DR ROBERT HUTERSKI
PIENI
Ą
DZ I BANKI - NOTATKI
(19.02.2012)
2
1. POWSTANIE PIENI
Ą
DZA I BANKÓW CENTRALNYCH
•
pieni
ą
dz pojawił si
ę
i rozwin
ą
ł głównie ze wzgl
ę
du na odczuwan
ą
przez ludzko
ść
potrzeb
ę
uproszczenia wymiany towarowej:
-
towarzyszyły temu tak
ż
e powody religijne (pieni
ą
dz ofiarny, „kultowy”) oraz społeczne i
psychologiczne (tezauryzacja – gromadzenie maj
ą
tku przez zapobiegliwo
ść
oraz z potrzeby
jego posiadania i okazywania);
•
za wynalazców pieni
ą
dza uznaje si
ę
Sumerów, którzy
ż
yli w Mezopotamii w latach 3100-1955
p.n.e.:
-
Sumerowie wynale
ź
li równie
ż
pismo klinowe i dwunastkowy, niesko
ń
czony system liczenia,
których znajomo
ść
znacznie zwi
ę
kszyła u
ż
yteczno
ść
pieni
ą
dza,
-
ich pieni
ą
dz miał charakter jednostek obrachunkowych a nie obiegowy, gdy
ż
złoto i srebro
było przechowywane u kapłanów, którzy ustalali ceny w jednostkach tych metali i wydawali
potwierdzenia rozlicze
ń
transakcji na glinianych tabliczkach;
•
pieni
ą
dz towarowy pojawił si
ę
w Babilonie (pa
ń
stwie, które wchłon
ę
ło ziemie Sumerów, 2000-1500
p.n.e.) w formie złotej kaczki o okre
ś
lonej wadze:
-
podobn
ą
rol
ę
spełniały potem w Afryce kły słoniowe, skóry zwierz
ę
ce i płytki soli, a u Rzymian
i Słowian - bydło;
•
bardziej rozwini
ę
t
ą
form
ą
pieni
ą
dza były zunifikowane sztuki metali, zwłaszcza szlachetnych (np.
sztuki
ż
elaza w Sparcie za Likurga w IX w. p.n.e., czy sztuki srebra – szekle u
Ż
ydów czasów
Jeremiasza, 650 p.n.e.-?);
•
rozwój monety kruszcowej jest wi
ą
zany z lidyjskim królem Krezusem (?-546 p.n.e.), który odciskiem
swej piecz
ę
ci gwarantował jako
ść
złota i srebra w płytkach metali (około 560 roku p.n.e.);
•
Egipt, Babilonia, Grecja i Rzym to głównie proste operacje bankowe wypo
ż
yczania (głównie przez
kapłanów) złota i srebra zdeponowanego w
ś
wi
ą
tyniach;
•
dla powstania banków centralnych istotne znaczenie miało pojawienie si
ę
pieni
ą
dza
papierowego:
-
wynaleziony najprawdopodobniej w Chinach ju
ż
w XIX wieku p.n.e.,
-
w Europie wykształcił si
ę
niezale
ż
nie z za
ś
wiadcze
ń
wydawanych przez staro
ż
ytnych Greków
zawodowo trudni
ą
cych si
ę
wymian
ą
pieni
ę
dzy, potwierdzaj
ą
cych zdeponowanie u nich
złotych monet;
•
banco - stół, banca - ławka -
ś
redniowieczni wekslarze i złotnicy;
•
we Włoszech XIII wieku, gdzie ka
ż
de ówczesne miasto-pa
ń
stwo emitowało własn
ą
walut
ę
,
za
ś
wiadczenia takie przekształciły si
ę
w listy zamienne:
-
kupcy, po zło
ż
eniu odpowiedniego depozytu w kruszcu, mogli otrzyma
ć
od swojego
„bankiera” dokument, który był skierowany do współpracuj
ą
cych z nim „bankierów” z innych
miast, i który mogli zamieni
ć
na odpowiedni
ą
walut
ę
,
-
pozwalało to unikn
ąć
niewygody i niebezpiecze
ń
stw posługiwania si
ę
wieloma walutami w
monetach kruszcowych;
•
najstarsze banki:
-
Casa di San Giorgio w Genui, 1586,
-
Banco di Rialto w Wenecji, 1587,
-
Banco di San Ambrosio w Mediolanie, 1593,
-
Bank Amsterdamski, 1609,
-
Bank Hamburski, 1619,
-
Bank Rotterdamski, 1653,
3
- głównie po
ś
redniczyły w płatno
ś
ciach mi
ę
dzy kupcami, przenosz
ą
c depozyty z konta na konto -
wi
ę
ksza skala kredytowania dopiero od II poł. XVII w.
