Pieniądz i banki
Istota i funkcje pieniądza
Pieniądz
• Jest nierozerwalnie związany z
wymianą dóbr
• Dobra mogą być wymieniane za
pomocą transakcji barterowych
lub transakcji kupna sprzedaży
Barter
• Wymiana jednych dóbr na inne dobra bez
żadnego pośrednika (wymiana
bezpośrednia)
• Np. ktoś, kto upolował dwa zające może je
wymienić na pół worka ziaren pszenicy
jeżeli właściciel pszenicy chce zajęcy
• Wymiana barterowa jest lepsza niż brak
handlu w ogóle, ma jednak wiele
ograniczeń
• Jest skuteczna gdy głodny krawiec spotka
niemającego ubrania farmera
Wielki społeczny
wynalazek
• Jakim jest pieniądz pozwolił na rozwój
społecznego podziału pracy
• Wymiana dóbr może występować jako
sprzedaż i kupno (wymiana
pośrednia)
• Pierwszy pieniądz pojawia się jako
towar (pieniądz towarowy): bydło,
oliwki, żelazo, diamenty
• Pierwszy pieniądz to pieniądz
towarowy
Pieniądz
• To towar, który stał się
ekwiwalentem (równowartością)
wszystkich pozostałych towarów
Funkcje pieniądza
• środek wymiany
• miernik wartości
• środek płatniczy
• środek tezauryzacji
Środek wymiany
• Pozwala na zakup i sprzedaż
towarów i usług w zamian za
ekwiwalent - pieniądz
• Musi on być:
1/ powszechnie akceptowany
2/ łatwo przenośny
3/ łatwo podzielny
4/trudny do podrobienia
Miernik wartości
• Pieniądz jest jednostką
obrachunkową, wyrażane są w nim
ceny towarów
• Pieniądz tu występuje w postaci
wyobrażeniowej, żeby określić
wartość towaru, nie musimy
posiadać pieniądza, wystarczy,
jeśli wartość jednostki pieniężnej
• Jaka jest wartość dżinsów?
Środek płatniczy
• Spłacamy zobowiązania, dotyczy
to transakcji z odroczonym
terminem płatności: rachunki za
telefon (abonament, nie na kartę,
opłaty za prąd itp., )
Środek tezauryzacji
• Gromadzenie skarbu, bogactwa
• Legenda o królu Midasie
• Możemy je trzymać w pieniądzu
lub w postaci innych aktywów
finansowych (akcje, obligacje) lub
nie finansowych (nieruchomości,
dzieła sztuki)
Prawo Kopernika
(Greshama)
• Słynne prawo monetarne (Sposób bicia
monety 1526 r.)
• Jeżeli w obiegu znajdują się dwie monety
o tej samej wartości nominalnej i o
różnej zawartości kruszcu (np. moneta
złota i srebrna), to pieniądz gorszy
(srebrny) wypiera z obiegu pieniądz
lepszy (złoty, ten jest odkładany)
• Thomas Gresham – angielski ekonomista
formułuje podobne prawo w 1559 r.
Spodlenie monety
to jedna z przyczyn, dla której giną
narody, tak zaczyna Mikołaj
Kopernik swój traktat O sposobie
bicia monety.
Skala cen
• Ustalenie przez państwo (rząd) nazwy
podstawowej jednostki pieniężnej i
sposobu jej dzielenia na mniejsze części (
1 złoty to sto groszy, jeden dolar to 100
centów, 1 euro to ....., jeden funt to ...)
• W przypadku pieniądza złotego ustalano
tzw. złoty parytet - ile jednostek
pieniądza bito z jednego kilograma złota)
Ewolucja pieniądza
• Pieniądz towarowy (pecunia ...)
