Rodzaje i techniki polityki ludności:
Podstawą polityki ludności jest demografia, dostarcza ona informacji o stanie, rozmieszczeniu i strukturze ludności według różnych cech.
Państwo za pomocą wielu instrumentów decyduje o kształtowaniu się liczby ludności oraz jej rozmieszczeniu. Może to wpłynąć na wzrost liczby ludności lub jego obniżenie, tak więc na liczbę rodzących się dzieci jak i na kształtowanie się procesu emigracji i imigracji. Każdy obywatel powinien mieć prawo dożycia później starości, ale sprawą otwartą jest umożliwienie lub ograniczenie liczby urodzeń.
Dlatego państwo powinno działać na rzecz prokreacji, czyli zachęcanie do posiadania potomstwa.
Tak więc rozróżniamy dwa rodzaje polityki:
- pronatalistyczną - populacyjną, zniechęca do posiadania dzieci.
- antynatalistyczną - depopulacyjną, zachęca do posiadania dzieci.
Państwo posiada różne metody kształtowania tej polityki, są to środki:
-prawne: np. dopuszczanie lub nie dopuszczanie do aborcji, uprawnienia macierzyńskie lub wychowawcze, określanie granicy wieku zawarcia małżeństwa, pomoc lecznicza, zasiłki rodzinne, opiekę prawną nad trwałością rodziny itp.
-ekonomiczne: np. wszelkie świadczenia związane z macierzyństwem i opieką nad dzieckiem, subwencjonowanie przez państwo kosztów związanych z utrzymaniem dzieci, tzn. z produkcją odżywek, odzieży, zabawek, ulgi mieszkaniowe i inny. Oddzielny problem to edukacja i jej dostępność.
-zwyczajowo kulturowe: np. światopogląd, nakazy i zakazy religijne, modę na posiadanie lub nie, dzieci.
Badania w różnych krajach wykazały skuteczność polityki ludnościowej tylko wtedy gdy wszystkie te środki podejmowanie są jednocześnie. Działania te są bardziej skuteczne w stosunku do ludności znajdującej się w gorszej sytuacje materialnej niż do ludności o wyższym statusie materialnym i lepszym wykształceniu.
Polityka pronatalistyczna, która jest stosowana w krajach europy środkowo-wschodniej, preferowała posiadanie trójki dzieci i tak na ogół regulowała wysokość zasiłków rodzinnych. Polska po II wojnie światowej prowadziła zmienną i mało skuteczną politykę ludnościową. Pierwsze lata po wojnie charakteryzowały się znaczną liczbą urodzeń, ponieważ wtedy podjęto konkretne działa czego skutkiem były tzw. Baby boom.
W latach 50-siątych liczba urodzeń wynosiła 800 tys., a już w latach 90-siątych około 500 tys., a w roku 1995 już tylko 433,1 tys. Liczba urodzeń w przeczeniu na 1000 ludności zmalała trzykrotnie.
2) Demografia jako podstawa polityki ludnościowej.
Polityka ludnościowa jest częścią składową polityki społecznej, a teoretyczne jej podstawy tworzy demografia. Demografia (od gr. demos - "lud" i γράφω grapho - "piszę") jest dziedziną nauki, która zajmuje się: życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, w równej mierze jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową), jak również jej rozmieszczeniem przestrzennym i dalszymi czynnikami, w szczególności społecznymi i socjologicznymi, które wpływają na jej zmiany. W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu, demografia stosuje metody statystyczne.
Świadomość potrzeby kierowania procesami demograficznymi zrodziła konieczność powołania do życia odpowiednich instytucji i organizacji upoważniających do prowadzenia badań nad skutecznością określonych środków działań polityki ludnościowej. Wstępny etap do rozważań nad kierunkami przedsięwzięć w polityce ludnościowej stanowią prognozy demograficzne. Dają one podstawę ukierunkowania tych możliwych przedsięwzięć, które torować będą drogę do osiągnięcia stanu i struktury ludności ocenianych jako pożądane. Pozostające w mocy oraz wprowadzenie w życie nowe decyzje władz państwowych mogą się niekiedy okazywać sprzeczne na skutek zmieniających się sytuacji demograficznych, zmiany ocen lub zmiany w zakresie środków możliwych do użycia.
