Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.
1
WYKŁAD 9.
PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY
1. Co to jest pieniądz
Pieniądzem jest wszystko to, co spełnia funkcję środka wymiany, a ponadto jest jednostką
rozliczeniową i środkiem gromadzenia oszczędności
Cechy pieniądza:
a)
Pieniądz jest wyłącznym środkiem, za pomocą którego kupujemy towary, usługi i papiery
wartościowe. Towarów nie kupujemy za pomocą papierów wartościowych; toteż nie
wliczamy ich w pojęcie pieniądz.
b)
Pieniądz nie przynosi, w przeciwieństwie do akcji, obligacji, weksli, dochodów w postaci
procentów.
c)
Rząd ma monopol na drukowanie pieniędzy.
2. Banki
Banki komercyjne to działające dla zysku przedsiębiorstwa, które przechowują cudze
pieniądze, płacąc właścicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają przedsiębiorstwom,
konsumentom i państwu.
Bank to typowy pośrednik finansowy ułatwiający przepływ pieniędzy od kredytodawców do
kredytobiorców. Pośrednikami takimi bywają również towarzystwa ubezpieczeniowe,
fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne.
Bilans banku, czyli zestawienie informacji o tym, co bank ma (aktywa) i co jest winien
innym (pasywa) , ma umożliwiać łatwą ocenę stosunku wysoce płynnych aktywów do
zobowiązań o niebezpiecznie bliskim terminie spłaty.
Stopa rezerw obowiązkowych (minimalnych ), ( R ) to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego ( rezerw, RE) do ulokowanych weń wkładów płatnych na każde żądanie ( D ).
R = RE/D.
Bank centralny (BC) to państwowa instytucja, która prowadzi politykę pieniężną, pomaga
innym bankom i nadzoruje ich działalność, jest bankiem państwa i strażnikiem wartości
pieniądza.
Funkcje BC:
a)
BC wpływa na ilość pieniądza w obiegu.
Drukuje banknoty, bije monety i wprowadza je do obiegu, skupując za nie papiery
wartościowe na rynku kapitałowym. Pozwala to wpłynąć na popyt globalny, zapobiegać
recesji i bezrobociu. Przyczyną z kolei zmniejszania ilości pieniądza w gospodarce ( np. przez
sprzedaż papierów wartościowych) może być chęć ochrony wartości pieniądza, która obniża
się na skutek jego nadprodukcji i wywołanego tym wzrostu cen.
b)
BC sprawuje nadzór nad działalnością innych banków. Jest też „kredytodawcą ostatniej
instancji”. BC zarządza długiem państwa ( dba o wypłacanie odsetek należnych
posiadaczom papierów wartościowych, emituje nowe i skupuje stare obligacje państwowe)
oraz
c)
przechowuje wkłady państwa. BC może także finansować wydatki budżetowe (jeśli rząd
zdoła go do tego nakłonić).
Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.
2
3. Rynek pieniądza - popyt na pieniądz, podaż pieniądza, równowaga pieniężna
3.1. Popyt na pieniądz
Dlaczego ludzie trzymają gotówkę ?
a)
Motyw transakcyjny
MT + MP = L
1
(Y) = k(Y); k’
0
keynesowska funkcja popytu transakcyjnego i
przezornościowego, gdzie: „k” - współczynnik
wrażliwości popytu na pieniądz względem dochodu.
Ludzie chcą trzymać pieniądze, które nie przynoszą żadnego dochodu, gdyż planują zakupy
dóbr i usług. Popyt transakcyjny rośnie zatem gdy zwiększa się liczba transakcji w
gospodarce, a to ma miejsce gdy rośnie PKB (Y).
b)
Motyw przezornościowy
Nieplanowane zakupy. Popyt przezornościowy jest dodatnio skorelowany z PKB.
c)
Motyw spekulacyjny
MS = L
2
( r ) = h( r ); h’
0
keynesowska funkcja popytu spekulacyjnego, gdzie:
r - bież. stopa proc. od obligacji, h - współczynnik
wrażliwości M
D
względem zmian stopy proc. , inaczej
stała wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu
stopy proc. o 1 punkt procentowy - bonów, obligacji.