•
z listów zamiennych rozwin
ę
ły si
ę
kwity depozytowe banków włoskich:
-
w odró
ż
nieniu od greckiego pierwowzoru, zacz
ę
ły one powszechniej kr
ąż
y
ć
z r
ą
k do r
ą
k,
głównie mi
ę
dzy kupcami (XVII/XVIII w.),
-
w Anglii podobn
ą
rol
ę
odgrywały kwity depozytowe złotników, którzy z czasem licznie zasilili
szeregi bankierów;
•
rozwój stosunków towarowo-pieni
ęż
nych powodował wzrost zapotrzebowania na pieni
ą
dz - kwity
coraz powszechniej akceptowane;
•
po pewnym czasie kwity przestały by
ć
ś
ci
ś
le zwi
ą
zane z wkładami w kruszcu, które pierwotnie
dokumentowały, i stawały si
ę
notami bankowymi (banknotami) zawieraj
ą
cymi przyrzeczenie
bankiera zamiany danej noty na kruszec okazicielowi:
-
w wielu krajach Europy bankierzy rozwin
ę
li proceder emitowania banknotów o warto
ś
ci
znacznie przekraczaj
ą
cej warto
ść
zdeponowanego u nich złota i srebra,
-
zakładano,
ż
e wielu klientów i tak nie upomni si
ę
przez dłu
ż
szy czas o kruszec, swobodnie
dokonuj
ą
c rozlicze
ń
banknotami (reguła osadu we wkładach);
•
zaufanie do banknotów ró
ż
nych banków nie było stabilne:
-
pojawiaj
ą
ce si
ę
coraz cz
ęś
ciej paniki bankowe, wynikaj
ą
ce z braku ogranicze
ń
emisji
takiego pieni
ą
dza, zmusiły wiele rz
ą
dów do ograniczenia przywileju emisyjnego do grupy
kilku, a z czasem nawet do jednego banku i poddania go kontroli pa
ń
stwa;
•
w ten sposób zrodziły si
ę
banki emisyjne, które z czasem zacz
ę
ły spełnia
ć
coraz wi
ę
cej zada
ń
na
rzecz całego systemu bankowego (np. nadzór bankowy), gospodarki (wyznaczanie stóp
procentowych) i pa
ń
stwa (obsługa bud
ż
etu i zarz
ą
dzanie rezerwami walutowymi), staj
ą
c si
ę
znanymi
dzi
ś
bankami centralnymi;
•
banknoty a bilety skarbowe (asygnaty) - rewolucja francuska, wojna francusko-pruska, wojna
secesyjna, wojna krymska - namiastka pieni
ą
dza, dopóki ich emisja w rozs
ą
dnych ilo
ś
ciach.
Pierwsze banki emisyjne:
-
Bank Szwecji, 1668 (z banku prywatnego w pa
ń
stwowy),
-
Bank Anglii, 1694, zbieg z wprowadzeniem ustroju parlamentarnego i Karty Praw, (utworzony
przez parlament jako spółka akcyjna, monopol emisyjny od 1833, upa
ń
stwowiony w marcu
1946 r.),
-
Bank Francji, 1800 - dziedzictwo Wielkiej Rewolucji (przywilej emisyjny w Pary
ż
u od 1803, a
w całej Francji od 1848),
-
Bank Holandii, 1814 (ze zbankrutowanego Banku Amsterdamskiego),
-
Narodowy Bank Austrii, 1817,
-
Bank Norweski, 1818,
-
Narodowy Bank Danii, 1818
-
Bank Polski, 1828 (jako bank pa
ń
stwowy, w 1885 przekształcony w kantor Banku Pa
ń
stwa
Rosyjskiego),
-
Bank Belgii, 1850 i Bank Hiszpanii, 1856 - spółki akcyjne z publicznej subskrypcji pod
wpływem pa
ń
stwa,
-
Bank Pa
ń
stwa Rosyjskiego, 1860 (pa
ń
stwowy pod
ś
cisłym nadzorem Ministerstwa Skarbu),
reformy cara Aleksandra II
-
Niemiecki Bank Rzeszy, 1875 (pierwsza spółka pa
ń
stwowo-prywatna) - 33 landowe banki
emisyjne,
-
Bank Japonii, 1882 (spółka akcyjna
ś
ci
ś
le zarz