• Pieniądz kruszcowy (bimetalizm i
monometalizm)
• Pieniądz papierowy ze złotym
parytetem (banknoty)
• Pieniądz papierowy współczesny
• Pieniądz bankowy (bezgotówkowy,
żyrowy)
• Pieniądz plastikowy
Pieniądz współczesny
- papierowy, nie ma własnej
wartości, jest pożądany, ze
względu na rzeczy, które będzie
można za niego kupić
- bankowy (większość dzisiejszego
pieniądza) – depozyty (lokaty) czyli
zapisy na rachunkach
uruchamiane czekami lub kartami
Podaż pieniądza
• To jego ilość wprowadzana do
gospodarki i regulowana przez państw
(rząd, bank centralny)
• Podstawowe składniki podaży
pieniądza to tzw. agregaty pieniężne
czyli ilościowe miary podaży pieniądza:
M
0
, M
1
, M
2
, M
3
, M
4
, M
5
• M
1
to najwęższa miara zasobów
pieniądza, a M
5
najszersza miara
zasobów pieniądza
M
0
• W Polsce to pieniądz rezerwowy, w
Wielkiej Brytanii to najwęższa
miara czyli monety i banknoty w
obiegu nieprzetrzymywane przez
banki
M
1
– pieniądz
transakcyjny
• w Polsce (i np. w USA) to monety
i banknoty poza kasami banków
oraz depozyty gospodarstw
domowych i firm a vista (na
żadanie)
M
2
pieniądz ogółem
• Zawiera to co M
1
oraz depozyty
terminowe gospodarstw
domowych i firm w bankach lub
funduszach inwestycyjnych
• Oprócz pieniądza transakcyjnego
zwiera aktywa finansowe, których
nie możemy użyć jako środka
wymiany
M
3
pieniądz szeroki
• Poza składnikami M
2
, obejmuje
całość depozytów sektora
publicznego
• Specjaliści od ekonomiki pieniądza
używają wielu definicji, w
poszczególnych krajach można
wskazać na podobieństwa i
różnice w terminologii
Miary pieniądza w mln PLN
02/09
• M0 – 127.823.3 – pieniądz, wielkiej
mocy, baza monetarna, pieniądz
rezerwowy – gotówka + depozyty
bieżące banków komercyjnych w NBP
Miary pieniądza w mln PLN
02/09
• M1 – 347.586.1
- gotówka + depozyty bieżące
podmiotów niebankowych w
bankach komercyjnych
Miary pieniądza w mln PLN
02/09
•M2 – 674.154.5- M1 +
depozyty z terminem
wypowiedzenia za
zawiadomieniem do 3
miesięcy + depozyty
terminowe do 2 lat
Miary pieniądza w mln PLN
02/09
•M3 – 680.923.1
M2 + jednostki uczestnictwa w
funduszach rynku pieniężnego +
dłużne papiery wartościowe z
terminem pierwotnym wykupu do 2
lat wyemitowane przez monetarne
instytucje finansowe + operacje z
przyrzeczeniem odkupu
Koszt przechowywania
pieniądza
• Jaki jest koszt utraconych korzyści
związany z przechowywaniem pieniądza/
• Jest to utracony procent, nasza strata
wynikająca z przechowywania pieniędzy ,
a nie np. obligacji, inwestycji czy biżuterii
• Pieniądz umożliwia łatwe i szybkie
transakcje, jeśli przechowujemy majątek
w akcjach, obligacjach lub innych
aktywach, a nie w pieniądzu, mamy
wyższą stopę procentową
Nominalne i realna stopa
procentowa
• Jaki jest koszt posiadania gotówki w
okresie deflacji?
• Jak wtedy mają się do siebie realna i
nominalna stopa procentowa?
• Przypomnijmy, że realna stopa
procentowa to ilość dóbr, które
dostaniemy na wyrzeczenie się
określonej konsumpcji –wartości
naszego depozytu
Popyt na pieniądz
• Popyt na pieniądz to ilość pieniądza, na
jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane
przez podmioty gospodarcze (pieniądz
to olej ułatwiający mechanizm handlu i
wymiany)
• Popyt transakcyjny (zakupy)
• Popyt przezornościowy (nieoczekiwane
zakupy)
• Popyt spekulacyjny (dochody z
korzystnych lokat, czy zmian cen
alternatywnych aktywów)
Ilościowa teoria pieniądza
M x V
m
= P x Q
tr
M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu
nominalnym
V
m –
szybkość obiegu pieniądz (ile razy jedna
złotówka została w danym okresie użyta
przy zawieraniu transakcji, ile transakcji
obsłużyła)
P – przeciętny poziom cen produktów i usług
Q
tr
– liczba transakcji zawartych w danym
okresie
Podstawowe równanie
ilościowej teorii pieniądza jest tożsamością,
obie jego strony pokazują globalną
wartość transakcji w danym okresie.
Jego interpretacja opiera się na tzw.
neutralności pieniądza, czyli na
twierdzeniu, że podaż pieniądza nie ma
wpływu na realne wielkości ekonomiczne
(neoklasycy).
Realna produkcja i realna stopa procentowa
nie zależą według tej teorii od czynników
czysto pieniężnych, ale od zmian realnych
wielkości ekonomicznych.
Podstawowe twierdzenie
ilościowej teorii pieniądza:
Przeciętny poziom cen w gospodarce jest
proporcjonalny do nominalnego zasobu
pieniądza w obiegu.
Zmiany M wywoływane przez rząd
powodują zmiany P.
Wzrost podaży pieniądza powyżej potrzeb
do sfinansowania transakcji bieżących
powoduje wzrost cen, wzrasta wartość
zawieranych transakcji i popyt na
pieniądz w ujęciu nominalnym. Zmiany
ustają wtedy, kiedy popyt na pieniądz i
jego podaż zrównają się.