Popyt spekulacyjny na pieniądz jest ujemnie skorelowany ze stopą procentową. Jeśli
zwiększamy część dochodu przechowywaną w obligacjach (bo wzrosła stopa procentowa),
to tym samym o dokładnie tę samą wartość zmniejszamy część dochodów
przechowywaną w pieniądzu (spada popyt spekulacyjny na pieniądz).
Agregatowa funkcja popytu na pieniądz
(tzw.funkcja alokacji dochodu przechowywanego), zakłada, że dochód, jaki ludzie
przechowują, utrzymywany jest w części w pieniądzu (M
D
) i w części w obligacjach (popyt
na obligacje oznaczmy symbolem - B), reprezentujących w tym modelu wszystkie aktywa
finansowe, niepieniężne. Co więcej , zakłada ona, że wielkość dochodu, jaką ludzie
przechowują, jest względnie stałą frakcją ogółu dochodów otrzymywanych: wielkość tę
oznaczamy właśnie keynesowskiem współczynnikiem „k”. Opisuje on społeczną normę
postępowania w zakresie gospodarowania dochodem.
dochód przechowywany
dochód otrzymywany (Y)
k
Dzięki znajomości „k” ów dochód przechowywany możemy zapisać następująco:
k
Y = M
D
+ B
W rywalizacji pieniądz - obligacje walory pieniądza jako rezerwuaru wartości, są
niezmienne (stopa zwrotu zawsze = 0), zmieniać się może natomiast atrakcyjność aktywów
niepieniężnych (B). Im wyższa stopa zwrotu, tym bardziej - przy stałej stopie zwrotu
pieniądza - maleje atrakcyjność pieniądza. Poziom stopy zwrotu od papierów wartościowych
decyduje o poziomie dochodu przetrzymywanego w obligacjach.
Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.
3
Jeśli przez „h” oznaczymy stałą wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu stopy proc. o 1
punkt procentowy - obligacji, to ilość dochodu ulokowanego w obligacjach zapiszemy:
B = h
r, ( co odpowiada keynesowskiej funkcji spekulacyjnego popytu na pieniądz ), a
dochód przechowywany: k
Y = M
D
+ h
r. Jeśli stopa proc. ( r ) wzrasta, rośnie automatycznie
ilość dochodu upostaciowionego w obligacjach, wzrost ten - przy danym dochodzie -
dokonuje się jednak kosztem pieniądza. Jego zasób maleje w takim samym stopniu, w jakim
rosną lokaty w obligacje (i inne aktywa finansowe).
Popyt na pieniądz jest funkcją popytu na papiery wartościowe, co zapisujemy następująco:
M
D
= k
Y - h
r = k
Y - B
W skali gospodarki wartość dochodu utrzymywanego w pieniądzu jest zawsze równa wartości
masy pieniężnej w obiegu ( M
D
= CU + RE).
W ujęciu realnym: M
D
= (k Y - h r) P.
Popyt na pieniądz maleje, gdy stopa proc. rośnie, a rośnie wraz ze wzrostem dochodu Y lub
poziomu cen P. Zależy więc aż od trzech zmiennych: r, Y i P.
3.2. Bank centralny i podaż pieniądza
Podaż pieniądza (M
S
) jest ustalana poprzez politykę BC. Jest to suma gotówki będącej w
obiegu (CU), powiększonej o depozyty czekowe osób prywatnych i firm trzymane w bankach
(D): M
S
= Y
X
= M1 = CU + D
Baza monetarna (M
0
lub H) tzw. „zasób pieniądza wielkiej mocy”, to monety i banknoty w
obiegu poza BC, czyli rezerwy utrzymywane w bankach oraz gotówka będąca aktualnie w
obiegu pozabankowym: H = M
0
= RE + CU
Mechanizm kreacji pieniądza bankowego
Celem zapewnienia stabilności systemu finansowego banki są zmuszone do
utrzymywania części swej gotówki w formie rezerw obowiązkowych „RE”. Ich wysokość
zależy od stopy rezerw obowiązkowych „R” oraz poziomu zgromadzonych depozytów „D”.
RE = R
D.
Owe rezerwy banki muszą na mocy prawa utrzymywać na swym koncie w BC.
