Zasady myślenia w kulturach tradycyjnych
Spór o myślenie pierwotne
Lucien Levy Bruhl
logika tradycyjna rożni się od zachodniej (umysłowość prelogiczna)
percepcja rzeczywistości jest wysycona skojarzonymi emocjami
na postrzegane przedmioty podmiot projektuje swoje procesy umysłowe (partycypacja mistyczna)
wyobrażenia mają charakter zbiorowy
(przykład - misjonarze głoszący chrześcijaństwo - specyficzny strój - kapelusze o długich kryzach, pojawia się susza - miejscowi uważają że te zjawiska powiązane - kapelusze zatrzymują całą wodę)
Bronisław Malinowski
wszelkie myślenie ma charakter utylitarny
społeczności tradycyjne zdominowane są przez podstawowe potrzeby życiowe
mistycyzm (magi a i religia) rodzi się w sytuacji niepewności co do rezultatu działania pragnienia opanowania nieobliczalnego świata
(punkt wyjścia - niesprzyjające środowisko - problem jak w nim przeżyć, dopiero wtedy pojawiają się magia i mistycyzm (kiedy działania zwyczajne nie wystarczają, ich wynik nie jest pewien) - przeciwstawna teza, inne znaczenie mistycyzmu)
Claude Levi Strauss
jeśli przyjrzymy się myśleniu kultur tradycyjnych - nie jest to non ani czysto mistyczne, ani czysto utylitarne - społeczności te posługują się próbami opisu rzeczywistości, reguły - charakter logiczny, ale jest ona inna niż kultur zachodnich
Nazywa ją logiką myśli nieoswojonej (savage) - ściśle związana z kulturami plemiennymi, tradycyjnymi
z punktu widzenia tej logiki nie funkcjonują pewne założenia, np. wielkie kwantyfikatory, negacja, wykluczanie, przeciwieństwa - znaki abstrakcyjne nie maja wg niech odniesienia do rzeczywistości, z niej czerpią operatory logiczne, logika konkretu
zmiany dokonują się procesualnie, ale opisać je możemy jeśli mamy opozycje
nasz umysł jest zorganizowany by rozpoznawać opozycje, będzie kształtował swoje sensy w oparciu o opozycje
człony opozycji łączą się poprzez mediacje ( termin mediujący)
Mechanizm
kultura i natura - przejście
mit dotyczący postaci pośredniczącej lub o przejściu z natury do kultury
przykład Levi Straussa
żona jaguara
Jaguarowi podoba się ludzka kobieta, porywa ją i sprowadza do swojej wioski. Wioska jaguarów jest bardziej zaawansowana niż ludzka, jest w niej ogień, którego nie znają ludzie. Kobieta jednak tęskni do rodziny, wracają więc do jej domu. Braci są niezadowoleni ze szwagra Jaguara, ten w zamian za przychylność obiecuje dla nich polować. Po polowaniu zostawia dla nich upieczone mięso. W pewnym momencie kobieta zaczyna nabierać cech jaguara, przestaje mu się ona podobać i uznaje, że muszą się rozstać. Przestaje więc przynosić jedzenie, ale zostawia kobiecie i ludziom wiedzę o ogniu.
Trickster jako mediator
teriomorfizm
nie potrafi przestrzegać praw, nie zna moralności i narusza ją (np. żeni się z siostrą) , narusza porządek kosmiczny, który przez to musi być naprawiony
skatologia i seksualizm
niezwykła głupota lub spryt
działania nieświadome (nieprzemyślane)
łamanie tabu kulturowych
aktywność demiurgiczna
humor (rubaszność)
„uzupełnienie” Stwórcy
zmienia płeć, gatunek
3 element logiki Levi Straussa;
mechanizm korelacji
a:b::c:d
symbol
etymologia - symbolon - odnosi się do rozłamanego na dwie części przedmiotu którego złożenie (symballen - dopasowanie, składanie) powoduje identyfikacje dwóch osób lub ich pełnomocników
znaczenie symbol - specyficzny związek relacja znaczącego formy significant i znaczonego /znaczenie signife gdzie znaczone może być....
