Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.

1

WYKŁAD 9.

PIENIĄDZ I SYSTEM BANKOWY

1. Co to jest pieniądz

Pieniądzem jest wszystko to, co spełnia funkcję środka wymiany, a ponadto jest jednostką
rozliczeniową i środkiem gromadzenia oszczędności

Cechy pieniądza:

a)

Pieniądz jest wyłącznym środkiem, za pomocą którego kupujemy towary, usługi i papiery
wartościowe. Towarów nie kupujemy za pomocą papierów wartościowych; toteż nie
wliczamy ich w pojęcie pieniądz.

b)

Pieniądz nie przynosi, w przeciwieństwie do akcji, obligacji, weksli, dochodów w postaci
procentów.

c)

Rząd ma monopol na drukowanie pieniędzy.

2. Banki

Banki komercyjne to działające dla zysku przedsiębiorstwa, które przechowują cudze
pieniądze, płacąc właścicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają przedsiębiorstwom,
konsumentom i państwu.
Bank to typowy pośrednik finansowy ułatwiający przepływ pieniędzy od kredytodawców do
kredytobiorców. Pośrednikami takimi bywają również towarzystwa ubezpieczeniowe,
fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne.
Bilans banku, czyli zestawienie informacji o tym, co bank ma (aktywa) i co jest winien
innym (pasywa) , ma umożliwiać łatwą ocenę stosunku wysoce płynnych aktywów do
zobowiązań o niebezpiecznie bliskim terminie spłaty.
Stopa rezerw obowiązkowych (minimalnych ), ( R ) to relacja zasobu gotówki banku
komercyjnego ( rezerw, RE) do ulokowanych weń wkładów płatnych na każde żądanie ( D ).
R = RE/D.

Bank centralny (BC) to państwowa instytucja, która prowadzi politykę pieniężną, pomaga
innym bankom i nadzoruje ich działalność, jest bankiem państwa i strażnikiem wartości
pieniądza.

Funkcje BC:

a)

BC wpływa na ilość pieniądza w obiegu.

Drukuje banknoty, bije monety i wprowadza je do obiegu, skupując za nie papiery
wartościowe na rynku kapitałowym. Pozwala to wpłynąć na popyt globalny, zapobiegać
recesji i bezrobociu. Przyczyną z kolei zmniejszania ilości pieniądza w gospodarce ( np. przez
sprzedaż papierów wartościowych) może być chęć ochrony wartości pieniądza, która obniża
się na skutek jego nadprodukcji i wywołanego tym wzrostu cen.

b)

BC sprawuje nadzór nad działalnością innych banków. Jest też „kredytodawcą ostatniej
instancji”. BC zarządza długiem państwa ( dba o wypłacanie odsetek należnych
posiadaczom papierów wartościowych, emituje nowe i skupuje stare obligacje państwowe)
oraz

c)

przechowuje wkłady państwa. BC może także finansować wydatki budżetowe (jeśli rząd
zdoła go do tego nakłonić).

Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.

2

3. Rynek pieniądza - popyt na pieniądz, podaż pieniądza, równowaga pieniężna

3.1. Popyt na pieniądz

Dlaczego ludzie trzymają gotówkę ?

a)

Motyw transakcyjny



MT + MP = L

1

(Y) = k(Y); k’



0

keynesowska funkcja popytu transakcyjnego i
przezornościowego, gdzie: „k” - współczynnik
wrażliwości popytu na pieniądz względem dochodu.
Ludzie chcą trzymać pieniądze, które nie przynoszą żadnego dochodu, gdyż planują zakupy
dóbr i usług. Popyt transakcyjny rośnie zatem gdy zwiększa się liczba transakcji w
gospodarce, a to ma miejsce gdy rośnie PKB (Y).

b)

Motyw przezornościowy
Nieplanowane zakupy. Popyt przezornościowy jest dodatnio skorelowany z PKB.

c)

Motyw spekulacyjny



MS = L

2

( r ) = h( r ); h’



0

keynesowska funkcja popytu spekulacyjnego, gdzie:
r - bież. stopa proc. od obligacji, h - współczynnik
wrażliwości M

D

względem zmian stopy proc. , inaczej

stała wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu
stopy proc. o 1 punkt procentowy - bonów, obligacji.
Popyt spekulacyjny na pieniądz jest ujemnie skorelowany ze stopą procentową. Jeśli
zwiększamy część dochodu przechowywaną w obligacjach (bo wzrosła stopa procentowa),
to tym samym o dokładnie tę samą wartość zmniejszamy część dochodów
przechowywaną w pieniądzu (spada popyt spekulacyjny na pieniądz).