ą
dzana przez pa
ń
stwo), zerwanie z
izolacjonizmem i reformy dynastii Meiji;
•
System Rezerwy Federalnej, 1913 - pierwszy nowoczesny bank centralny:
4
-
ka
ż
dy z 48 stanów miał przywilej emisyjny, kryzys 1907 spowodował powołanie Narodowej
Komisji Monetarnej w 1908, która przygotowała zało
ż
enia nowego ładu pieni
ęż
nego,
-
główny cel to elastyczno
ść
poda
ż
y pieni
ą
dza i ułatwianie dyskonta weksli skarbowych, by nie
dopu
ś
ci
ć
do kryzysów nadprodukcji i recesji, a zarazem nadmiernych zmian cen i siły
nabywczej pieni
ą
dza;
•
Bank Rozrachunków Mi
ę
dzynarodowych w Bazylei, 1930:
-
spółka akcyjna banków centralnych Europy i Ameryki Północnej;
•
Wielki Kryzys z lat 1929-1933 przyczynił si
ę
do odst
ą
pienia od gospodarczej doktryny liberalizmu na
rzecz interwencjonizmu pa
ń
stwowego:
-
banki centralne stały si
ę
współodpowiedzialne nie tylko za stabilno
ść
cen, ale tak
ż
e za pełne
zatrudnienie, wykorzystanie zasobów, pobudzanie i utrzymywanie wzrostu gospodarczego,
zapewnienie równowagi bilansu płatniczego;
•
system z Bretton Woods, 1944-1973:
-
proces globalizacji i instrumentalizacji finansów;
•
Europejski System Monetarny, 1979 i Europejska Unia Monetarna (Unia Gospodarcza i Walutowa -
1999) doprowadziły do powstania Europejskiego Banku Centralnego.
2.
EURO - INSTYTUCJONALNE PODSTAWY WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ
System z Bretton Woods - w lipcu 1944 roku, podczas Konferencji Walutowej i Finansowej Narodów
Zjednoczonych w miejscowo
ś
ci Bretton Woods w Stanach Zjednoczonych, podj
ę
to prób
ę
przygotowania
ś
wiatowego systemu finansowego dla powojennej rzeczywisto
ś
ci.
♦
Spróbowano wtedy zbudowa
ć
nowy system walutowy oraz powołano do
ż
ycia Mi
ę
dzynarodowy
Fundusz Walutowy (MFW) i Bank
Ś
wiatowy.
♦
System polegał na wprowadzeniu bezpo
ś
redniej wymiany na złoto jedynie dolara ameryka
ń
skiego.
Inne waluty systemu były wymieniane na dolara według kursu, którego dopuszczalne odchylenie
wynosiło tylko ±1%. Pa
ń
stwa mogły stabilizowa
ć
kurs swojej waluty przez zaci
ą
ganie po
ż
yczek w
MFW, a wymiana dolarów na złoto była mo
ż
liwa tylko wtedy, gdy bank centralny danego pa
ń
stwa
członkowskiego MFW zgłaszał potrzeb
ę
wymiany ameryka
ń
skiemu Systemowi Rezerwy Federalnej.
Taki system walutowy jest okre
ś
lany mianem dewizowo-złotego, a kurs walutowy ma charakter kursu
stałego.
♦
Problemy
Stanów
Zjednoczonych
z
deficytem
bud
ż
etowym
spowodowały
zawieszenie
wymienialno
ś
ci dolara na złoto w listopadzie 1971 roku. Ostateczny upadek systemu z Bretton
Woods w marcu 1973 roku wynikał przede wszystkim z jego braku elastyczno
ś
ci wobec
zmieniaj
ą
cych si
ę
potrzeb wymiany mi
ę
dzynarodowej, cho
ć
w okresie swej
ś
wietno
ś
ci przyczynił si
ę
on znacz
ą
co do ekspansji handlu
ś
wiatowego. W
ś
ród innych, po
ś
rednich przyczyn załamania si
ę
systemu wymienia si
ę
wojn
ę
w Wietnamie i kryzys paliwowy.