Przyszłe stany, struktury i procesy ludnościowe oceniamy na podstawie prognoz demograficznych. Dotyczą one prawdopodobnych sytuacji opartych na założeniu określonego przebiegu procesów demograficznych w przyszłości. Ocena wynika z analizy dotychczasowej i przyszłej ewolucji w ruchu naturalnym i wędrówkach ludności. W warunkach silnej prężności demograficznej zakres zmienności prognoz jest z zasady duży i to tym większy, im mniejszy jest stopień rozpoznania możliwych zmian w rozwoju społeczno gospodarczym krajów. Prognozy ludności świata opracowywane były już wielokrotnie i za każdym razem stan liczebny w docelowym 2000r., szacowano w zmiennych rozmiarach ilościowych. Dla zmniejszenia ryzyka, wynikającego z niepewności co do przyszłego kształtowania się ruchu naturalnego, prognozy demograficzne ogłasza się w kilku wariantach, które uwzględniają możliwości zmian w elementach tego ruchu. Taka wielowariantowość wynika z istoty zmienności założeń przyjmowanych w stosunku do hipotez ewolucji rozrodczości i umieralności. Im odleglejsze są okresy prognozowania, tym oceny stają się mniej pewne oraz im nowsze są prognozy, tym bliższe stają się one rzeczywistości.
Z rozwoju demograficznego wynikają określone zadania dla polityki ludnościowej, której zasady i założenia warunkować powinny zapewnienia pożądanego rozwoju ludności, w dłuższej perspektywie czasu. Chodzi tu o rozwój zarówno ilościowy jak i jakościowy, wynikający z kierowanych i kontrolowanych procesów demograficznych oraz gospodarczych. Jeżeli będą one rzeczywiście kierowane, to osiągnąć można jeszcze inne stany i strukturę ludności niż obecnie przewidywane są one prognozach.
Najbardziej istotną sprawą w polityce ludnościowej jest zapewnienie zdrowego i racjonalnego wychowania dzieci, co wiążę się z upowszechnieniem idei planowania rodziny i troską o wszechstronne podnoszenie poziomu egzystencji, kultury i zdrowia naszego społeczeństwa.
5) Kierunki rozwoju polityki rodzinnej.
W ostatnich latach XX w, uległy wielkim przemianom uwarunkowania demograficzne, społeczne, ekonomiczne i kulturowe. W jakich funkcjonuje rodzina. Zmiany demograficzne to przede wszystkim obniżenie się wskaźników przyrostu naturalnego, zmniejszenie się liczby dzieci w rodzinie. Inne również bardzo ważne zmiany to m.in. wzrost liczby rozwodów i urodzeń pozamałżeńskich, które prowadzą do zwiększenia się liczby rodzin niepełnych, oraz zwiększające się wskaźniki aktywności zawodowej kobiet. Zmiany te przebiegają z różnym natężeniem w poszczególnych krajach wysoko rozwiniętych, ale widoczne są wszędzie i wszędzie mają wpływ na kształtowanie się polityki rodzinnej.
Praktycznie w każdym kraju niski wzrost urodzeń budzi niepokój, dlatego tez we Francji wprowadzono relatywnie korzystne rozwiązani w zakresie urlopu macierzyńskiego oraz znaczny rozwój publicznych form opieki nad dzieckiem. Dlatego można stwierdzić, że istotą francuskiej polityki rodzinnej jest pogodzenie się z rosnącą liberalizacją form życia rodzinnego oraz wzrostem aktywności zawodowej kobiet i nakierowanie tej polityki nie tyle na przeciwdziałania tym trendom, ale na redukcję negatywnych uwarunkowań mających wpływ na decyzję o posiadaniu dziecka.
W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii polityka rodzinna powinna opierać się na zasadzie maksymalnej odpowiedzialności za siebie i ograniczonej integracji państwa. Tutaj niska stopa urodzeń jest wskaźnikiem przyszłego wpływu na zaspakajanie potrzeb starszej generacji i na podaż siły roboczej. Dlatego też politycy w krajach anglojęzycznych chcą zmniejszyć uzależnienia rodzin niepełnych od pomocy ze strony władz publicznych. Rodziny niepełne uważane są za niepożądane.
