Pieniądz i banki w gospodarce

Pieniądz, to:

• powszechnie przyjmowany środek zapłaty przy zakupie towarów i usług,

• środek regulowania wszelkiego rodzaju zobowiązań,

• dobro o najwyższym stopniu płynności

Funkcje pieniądza:

• środek cyrkulacji

• jednostka obrachunkowa

• środek płatniczy

• środek tezauryzacji

Geneza pieniądza

• wymiana barterowa

• wyłonienie się towarów, pełniących rolę pośrednika wymiany (pecus - pecunia),

• metale i ich stopy w roli powszechnego ekwiwalentu oraz metale szlachetne (srebro i złoto)

• srebro i złoto (bimetalizm)

• monometalizm złoty (Anglia jako pierwsza wprowadziła w 1816 roku)

• pieniądz papierowy

Rodzaje pieniądza

• pieniądz towarowy

• pieniądz symboliczny

• pieniądz bezgotówkowy

Zasoby pieniądza (podstawowe agregaty pieniężne):

Aby zmierzyć faktyczną ilość pieniądza w gospodarce stosowane są specjalne miary pieniądza:

M0 - pieniądz banku centralnego,

• baza monetarna,

• pieniądz wielkiej mocy.

M0 obejmuje gotówkę (banknoty i monety) w obiegu, wyemitowaną przez BC oraz środki pieniężne banków komercyjnych w BC.

Bank centralny może bezpośrednio kształtować M0. M0 - to najwęższa koncepcja miary pieniądza.

M1 - obejmuje gotówkę w obiegu wartość depozytów na żądanie w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych. Są to aktywa o najwyższym stopniu płynności.

Jest to pieniądz transakcyjny, można go natychmiast wykorzystać do realizowania płatności.

M2 - obejmuje M1 + depozyty krótkoterminowe, rachunki oszczędnościowe + instrumenty finansowe o wysokiej płynności: weksle, bony pieniężne.

Płynność M2 jest mniejsza niż M1.

M3 - szeroka kategoria pieniądza. Obejmuje M2 + depozyty, papiery wartościowe o charakterze średnio i długoterminowym.

Jest to najmniej płynna kategoria pieniądza.

Wyróżnia się także szeroką kategorię pieniądza - M4

M4 - najszersza kategoria pieniądza, obejmuje M3 i inne aktywa, nie ujęte w kategoriach wymienionych wcześniej.

Grupa M1 - charakteryzuje się najwyższym stopniem płynności i związana jest z gromadzeniem pieniądza dla celów transakcyjnych, ostrożnościowych i spekulacyjnych.

Grupa M2 - wykorzystywana jest przez banki do udzielania kredytów krótkoterminowych.

Grupa M3 - tworzy główne źródło środków wykorzystywanych na długoterminowe kredyty inwestycyjne.

Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (informacja przyspieszona) Wyszczególnienie Stan na 31.03.2007 ^*) w mln zł A. PODAŻ PIENIĄDZA (M3) 492 733,1 1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 70 179,9 2. Depozyty i inne zobowiązania 410 895,4 2.1. Gospodarstwa domowe 227 087,5 2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 22 693,6 2.3. Przedsiębiorstwa 125 538,7 2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 10 943,0 2.5. Instytucje samorządowe 20 218,3 2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 4 414,3 3. Pozostałe składniki M3 11 657,8 B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł 165 487,0 w mln EUR 42 767,0 C. Aktywa krajowe netto 327 246,1 1. Należności 392 370,9 1.1. Gospodarstwa domowe 203 605,0 1.2. Niemonetarne instytucje finansowe 16 030,0 1.3. Przedsiębiorstwa 151 430,3 1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 1 014,0 1.5. Instytucje samorządowe 16 640,5 1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 3 651,0 2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 66 465,6 3. Saldo pozostałych pozycji (netto) -131 590,3   Kurs średni NBP PLN/1 EUR 3,8695   Kurs średni NBP PLN/1 USD 2,9058   Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 15 426,5   *) Dane oparte są na informacji przyspieszonej [ Powrót ] [ Do druku ]

Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Popyt na pieniądz, to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty w gospodarce.

Podaż pieniądza, to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu.

Globalny stosunek popytu na pieniądz do podaży pieniądza określa jego siłę nabywczą i wpływa na wysokość stopy procentowej, która wywiera wpływ na decyzje podmiotów gospodarczych.