ERM (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursów Walutowych - program, w ramach którego kraje
członkowskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zgodziły si
ę
utrzymywa
ć
parytet kursów wymiany
ich walut. Ustanowiono granice dopuszczalnych waha
ń
kursów dla ka
ż
dej pary walut. Je
ś
li zmiana kursu
walutowego zbli
ż
ała si
ę
do górnej lub dolnej granicy, banki centralne danych dwóch krajów
interweniowały na rynku by zapewni
ć
,
ż
e ustalony limit waha
ń
nie zostanie przekroczony.
♦
ERM został stworzony w 1979 roku umow
ą
mi
ę
dzy Belgi
ą
, Francj
ą
, Republik
ą
Federaln
ą
Niemiec,
Luksemburgiem, Holandi
ą
i Dani
ą
o ograniczeniu waha
ń
bilateralnych kursów wymiany mi
ę
dzy ich
walutami do ± 2,25%. Włochy, które tak
ż
e były członkiem mechanizmu, nie stosowały si
ę
do limitu ±
2,25% a
ż
do 1990 roku. Hiszpania przył
ą
czyła si
ę
do ERM w 1989 roku, Wielka Brytania w 1990
roku, a Portugalia w 1992 roku. Ka
ż
de z tych pa
ń
stw zgodziło si
ę
na ograniczenie waha
ń
kursów
swojej waluty wzgl
ę
dem kursów walut innych członków ERM tylko do 6%.
♦
Kłopoty ERM w 1992 roku, które doprowadziły do zachwiania całego Europejskiego Systemu
Monetarnego (EMS) wymusiły zwi
ę
kszenie dopuszczalnych granic waha
ń
kursów walut do ± 15%.
Pozwoliło to na ustabilizowanie EMS i przyst
ą
pienie do tworzenia wspólnej waluty europejskiej.
5
EMS (European Monetary System) - Europejski System Walutowy - porozumienie, na mocy którego
wi
ę
kszo
ść
krajów Unii Europejskiej powi
ą
zała swoje waluty, by zapobiec zbyt du
ż
ym ich wzajemnym
fluktuacjom.
♦
System został zorganizowany w 1979 roku dla stabilizowania kursów walutowych i przeciwdziałania
inflacji w krajach członkowskich. Składał si
ę
on z Europejskiej Jednostki Walutowej - ECU (European
Currency Unit), Mechanizmu Kursów Walutowych - ERM (Exchange Rate Mechanism), systemu
interwencyjnego i kredytowego banków centralnych oraz z Europejskiego Funduszu Współpracy
Walutowej. Stanowi
ą
ca przygotowanie do wspólnej waluty europejskiej, ECU była jednostk
ą
waluty
rozrachunkowej opartej o waluty pa
ń
stw uczestnicz
ą
cych w EMS, maj
ą
c
ą
wspiera
ć
wymian
ę
mi
ę
dzynarodow
ą
w ramach Unii Europejskiej.
♦
Okresowe dostosowania podnosiły warto
ść
silnych walut i obni
ż
ały słabych, jednak po 1986 roku
zacz
ę
to wykorzystywa
ć
zmiany w stopach procentowych poszczególnych krajów dla utrzymania
waha
ń
kursów w w
ą
skim przedziale.
♦
We wczesnych latach dziewi
ęć
dziesi
ą
tych, system znalazł si
ę
pod presj
ą
coraz bardziej
zró
ż
nicowanej polityki i sytuacji gospodarczej poszczególnych pa
ń
stw członkowskich. Wielka
Brytania i Włochy wycofały si
ę
z ERM w 1992 roku, a w 1993 roku dopuszczalny zakres fluktuacji
walut wzgl
ę
dem siebie został powi
ę
kszony. Grecja nie uczestniczyła w ERM, a Austria, Finlandia i
Szwecja pocz
ą
tkowo nie przyst
ą
piły do niego, gdy w 1995 roku weszły do Unii Europejskiej.
♦
Termin „Europejski System Monetarny” nadal bywa u
ż
ywany na okre
ś
lenie całego mechanizmu
walutowego, w którego skład wchodzi system euro i ERM2. Precyzyjniej jest go okre
ś
la
ć
mianem
„EMS2”, gdy
ż
sam skrót EMS mo
ż
e si
ę
odnosi
ć
do zespołu regulacji tworz
ą
cych ECU oraz
ustanawiaj
ą
cych pierwotny Mechanizm Kursów Walutowych, które funkcjonowały przed
wprowadzeniem euro.