Pierwsze prawo bankowe: KAŻDY KREDYT RODZI NOWY DEPOZYT.
Depozyt wtórny (bezgotówkowy, D
b
) - depozyt powstały na kanwie kredytu.
Depozyt pierwotny (gotówkowy, D
g
) - depozyt wyjściowy liczony ilością banknotów -
gotówki, jaką bank dysponuje i który to depozyt w formie kredytu wypożyczany jest
kredytobiorcom.
Im więcej gotówki w banku, tym więcej kredytów, tym więcej depozytów wtórnych,
tym więcej pieniądza w gospodarce. Działalność kredytowa, a co się z tym wiąże k r e a c y j
n a , nie może trwać bez końca. Gdy poziom gotówki zgromadzonej w banku zrówna się z
Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.
4
poziomem wymaganych od depozytów rezerw, to kończy się działalność kredytowa ( i
kreacyjna) banku. Gdy D
g
= RE
kreacja pieniądza bankowego osiąga kres: D max. =
mnożnik bankowy razy depozyt pierwotny.
Ile bank może wykreować depozytów (D) na bazie złożonej do banku gotówki ?
Drugie prawo bankowe: D =
R
D
g
gdzie: „1/R” to mnożnik pieniądza bankowego, ukazuje on, o jaką wielokrotność
dysponowanej przez banki gotówki mogą wzrosnąć, w wyniku działalności kredytowej,
depozyty bankowe bez naruszenia zasad bezpieczeństwa
Bankowy a globalny mnożnik pieniężny
Ogólny (globalny) mnożnik pieniężny jest mniejszy od bankowego (1/R). Wynika
to stąd, że nie cała wyemitowana przez mennicę - gotówka przechodzi przez operacje
bankowe. Część gotówki z różnych powodów zawsze pozostaje poza obiegiem bankowym.
M
H
1 +
S
cu
R + cu
mp
ogólny mnożnik pieniężny informuje, o ile zmieni się
ilość pieniądza (M
S
) w następstwie wzrostu bazy
monetarnej (H) o jednostkę.
Gdzie: cu = CU/D skłonność systemu pozabankowego do utrzymywania gotówki.
Funkcja podaży pieniądza
M
S
= m
p
H
O sile tej zależności decyduje ogólny mnożnik pieniężny. Baza monetarna zwielokrotnia w
procesie kreacji masę pieniężną, gdyż ilość depozytów stworzonych przez bazę kilkakrotnie
przewyższa samą bazę.
3.3. Równowaga na rynku finansowym ( „pieniądz - obligacje” )
Rynek pieniężny znajduje się w równowadze tylko wtedy, gdy równowaga występuje także
na rynku aktywów niepieniężnych.
Od strony algebraicznej równowagę na rynku pieniężnym zapisujemy, porównując ze sobą
funkcję podaży pieniądza z funkcją popytu nań:
m
p
H = k
Y - h
r
M
S
= M
D
4. Kontrola podaży pieniądza przez BC - narzędzia polityki monetarnej
Istnieją dwa podmiotowe źródła podaży pieniądza.
a)
„mennica” emitująca gotówkę (bazę monetarną),
b)
banki kreujące tzw. depozyty bezgotówkowe (D
b
)
M
S
= H + D
b
D
b
= M
S
- H
D
b
= (m
p
- 1)
H
Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.
5
Oddziaływanie państwa na podaż pieniądza dokonuje się za pośrednictwem BC. Efektywna
kontrola M
S
w swych skutkach sprowadza się ona zawsze do zmian w parametrach
mnożnikowej formuły bazy monetarnej ( M
S
= m
p
H ). Celem stosowanych narzędzi jest więc
bądź to spowodowanie zmian wartości mnożnika pieniężnego, bądź też wywołanie zmian w
poziomie bazy monetarnej.
A. Zmiana mnożnika i narzędzia do tego służące NARZĘDZIA POLITYKI
MONETARNEJ:
m
p
= f( R, cu ) ; m
p
=
+ cu
R + cu
1.
R (zmiana stopy rezerw
,
R
,
m
p
,
D = m
p
D
g
obowiązkowych)
2.
stopy redyskontowej
B.
Zmiana bazy monetarnej
H = CU + RE 3. Operacje otwartego rynku