieka i obywatela

Konstytucja Węgier - konstytucja z 1919, nowy rozdział w 1989 dot. Praw i wolności człowieka i obywatela

Zasada demokracji

Demokracja - forma państwa opierająca się na zasadzie równości i wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności, w którym mają oni prawnie zagwarantowany bezpośredni lub pośredni wpływ na podejmowanie decyzji państwowych, a także legitymują i kontrolują działalność najwyższych organów państwowych.

Legitymacja bezpośrednia - poprzez wybory; w Polsce w ten sposób legitymowany jest Prezydent, posłowie i senatorowie; w sposób pośredni legitymowany jest rząd, trybunały są legitymowane przez Sejm, sądy powszechne - legitymowane przez prezydenta. Ustawa powinna być podstawą działalności sądownictwa. Rozporządzenie nie może być taką podstawą, gdyż pochodzi od władzy wykonawczej.

---