Traktat z Maastricht - podpisany 7 lutego 1992 roku przez dwana
ś
cie pa
ń
stw członkowskich
Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, powołał do
ż
ycia w jej miejsce Uni
ę
Europejsk
ą
, jako
instytucjonalne przygotowanie do nast
ę
pnego etapu wszechstronnej integracji ekonomicznej, politycznej
i społecznej w Europie.
♦
Do Traktatu jest doł
ą
czony Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i
Europejskiego Banku Centralnego stanowi
ą
cy instytucjonalne ramy dla wspólnej waluty europejskiej.
♦
Z Traktatu wynikaj
ą
równie
ż
tzw. kryteria zbie
ż
no
ś
ci (konwergencji), które musz
ą
spełni
ć
pa
ń
stwa
członkowskie Unii Europejskiej, by doł
ą
czy
ć
do strefy wspólnej waluty europejskiej. Deficyt
bud
ż
etowy w takim pa
ń
stwie nie powinien przekracza
ć
3% produktu krajowego brutto a dług
publiczny - 60% produktu krajowego brutto. Oprócz tego, poziom inflacji w takim pa
ń
stwie musi by
ć
nie wy
ż
szy ni
ż
o 1,5 punktu procentowego, a poziom długoterminowych stóp procentowych nie
wy
ż
szy ni
ż
o 2 punkty procentowe od tych, jakie
ś
rednio reprezentuj
ą
trzy kraje członkowskie o
najwi
ę
kszej stabilno
ś
ci cen (najni
ż
szej inflacji). Kraj aspiruj
ą
cy do strefy euro musi przez dwa lata
przed terminem przyj
ę
cia euro spełnia
ć
dodatkowo kryterium stabilno
ś
ci kursowej, czyli waluta tego
kraju nie mo
ż
e by
ć
zdewaluowana lub zrewaluowana, a jej odchylenia kursowe nie mog
ą
przekracza
ć
+/- 15%.
♦
Spełnienie tych kryteriów nie jest mo
ż
liwe bez prawidłowego funkcjonowania banku centralnego jako
stra
ż
nika pieni
ą
dza w danym pa
ń
stwie.
6
EMU (Economic and Monetary Union, European Monetary Union) – Europejska Unia Monetarna,
składowa Unii Gospodarczej i Walutowej, została faktycznie wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999
roku.
♦
Jedena
ś
cie krajów Unii Europejskiej przyj
ę
ło zamro
ż
enie kursów wymiany swoich walut narodowych
wzgl
ę
dem wspólnej waluty euro oraz zrzekło si
ę
prawa dodatkowej emisji pieni
ą
dza na rzecz
Europejskiego Banku Centralnego z siedzib
ą
we Frankfurcie nad Menem. Z t
ą
dat
ą
zacz
ę
ła
funkcjonowa
ć
wspólna waluta euro, ale tylko w formie bezgotówkowej.
♦
Od 1 stycznia 2002 roku euro zast
ą
piło b
ę
d
ą
ce w obiegu banknoty i monety walut narodowych.
♦
Jedena
ś
cie pa
ń
stw, które od pocz
ą
tku przyst
ą
piły do Unii to Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania,
Holandia, Belgia, Finlandia, Portugalia, Austria, Irlandia oraz Luksemburg. Grecja doł
ą
czyła do strefy
euro w 2001 roku, kiedy to zacz
ę
ła spełnia
ć
wymagane kryteria, a Wielka Brytania, Szwecja i Dania
odło
ż
yły decyzj
ę
o przyj
ę
ciu euro. Doł
ą
czały kolejne kraje: Słowenia, Malta i Cypr, a po wej
ś
ciu
Słowacji i Estonii strefa euro liczy 17 pa
ń
stw.
ERM2 (Exchange Rate Mechanism) - Mechanizm Kursów Walutowych 2 - od 1999 roku, w zwi
ą
zku z
wprowadzeniem euro, jedena
ś
cie walut Unii Europejskiej ma wzgl
ę
dem siebie kursy sztywne, czyli
ż
adne wahania nie mog
ą
mie
ć
miejsca, a waluty krajów strefy euro stały si
ę
w zasadzie lokalnymi
formami wspólnej waluty.