W krajach nordyckich nie dążono do określenia typu i wielkości rodziny, ale skoncentrowano się przede wszystkim na stworzeniu kobieci odpowiednich warunków do posiadania dzieci i wykonywania pracy zawodowej. W Skandynawii zostały szeroko rozbudowane systemy świadczeń społecznych dla rodzin i pracujących rodziców oraz znaczny rozwój publicznych form opieki nad dzieckiem.
Natomiast w krajach Europu Południowej, nagły spadek wskaźników urodzeń, jest jednym z przejawów głębokiego kryzysu społecznego, któremu towarzyszy odwrót od tradycyjnych wartości. Dlatego też w Grecji, Hiszpanii i Portugalii wprowadzenie urlopów wychowawczych świadczą o wspomaganiu matek i wypełnianiu ich tradycyjnej roli, szczególnie w pierwszych latach po narodzinach dziecka. Kolejnym wsparciem jest portugalska ustawa z 1988r, która daje szansę obojga rodzicom, które dziecko nie skończyło 12 lat, do elastycznego czasu wykonywania pracy.
W wielu krajach jest promowanie działań „przyjaznych dzieciom”, podsumowując o to niektóre z nich:
- współuczestnictwo państwa w zapewnieniu zdrowia i wychowania dziecka,
- popularyzacja rodziny wielodzietnej, czemu w praktyce odpowiada zapewnienie takiej rodzinie warunków dla jej rozwoju,
- nabywanie przez matkę specjalny przywilejów i praw w czasie ciąży i po urodzeniu dziecka,
- premiowanie matek za wydanie na świat dzieci,
- uznanie przez państwo i społeczeństwo realizacji funkcji rodzicielskich za odpowiadającą czynnościom społecznie użytecznym ( wynagrodzenie w celu zapewnienia warunków materialnych,
- rozbudowa szerokiego systemu pomocy, ulg i stypendiów uzależnionych od sytuacji materialnej i liczbie dzieci np.: ulga w opłacie czynszowej lub komunikacyjnej, za żłobek lub przedsz Źródła informacji o ludności.
Podstawowym źródłem są dane z narodowych spisów powszechnych, we wszystkich krajach są one zgodne z wytycznymi Biura Statystycznego Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Wykonywane co 10 lat, w latach kończących się na 0, dane są tak konstruowane aby mogły być porównywalne w czasie i przestrzeni - zarówno w kraju jak i za granicą. Spis dokonywany jest centralnie i obejmuje wszystkich obywateli, sporządzany jest imiennie i w ściśle określonym terminie.
Dla celów polityki ludnościowej mają znaczenie podstawowe, gdyż informują o takich cechach ludności jak:
Cechy geograficzne (np. miejsce zamieszkania, urodzenia, pracy itp.).
Cechy demograficzne (wiek, płeć, stan cywilny, wykształcenie, dzietność itp.).
kole).
Polityka ludnościowa i rodzinna.
POLITYKA LUDNOŚCIOWA:
Jest fragmentem polityki społecznej wyodrębnionym ze względu na kryteria przedmiotowe, wyrażającym i urzeczywistniającym solidarną troskę wszystkich podmiotów życia zbiorowego o zabezpieczenie biologicznej egzystencji społeczeństwa. Do polityki ludnościowej zalicza się zespół wewnętrznie spójnych przedsięwzięć, które zmierzają do wywołania pożądanych zmian w stanie, strukturze i rozmieszczeniu ludności oraz do wspomagania małżonków w podejmowaniu i realizacji ich wolnych decyzji rodzicielskich. Politykę ludnościową współtworzą wszyscy obywatele razem z władzami administracyjnymi, opierając ją na tym samym systemie aksjologicznym, który konstytuuje racjonalną politykę społeczną, a więc na działaniach służących bezpośrednio dobru wspólnemu wchodzących w skład społeczeństwa osób. Polityka ludnościowa stanowi konkretyzację określonej polityki społecznej i tylko przez jej pryzmat daje się interpretować oraz oceniać. Wartością nadrzędną personalistycznej polityki ludnościowej jest człowiek. Dlatego dąży do stwarzania optymalnych warunków dla rozwoju osób i tworzonych przez nie wspólnot podstawowych. Bezwzględna i niezmienna wartość ludzkiej osoby nie podlega pomniejszeniu czy zwiększeniu w poszczególnych fazach jej biologicznego i psychospołecznego rozwoju, ani nie zmienia się pod wpływem przeobrażeń makrostrukturalnych.