Popyt na pieniądz (tak jak na inne użyteczne dobra) istnieje z powodu korzyści wynikających ze stosowania i posiadania pieniądza. Posiadanie pieniądza wiąże się z pewnym kosztem alternatywnym, tzn. kosztem utraconych korzyści z tytułu posiadania jakiegoś innego aktywu, np. przedmiotu, który można było kupić, lub zysków, które można by otrzymać po zainwestowaniu w jakieś przedsięwzięcie gospodarcze.

Mimo tych kosztów, istnieją 3 zasadnicze powody by trzymać pieniądze lub zgłaszać na nie popyt:

• Transakcyjny motyw popytu na pieniądz. To potrzeba pieniądza jako środka wymiany. Jest dążeniem do posiadania sald gotówkowych w celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług. Wielkość pieniądza transakcyjnego zależy od wartości zawieranych transakcji przez różne podmioty gospodarcze.

• Przezornościowy motyw popytu na pieniądz. Wynika z dążenia do zabezpieczenia wydatków. Ma na celu realizację nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług lub zyskownych transakcji. Ta skłonność do trzymania pieniądza gotówkowego dla realizacji nieprzewidzianych transakcji jest tym większa im mniej ustabilizowana jest sytuacja gospodarcza kraju.

• Spekulacyjny motyw popytu na pieniądz. Wynika z dążenia do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku cen innych aktywów i osiągania przyszłych zysków. Motyw ten związany jest ze skłonnością pewnej części podmiotów gospodarczych do gry na rynku papierów wartościowych.

Wraz ze wzrostem dochodu narodowego (Y) rośnie popyt na pieniądz transakcyjny i przezornościowy. Zmiany stopy procentowej ( r ) wpływają w odwrotnym kierunku na popyt na pieniądz spekulacyjny.

Popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym - jest zależny od:

• realnego dochodu narodowego,

• poziomu stóp procentowych,

• ogólnego poziomu cen,

• oczekiwań dotyczących przyszłych cen.

L = f(PxY, r)

L - łączny popyt na pieniądz

P - przeciętny poziom cen

PxY - dochód narodowy w ujęciu nominalnym

r- nominalna stopa procentowa

Popyt na pieniądz w ujęciu realnym, to popyt na pieniądz w ujęciu nominalnym skorygowany o zmiany poziomu cen.

L:P = f(Y, r) lub L:P=f(Y, r, ktr)

ktr - koszt transakcji zamiany różnych aktywów na pieniądz

Popyt na pieniądz w ujęciu realnym:

• rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu narodowego

• maleje ze wzrostem nominalnej stopy procentowej

• rośnie ze wzrostem przeciętnych kosztów zamiany różnych aktywów na pieniądz

Podaż pieniądza - czynniki wyznaczające wielkość podaży pieniądza.

Najważniejszą rzeczą jest zapewnienie odpowiedniej regulacji dopływu pieniądza do obiegu i odpływu z obiegu, aby nie występował on w nadmiarze (inflacja) lub w niedostatku (deflacja).

Próbowała to wyjaśnić ilościowa teoria pieniądza za pomocą formuły:

M x V = P x Y

(I. Fischer 1867-1947, formuła z 1911)

M = PxY : V

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość obiegu pieniądza, oznaczająca ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu roku

P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład PKB

Y - realna wielkość PKB w cenach stałych (tzw. volumen produkcji)

Obecnie występuje ona pod nazwą monetarystycznej teorii pieniądza.

Zwolennicy tej teorii podkreślają, że zmiany zasobu pieniądza M wpływają przede wszystkim, lub jedynie, na ceny P.

Dziś BC w znacznym stopniu posługuje się tą teorią przy regulowaniu podaży pieniądza, biorąc pod uwagę:

• przewidywany wzrost volumenu dochodu narodowego (w cenach stałych)

• przewidywany wzrost cen w danym roku

• możliwość zwiększenia czy zmniejszenia szybkości obiegu pieniądza gotówkowego

Przy założeniu stałości V wciągu roku, problem polega przede wszystkim na ustaleniu stopy przyszłej inflacji oraz przyrostu dochodu narodowego.

Formułę wzrostu podaży pieniądza można zapisać:

∆M:M = (∆P:P) + (∆Y:Y)

Trudność kontroli podaży pieniądza w gospodarce polega także na tym, że oprócz BC w każdym kraju istnieją dziesiątki banków komercyjnych, które udzielają kredytów podmiotom gospodarczym i w ten sposób mogą one kreować dodatkowy pieniądz, a więc zwiększać jego ogólną sumę w obiegu.