Agregatowa funkcja popytu na pieniądz

(tzw.funkcja alokacji dochodu przechowywanego), zakłada, że dochód, jaki ludzie
przechowują, utrzymywany jest w części w pieniądzu (M

D

) i w części w obligacjach (popyt

na obligacje oznaczmy symbolem - B), reprezentujących w tym modelu wszystkie aktywa
finansowe, niepieniężne. Co więcej , zakłada ona, że wielkość dochodu, jaką ludzie
przechowują, jest względnie stałą frakcją ogółu dochodów otrzymywanych: wielkość tę
oznaczamy właśnie keynesowskiem współczynnikiem „k”. Opisuje on społeczną normę
postępowania w zakresie gospodarowania dochodem.

dochód przechowywany

dochód otrzymywany (Y)



k

Dzięki znajomości „k” ów dochód przechowywany możemy zapisać następująco:
k



Y = M

D

+ B

W rywalizacji pieniądz - obligacje walory pieniądza jako rezerwuaru wartości, są

niezmienne (stopa zwrotu zawsze = 0), zmieniać się może natomiast atrakcyjność aktywów
niepieniężnych (B). Im wyższa stopa zwrotu, tym bardziej - przy stałej stopie zwrotu
pieniądza - maleje atrakcyjność pieniądza. Poziom stopy zwrotu od papierów wartościowych
decyduje o poziomie dochodu przetrzymywanego w obligacjach.

Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.

3

Jeśli przez „h” oznaczymy stałą wartość nabywanych - pod wpływem wzrostu stopy proc. o 1
punkt procentowy - obligacji, to ilość dochodu ulokowanego w obligacjach zapiszemy:
B = h



r, ( co odpowiada keynesowskiej funkcji spekulacyjnego popytu na pieniądz ), a

dochód przechowywany: k



Y = M

D

+ h



r. Jeśli stopa proc. ( r ) wzrasta, rośnie automatycznie

ilość dochodu upostaciowionego w obligacjach, wzrost ten - przy danym dochodzie -
dokonuje się jednak kosztem pieniądza. Jego zasób maleje w takim samym stopniu, w jakim
rosną lokaty w obligacje (i inne aktywa finansowe).


Popyt na pieniądz jest funkcją popytu na papiery wartościowe, co zapisujemy następująco:

M

D

= k



Y - h



r = k



Y - B

W skali gospodarki wartość dochodu utrzymywanego w pieniądzu jest zawsze równa wartości
masy pieniężnej w obiegu ( M

D

= CU + RE).

W ujęciu realnym: M

D

= (k Y - h r) P.

Popyt na pieniądz maleje, gdy stopa proc. rośnie, a rośnie wraz ze wzrostem dochodu Y lub
poziomu cen P. Zależy więc aż od trzech zmiennych: r, Y i P.


3.2. Bank centralny i podaż pieniądza

Podaż pieniądza (M

S

) jest ustalana poprzez politykę BC. Jest to suma gotówki będącej w

obiegu (CU), powiększonej o depozyty czekowe osób prywatnych i firm trzymane w bankach

(D): M

S

= Y

X

= M1 = CU + D

Baza monetarna (M

0

lub H) tzw. „zasób pieniądza wielkiej mocy”, to monety i banknoty w

obiegu poza BC, czyli rezerwy utrzymywane w bankach oraz gotówka będąca aktualnie w
obiegu pozabankowym: H = M

0

= RE + CU

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

Celem zapewnienia stabilności systemu finansowego banki są zmuszone do

utrzymywania części swej gotówki w formie rezerw obowiązkowych „RE”. Ich wysokość
zależy od stopy rezerw obowiązkowych „R” oraz poziomu zgromadzonych depozytów „D”.
RE = R



D.

Owe rezerwy banki muszą na mocy prawa utrzymywać na swym koncie w BC.

Pierwsze prawo bankowe: KAŻDY KREDYT RODZI NOWY DEPOZYT.