POLITYKA LUDNOŚCIOWA (zwana także polityką demograficzna lub populacyjną)państwa jest rozumiana jako ogół świadomych przedsięwzięć mających na celu wywołanie określonych zmian w stanie, strukturze i ruchu ludności. W węższym zakresie bywa ograniczana do kształtowania reprodukcji ludności, natomiast w szerokim podejmuje zagadnienia regulacji stosunków społecznych i ekonomicznych wpływających samoistnie na procesy demograficzne. Realizacja programu polityki ludnościowej zakłada dostosowanie jej programu do ulegającej transformacji sytuacji demograficznej, politycznej, społecznej i ekonomicznej obszaru, którego dotyczy. O świadomej polityce ludnościowej możemy mówić wtedy, kiedy zawiera ona następujące elementy: współuczestnictwo i współodpowiedzialność państwa oraz jego instytucji w realizacji programu; popularyzacja lub negacja określonego modelu wielkości rodziny; legalizacja lub zakaz przerywania ciąży; istnienie systemu pozytywnych lub negatywnych przywilejów premii i innych bodźców związanych z zachowaniem prokreacyjnym kobiety lub rodziny.
Za właściwy uznaje się taki program polityki ludnościowej, który uwzględnia następujące zasady: zgodność z wymogami stawianymi naukowej precyzji; akomodacja do okoliczności czasu i miejsca; realność strony finansowej i organizacyjnej; zbieżność z interesami obywateli.
W literaturze wyróżnia się najczęściej następującą klasyfikację polityki ludnościowej:
- pronatalistyczna, antynatalistyczna i neutralna,
- ludnościowa aktywna i bierna,
- bezpośrednia i pośrednia,
- restrykcyjna i propulsywna,
- prewencyjna i interwencyjna,
- ilościowa i jakościowa
Polityka rodzinna.
Po raz pierwszy termin "polityka rodzinna" został użyty w toczących się w Europie w latach czterdziestych dyskusjach nad polityką społeczną, natomiast pierwsze działania, których adresatem była rodzina, podjęte zostały we Francji i w Szwecji już pod koniec XIX wieku. Według powszechnie przyjętej definicji polityka rodzinna to całokształt norm prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny; jej powstania
PROGRAM POLITYKI RODZINNEJ:
Przyjęty przez Radę Ministrów program polityki rodzinnej zakłada stworzenie systemu zasiłków na rzecz rodziny zarówno pieniężnych, jak i rzeczowych. Jego charakterystyczną cechą jest pomoc skierowana w pierwszym rzędzie do rodzin najuboższych, niepełnych, z osobami niepełnosprawnymi czy tez dysfunkcyjnymi.
Pomoc ta będzie realizowana poprzez przyznawanie zasiłków pieniężnych i rzeczowych, wyprawek dla niemowląt, wyprawek szkolnych czy posiłków dla dzieci. Przewidziano m.in. zwiększenie zasiłku rodzinnego przyznawanego na dzieci niepełnosprawne oraz zróżnicowanie wysokości zasiłku pielęgnacyjnego w zależności od stopnia upośledzenia dziecka. Postuluje się także wprowadzenie renty socjalnej dla tych rodziców, którzy nie mogli podjąć pracy, ponieważ opiekowali się dziećmi niepełnosprawnymi. Rząd zgodził się ponadto, że w nowym systemie ubezpieczeń społecznych okres wychowywania dziecka powinien być zaliczany jako okres składkowy, co wpłynie dodatnio na wysokość przyszłej emerytury. Program rządowy na rzecz rodziny przewiduje także wspieranie rodziców w wychowywaniu dzieci poprzez stworzenie dostępnego dla wszystkich systemu opieki przedszkolnej.
Polityka społeczna wobec rodziny to działalność mająca na celu wyrównywanie nieuzasadnionych i niezawinionych różnic socjalnych między rodzinami, tworzenie rodzinom równych szans rozwoju, pomoc rodzinom, które na pewnym etapie swojego życia stają się bezradne i marginalizowane (rodziny dotknięte klęskami żywiołowy, rodziny bezrobotnych, rodziny niepełne, rodziny patologiczne, wielodzietne).