♦
Mechanizm okre
ś
lany mianem ERM2, słu
ż
y kształtowaniu kursów walutowych mi
ę
dzy krajami Unii
Europejskiej, które nie weszły do Europejskiej Unii Monetarnej od pocz
ą
tku. Uczestnictwo w ERM2
jest dobrowolne, jednak
ż
e pa
ń
stwo chc
ą
ce przył
ą
czy
ć
si
ę
do Europejskiej Unii Monetarnej musi
przedtem nale
ż
e
ć
do ERM2 przynajmniej przez dwa lata.
♦
W ERM2 euro zast
ą
piło mark
ę
niemieck
ą
w roli waluty-kotwicy, utrzymano 15% granice waha
ń
, a
Europejski Bank Centralny mo
ż
e przychodzi
ć
z pomoc
ą
walutom, które znalazły si
ę
pod presj
ą
spekulacyjn
ą
.
3. INSTRUMENTY BANKU CENTRALNEGO
•
po
ś
rednie - oddziaływanie na czynniki popytowo - poda
ż
owe na rynkach finansowych, kreowan
ą
przez ten rynek płynno
ść
oraz cen
ę
pieni
ą
dza, tj. wysoko
ść
stóp procentowych:
-
operacje otwartego rynku,
-
operacje na papierach warto
ś
ciowych emitowanych przez banki centralne,
-
interwencje na rynku walutowym,
-
rezerwy obowi
ą
zkowe i depozyty specjalne - na pograniczu instrumentów bezpo
ś
rednich i
po
ś
rednich,
•
bezpo
ś
rednie - oddziaływanie na poda
ż
pieni
ą
dza i kredytu oraz poziom stóp procentowych poprzez
odgórne narzucanie ogranicze
ń
i zakazów:
-
pułapy kredytowe,
-
wymagania co do płynno
ś
ci,
-
wymagania co do struktury aktywów i pasywów,
-
kredyt refinansowy i jego pochodne,
•
perswazja moralna - nieformalne ustne sugestie, naciski,
•
kryterium doboru instrumentów finansowych - adekwatno
ść
, elastyczno
ść
, efektywno
ść
- zale
ż
y od
konkretnych warunków gospodarczych,
7
4. POMIAR PIENI
Ą
DZA
W bankowo
ś
ci mo
ż
na wyró
ż
ni
ć
dwa zasadnicze podej
ś
cia do pomiaru pieni
ą
dza.
♦
podej
ś
cie transakcyjne - istot
ą
pieni
ą
dza jest tylko i tylko to, co w sposób powszechny,
nieodwołalny i natychmiastowy mo
ż
e by
ć
wykorzystane jako
ś
rodek płatniczy przy zakupie towarów i
usług. Podkre
ś
la si
ę
,
ż
e to wła
ś
nie jest zasadnicza ró
ż
nica mi
ę
dzy pieni
ą
dzem a innymi aktywami
finansowymi.
♦
podej
ś
cie płynno
ś
ciowe - wychodzi z zało
ż
enia,
ż
e ró
ż
ne aktywa mog
ą
spełnia
ć
funkcje pieni
ą
dza,
je
ś
li charakteryzuj
ą
si
ę
odpowiedni
ą
płynno
ś
ci
ą
. Najwi
ę
ksz
ą
płynno
ś
ci
ą
odznacza si
ę
gotówka i
depozyty a’vista, nieco mniejsz
ą
- depozyty terminowe, mniejsz
ą
-bony skarbowe i obligacje, jeszcze
mniejsz
ą
- inne papiery warto
ś
ciowe, najmniejsz
ą
za
ś
- tzw. aktywa niefinansowe (samochody,
domy, grunty itp.).
Podej
ś
cie płynno
ś
ciowe jest podstaw
ą
stosowanej w bankowo
ś
ci kategoryzacji pieni
ą
dza, w której
wyst
ę
puj
ą
nast
ę
puj
ą
ce agregaty pieni
ęż
ne:
♦
Agregat pieni
ęż
ny M0, czyli pieni
ą
dz banku centralnego (zwany równie
ż
baz
ą
monetarn
ą
oraz
pieni
ą
dzem wielkiej mocy).
-
M0 obejmuje gotówk
ę
(banknoty i monety) w obiegu oraz
ś
rodki pieni
ęż
ne na rachunkach
banków komercyjnych w banku centralnym (tzw. pieni
ą
dz rezerwowy lub rezerwy pieni
ęż
ne
banków, w skład których wchodz
ą
zarówno rezerwy obowi
ą
zkowe, jak i rezerwy dobrowolne).