Nieilościowa teoria pieniądza -
monetaryzm
• M. Friedman – lata 50-te XX wieku
• Realny popyt na pieniądz zależy od:
1/ całkowitego bogactwa jakim ludzie
dysponują (łącznie z kapitałem
ludzkim), im większe bogactwo tym
większy popyt na pieniądz
2/ oczekiwane stopy zwrotu – im wyższe
stopy zwrotu, tym mniejszy popyt na
pieniądz
3/ dochodu permanentnego
Monetarystyczne równanie popytu na
pieniądz
L/P= f (Y,r)
L – zasoby nominalne pieniądza
P- poziom cen
Y – realny dochód narodowy
r- nominalna stopa procentowa
L/P – realny popyt na pieniądz
f (Y,r) – funkcja popytu na pieniądz w
ujęciu realnym
Popyt na pieniądz w ujęciu
realnym
• Rośnie wraz ze wzrostem realnego
dochodu
• Spada wraz ze wzrostem nominalnej
stopy procentowej
• Nie zależy od poziomu cen
Historia banków
• System bankowy większości krajów
tworzą banki komercyjne
(handlowe) i banki centralne
• Bank centralny emituje gotówkę
(bije monety i drukuje banknoty)
• Banki komercyjne generują
pozostałą część pieniądza
(depozyty, kredyty)
Banki jako działalność
gospodarcza
• Banki i pośrednicy finansowi
(fundusze powiernicze,
inwestycyjne) są bardzo podobne
do innych firm, są zorganizowane
w celu maksymalizacji zysku
Od jubilera do bankiera
• Pierwsze banki miały 100 %
rezerw i 100% zaufania (całkowite
zaufanie)
• Pierwsze banknoty wypisywali
złotnicy przechowujący
powierzone im złoto (banknoty to
noty banku)
Funkcje współczesnych
banków
• Przyjmowanie wkładów pieniężnych
(depozytów)
• Udzielanie kredytów
• Świadczenie usług finansowych
(środek cyrkulacji i środek
płatniczy)
• Inne usługi (ubezpieczenia,
obligacje)
• Kreacja pieniądza
Kredyt
• Od credo (ufam, wierzę)
• Oznacza odstąpienie przez jedna
stronę (wierzyciela) drugiej stronie
(dłużnikowi) określonej wartości w
pieniądzu lub w towarze, w zamian
za obietnicę zwrotu w ustalonym
terminie łącznej równowartości
wraz z wynagrodzeniem za jej
udzielenie, czyli odsetkami.
Kredyt kupiecki
• Normalna transakcja kupna-
sprzedaży z odroczonym terminem
zapłaty
Kredyty pieniężne
• Udzielenie przez wierzyciela
pożyczki w zamian za odsetki
• Są ważnym źródłem zewnętrznym
finansowania działalności
gospodarczej
Stopa rezerw
obowiązkowych
• Bank centralny kontroluje
całkowitą ilość pieniądza
określając między innymi stopę
rezerw obowiązkowych
• Jest to stosunek rezerw
gotówkowych do wkładów
(depozytów) w bankach
komercyjnych)
Kreacja pieniądza bankowego
Odbywa się w bankach komercyjnych poprzez udzielanie
kredytów
Kreacja pieniądza bankowego
banki
Depozyty
w pln
Rezerwy
obowiązko
we
np. 10%
Nowe
kredyty
/
depozyt
y
A
1.000
100
900
B
900
90
810
C
810
81
729
D
729
72,9
657,1
Banki A-D
3.539
353,9
3.096,1
Pozostałe
banki
6.461
646,1
5.903,9
System
bankowy
10.000
1.000
9.000
Mechanizm kreacji
pieniądza
• Bank centralny określa ilość
rezerw (stopę rezerw
obowiązkowych)
• Banki komercyjne stosując się do
niej udzielają kredytów, kreują
nowe depozyty
Mnożnik podaży pieniądza
• Mnożnik podaży pieniądz =zmiana
pieniądza/zmiana rezerw= 1/
stopa rezerw obowiązkowych
• Ile razy zwiększy się suma
depozytów w wyniku pojawienia
się depozytu pierwotnego
Jaki będzie wpływ na popyt
na pieniądz M
1
następujących wydarzeń?
• Zwiększenie realnego PKB
• Podniesienie poziomu cen
• Wzrost stopy oprocentowania
rachunków oszczędnościowych i
obligacji skarbowych
Jeżeli banki utrzymują
rezerwy obowiązkowe
• Na poziomie 100% - jaki jest
mnożnik kreacji depozytów?
• Na poziomie 50% -jaki jest
mnożnik kreacji depozytów?
• Na poziomie 5% - jaki jest mnożnik
kreacji depozytów?
Czy częścią M
1
w Polsce
będą
• Rachunki oszczędnościowo-
rozliczeniowe
• Znaczki pocztowe
• Akcje Orlen
• Banknoty używane przez
Szwajcarów
Panika bankowa
• Częściowe rezerwy to wielkie
ryzyko, banki maja do dyspozycji
tylko niewielką część pieniędzy,
którą są winne deponentom
• Staje się to problemem, kiedy
jednocześnie wszyscy chcą wycofać
swoje pieniądze (run na banki)
• Bank centralny współcześnie
gwarantuje depozyty
Przeciek, ubytek gotówki
• Ktoś może dostać czek (kredyt), ale
nie zamieni go w depozyt
• Nie każdy kredyt, będzie
zamieniony w depozyt
• W rzeczywistości następuje ubytek
gotówki z systemu bankowego
(tego nie uwzględnia nasz mnożnik
podaży pieniądza)
Nadmierne rezerwy
• Bank mógłby otrzymać depozyt i
nie zamieniać go na kredyt, co
wtedy?
• Proces kreacji depozytów
zmniejsza się