Depozyt wtórny (bezgotówkowy, D

b

) - depozyt powstały na kanwie kredytu.

Depozyt pierwotny (gotówkowy, D

g

) - depozyt wyjściowy liczony ilością banknotów -

gotówki, jaką bank dysponuje i który to depozyt w formie kredytu wypożyczany jest
kredytobiorcom.
Im więcej gotówki w banku, tym więcej kredytów, tym więcej depozytów wtórnych,
tym więcej pieniądza w gospodarce. Działalność kredytowa, a co się z tym wiąże k r e a c y j
n a , nie może trwać bez końca. Gdy poziom gotówki zgromadzonej w banku zrówna się z

Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.

4

poziomem wymaganych od depozytów rezerw, to kończy się działalność kredytowa ( i
kreacyjna) banku. Gdy D

g

= RE



kreacja pieniądza bankowego osiąga kres: D max. =

mnożnik bankowy razy depozyt pierwotny.
Ile bank może wykreować depozytów (D) na bazie złożonej do banku gotówki ?

Drugie prawo bankowe: D =



R

D

g



gdzie: „1/R” to mnożnik pieniądza bankowego, ukazuje on, o jaką wielokrotność

dysponowanej przez banki gotówki mogą wzrosnąć, w wyniku działalności kredytowej,
depozyty bankowe bez naruszenia zasad bezpieczeństwa


Bankowy a globalny mnożnik pieniężny

Ogólny (globalny) mnożnik pieniężny jest mniejszy od bankowego (1/R). Wynika

to stąd, że nie cała wyemitowana przez mennicę - gotówka przechodzi przez operacje
bankowe. Część gotówki z różnych powodów zawsze pozostaje poza obiegiem bankowym.

M

H

1 +

S

cu

R + cu

mp







ogólny mnożnik pieniężny informuje, o ile zmieni się

ilość pieniądza (M

S

) w następstwie wzrostu bazy

monetarnej (H) o jednostkę.

Gdzie: cu = CU/D skłonność systemu pozabankowego do utrzymywania gotówki.

Funkcja podaży pieniądza

M

S

= m

p



H

O sile tej zależności decyduje ogólny mnożnik pieniężny. Baza monetarna zwielokrotnia w
procesie kreacji masę pieniężną, gdyż ilość depozytów stworzonych przez bazę kilkakrotnie
przewyższa samą bazę.

3.3. Równowaga na rynku finansowym ( „pieniądz - obligacje” )

Rynek pieniężny znajduje się w równowadze tylko wtedy, gdy równowaga występuje także
na rynku aktywów niepieniężnych.
Od strony algebraicznej równowagę na rynku pieniężnym zapisujemy, porównując ze sobą
funkcję podaży pieniądza z funkcją popytu nań:
m

p



H = k



Y - h



r



M

S

= M

D

4. Kontrola podaży pieniądza przez BC - narzędzia polityki monetarnej

Istnieją dwa podmiotowe źródła podaży pieniądza.

a)

„mennica” emitująca gotówkę (bazę monetarną),

b)

banki kreujące tzw. depozyty bezgotówkowe (D

b

)

M

S

= H + D

b

D

b

= M

S

- H



D

b

= (m

p

- 1)



H

Elżbieta Kwella: Pieniądz i banki. Materiały wykładowe.

5

Oddziaływanie państwa na podaż pieniądza dokonuje się za pośrednictwem BC. Efektywna
kontrola M

S

w swych skutkach sprowadza się ona zawsze do zmian w parametrach

mnożnikowej formuły bazy monetarnej ( M

S

= m

p



H ). Celem stosowanych narzędzi jest więc

bądź to spowodowanie zmian wartości mnożnika pieniężnego, bądź też wywołanie zmian w
poziomie bazy monetarnej.


A. Zmiana mnożnika i narzędzia do tego służące NARZĘDZIA POLITYKI
MONETARNEJ:

m

p

= f( R, cu ) ; m

p

=



+ cu

R + cu

1.



R (zmiana stopy rezerw



,



R





,



m

p





,



D = m

p



D

g

obowiązkowych)

2.



stopy redyskontowej

B.

Zmiana bazy monetarnej

H = CU + RE 3. Operacje otwartego rynku