-
Cech
ą
agregatu M0 jest to, i
ż
bank centralny mo
ż
e w sposób bezpo
ś
redni kształtowa
ć
jego
wielko
ść
;
♦
Agregat pieni
ęż
ny M1, czyli pieni
ą
dz transakcyjny, którego cech
ą
jest mo
ż
liwo
ść
natychmiastowego
wykorzystania dla dokonania transakcji i realizowania płatno
ś
ci za towary i usługi, dokonywania
transferów pieni
ęż
nych itp.
-
M1 obejmuje warto
ść
banknotów i monet znajduj
ą
cych si
ę
w obiegu oraz stan
ś
rodków
pieni
ęż
nych ludno
ś
ci i podmiotów gospodarczych na rachunkach typu a’vista, rachunkach
bie
żą
cych, rachunkach czekowych itp., czyli takich, na podstawie których mo
ż
na wystawia
ć
czeki, dokonywa
ć
przelewów itp., w celu natychmiastowego realizowania płatno
ś
ci.
-
Jest to agregat pieni
ęż
ny odznaczaj
ą
cy si
ę
najwy
ż
szym stopniem płynno
ś
ci w
ś
ród stosowanych
agregatów pieni
ęż
nych, obejmuj
ą
cych aktywa finansowe b
ę
d
ą
ce w posiadaniu ludno
ś
ci i
podmiotów gospodarczych;
♦
Agregat pieni
ęż
ny M2, czyli wielko
ść
agregatu M 1 powi
ę
kszonego o depozyty krótkoterminowe oraz
stan
ś
rodków na rachunkach oszcz
ę
dno
ś
ciowych, a tak
ż
e inne instrumenty finansowe, np. weksle,
bony pieni
ęż
ne o charakterze krótkoterminowym. Płynno
ść
ś
rodków finansowych obejmowanych t
ą
kategori
ą
pieni
ą
dza jest mniejsza ani
ż
eli w odniesieniu do M 1;
♦
Agregat pieni
ęż
ny M3, jest to tzw. szeroka kategoria pieni
ą
dza, obejmuj
ą
ca wielko
ść
M2 plus
depozyty, obligacje i inne papiery warto
ś
ciowe
ś
rednio- i długoterminowe, które spełniaj
ą
kryteria
zakwalifikowania do "pieni
ą
dza". Jest to najmniej "płynna" kategoria pieni
ą
dza.
Poszczególne pa
ń
stwa ró
ż
ni
ą
si
ę
mi
ę
dzy sob
ą
kryteriami kwalifikowania konkretnych instrumentów
depozytowych do przedstawionych wy
ż
ej agregatów pieni
ęż
nych. W niektórych z pa
ń
stw wyst
ę
puj
ą
jeszcze szersze agregaty pieni
ęż
ne, a mianowicie M4, b
ą
d
ź
pod nazw
ą
L (Liquidity). Na przykład w
Stanach Zjednoczonych L obliczane jest jako M3 plus inne aktywa płynne, takie jak terminowe
eurodolary, b
ę
d
ą
ce w posiadaniu obywateli USA rezyduj
ą
cych za granic
ą
, akcepty bankowe, papiery
handlowe i pozostałe płynne walory.
Wraz z rozwojem instrumentów i rynków finansowych nast
ę
puje stały rozwój definicji pieni
ą
dza, co nie
ułatwia ani pomiaru zjawisk pieni
ęż
nych, ani nawet pełnej ich identyfikacji. Okoliczno
ść
ta rzutuje
równie
ż
na skuteczno
ść
polityki pieni
ęż
nej. Od niedawna banki centralne posługuj
ą
si
ę
w swej
działalno
ś
ci kilkoma kategoriami pieni
ą
dza uznaj
ą
c,
ż
e badanie ka
ż
dej z kategorii M1, M2, M3
dostarcza informacji na temat istotnych, szczególnych aspektów rozwoju sytuacji gospodarczej kraju.
Natomiast dla celów prezentacyjnych z reguły stosowane było M2 (poza Wielk
ą
Brytani
ą
, gdzie
wykorzystywano M3), jako najbardziej "komunikatywne" w anonsowaniu społecze
ń
stwu ilo
ś
ciowych
celów polityki pieni
ęż
nej. Polska od 2002 roku stosuje M3, ale podawane s
ą
równie
ż
informacje o M1 i
M2.
8