Banki i ich funkcje

Banki komercyjne są pośrednikami finansowymi, działającymi na podstawie udzielonej przez państwo

licencji.

Współcześnie banki komercyjne wypełniają (m.in.)

następujące funkcje:

• przyjmują depozyty,

• udzielają kredytów,

• świadczą usługi finansowe,

• kreują pieniądz

Kreacja pieniądza przez system bankowy

• Rezerwa obowiązkowa i mnożnik depozytowy

Głównym celem rezerwy obowiązkowej jest ograniczenie płynności banków komercyjnych i uniemożliwienie im kreacji nadmiernej ilości pieniądza kredytowego. Nieoprocentowana, bądź nisko oprocentowana rezerwa bankowa jest także źródłem potencjalnego zysku BC.

O tym jaka będzie podaż pieniądza bankowego, wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego, decyduje współczynnik kreacji depozytów (mnożnik depozytowy).

Odwrotność stopy rezerwy obowiązkowej jest nazywana mnożnikiem depozytowym, który określa możliwość kreacji nowego pieniądza przez banki komercyjne na cele kredytowe. Informuje on o tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

md = 1: Rg

md - współczynnik kreacji depozytów

Rg - stopa rezerw obowiązkowych

Rozmnażanie się wkładów w ramach systemu bankowego

Założenia:

• Rg = 0,10 (10%)

• Banki utrzymują rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych

• Udzielane przez banki kredyty wracają do systemu bankowego (w całości przekształcane są w depozyty)

Przykład

Kolejne banki Nowe wkłady Nowe kredyty Nowe rezerwy

I 10.000 9.000 1000

II 9.000 8.100 900

III 8.100 7.290 810

IV 7.290 6.561 729

V 6.561 5.905 656

VI 5.905 5.314 591

........ ................. ............. ...........

........ ................. ............. ...........

Razem banki 100.000 90.000 10.000

Obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej oznacza zwiększenie mnożnika depozytowego, co wskazuje na większe możliwości kredytowe (i na odwrót).

Podaż pieniądza a baza monetarna

Aby odpowiedzieć na pytanie w jaki sposób podaż pieniądza (M) powiązana jest bazą monetarną (M0 Bm) należy wprowadzić pojęcie mnożnika kreacji pieniądza (mm). Mnożnik kreacji pieniądza wyraża zmiany w globalnej podaży pieniądza, wywołane zmianami bazy monetarnej

mm = M : Bm

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę

M = mm x Bm

Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna

Baza monetarna jest to suma gotówki w obiegu znajdująca się w rękach ludności (Gl) oraz suma rezerw systemu bankowego (Rg), będąca pod kontrolą BC.

Stąd:

Bm = Gl + Rg M = Gl + Db (depozyty bankowe)

dzieląc licznik i mianownik przez Db otrzymamy:

(Gl:Db) +1

mk =

(Gl:Db) + ( Rg:Db)

Wysokość mnożnika kreacji pieniądza zależy więc od dwóch kluczowych współczynników:

1. relacji rezerw gotówkowych - Rg, zapewniających płynność banków, do sumy depozytów w bankach komercyjnych - Db, czyli Rg : Db

2. relacji gotówki w obiegu pozabankowym do wartości wkładów w bankach, czyli Gl : Db (zależy od intensywności działania motywu transakcyjnego, przezornościowego, spekulacyjnego)

Rg/Db - im niższa jest zamierzona stopa rezerw gotówkowych, tym większą sumę wkładów tworzą banki na podstawie danych rezerw i tym większa będzie podaż pieniądza.

Gl/Db - im niższy planowany przez sektor poza bankowy stosunek gotówki w obiegu do wkładów tego sektora w bankach, tym większa będzie podaż pieniądza wielkiej mocy wyemitowanego przez BC. Wynika to stąd, że większa relatywnie część bazy monetarnej znajduje się w tym przypadku na rachunkach bankowych i banki są w stanie dokonać kreacji większej liczby depozytów.

Przykład:

Rg/Db = 0,10

Gl/Db = 0,20

stąd:

(0,20 + 1) : (0,20 + 0,10) = 4, co oznacza, że podaż pieniądza jest 4 - krotnie większa w stosunku do bazy monetarnej

18

---