mechanizm metaforyzacji Lakoff, Johnson istotą metafory jest rozumienie i doświadczenie pewnego rodzaju rzeczy w terminach innej rzeczy
np. ogień i miłość
mit o odrzuconym chłopcu - Indianie ameryki płn
dwójka chłopców jeden zdeformowany zostaje wyrzucony (np. chłopiec z zarośli - drugi chłopiec z tipi) z tipi wchodzi do lasu, zaczynają się bawić , zostaje sprowadzano do domu rodzice adoptują go, dzieci zauważają że rodzice mają tajemnice (ojciec poluje zakazuje siebie śledzić, matka wyrzuca chłopców z tipi i przekształca jedzenie w posiłek, dzieci zaglądają do środka, widza ze matka wyciąga ogień z narządów płciowych z zarośli uważa ze jest czarownicą, zabijają ją (ucinają głowę) idą do ojca który ma jaskinię pełną zwierząt , chłopcy ją otwierają i wypuszczają cała na świat, ojciec postanawia odejść ze świata, staje się słońcem, głowa żony staje się księżycem)
zasady myślenia mitycznego
jedność kosmosu wszystkie elementy są zrozumiałe w kontekście całości
człowiek jest jednością z kosmosem uniwersum symboliczne
nieprzystawalność jednego elementu oznacza zaprzeczenie całokształtu kosmosu
zasada ekonomii symboli tendencja do łączenia nawet opozycyjnych pojęć wspólnym symbolem
operacje logiczne wyrażane są wieloznacznymi operatorami o wielopoziomowej interpretacji
Podstawowe formy wyrazu myślenia tradycyjnego
mit
magia
totemizm
tabu
Trzy poziomy rozumienia mitu (za Ryszardem Tomickim )
mit jako narracja - folklorystyka, etnologia, gatunek literacki o swoistych cechach treści i formy
mit jako archaiczny światopogląd - sposób wyobrażenia sobie świata obecny w różnych formach kultury
mit jako uniwersalna forma świadomości - wrodzona zasada percepcji i wyrażania rzeczywistości
(zawsze będziemy je tworzyć)
definicja - Nowicka - podręcznik
mit jest sakralna narracją - Alan Dundes
oralny charakter
performatywność i zmienność treści
obecność stałych strukturalnych elementów narracji
wiara w prawdziwość
rzeczywistość przeżywana
symboliczne środki wyrazu
Czas mityczny
zdarzenie → opowieść/narracja → obrzęd → krajobraz → zdarzenie → ….
Cechy narracji mitycznej Johna Bierhosta
narracja mitu polega na ciągłych powtórzeniach- są redundantne stąd podwójne mity opisujące to samo , pewne epizody są przeniesione na inna płaszczyznę znaczeniową
postacie mityczne mają skłonność do rozszczepiania się - nie trzyma się jednego bohatera, pojawiają się nowi, nie wiadomo skąd, pojawia się jako bliźnięta, małżeństwo, ojciec syn itp
mit jest „geometryczny” - rozwija się nie linearnie a geometrycznie , złożenie ze sobą pól semantycznych dychotomicznych
Dlaczego?
(Syntagmatyczne - rozwój w czasie)
mit jako partytura orkiestry
np. Buszmeni - mit o dawnym ludzie
sami jako rodzaj antylop - (taka sama nazwa)
jaskinia loove - bardzo głęboka - tam wszystkie istoty - dawny lud - o niezróżnicowanej postaci , wychodzą jednak na zewnątrz, część postanawia się ogrzać i gromadzą się, reszta ucieka i staje się zwierzętami
przywódca ludzi kagn - modliszka - podobieństwo głowy modliszki i antylopy