1. Scharakteryzuj I rewolucję zdrowotną.

Okres przełomu XIX/XX w. w którym udało się zahamować choroby zakaźne, zmniejszyć skutecznie śmiertelność oraz zachorowanie. Przez lata wierzono, że udało się to zrobić dzięki np. szczepieniom czy izolowaniem ludzi. Sukcesy I rewolucji: radykalne polepszenie się wyżywienia i związany z tym wzrost odporności na chorobę, polepszenie warunków mieszkaniowych dużych grup ludzkości, ograniczenie kontaktów z zarazkami przez zapewnienie ludziom czystej wody oraz skuteczne odprowadzanie ścieków, szczepienia ochronne. Choroby zakaźne opanowane głównie dzięki działaniom nie medycznym. Jednocześnie są to działania skierowane na warunki życia, społeczeństwo, w małym stopniu jednostki. Jednostki były biernym obiektem działań niż podmiotem zmianowym. W przypadki jednostek było to tylko propagowanie higieny osobistej.

2. Omów czynniki prowadzące do odrzucenia „wielkiego równania”.

Od XIX w polityka zdrowotna była przeprowadzona według założenia, że medycyna+pieniądze=zdrowie. Oznacza to pogląd, że inwestycje i nakłady w służbę zdrowia zwrócą się w postaci braku problemów społecznych, lecz spowodowało to jedynie spadek śmiertelności wśród noworodków. Zauważono, że szczepienia ochronne powodują brak zachorowalności, lecz na spadek tychże chorób miały wpływ czynniki takie jak:

a) radykalne poprawa żywienia ludności i związany z tym wzrost odporności na choroby

b) polepszenie się warunków mieszkaniowych dużych grup ludności

c) ograniczenie kontaktu z chorobotwórczymi zarazkami przez zapewnienie ludziom czystej wody oraz skuteczne odprowadzanie ścieków

d) szczepienia ochronne

3. Scharakteryzuj społeczno-ekologiczny model zdrowia.

Zapleczem teoretycznym dla polityki zdrowia zaproponowanym w 1978r przez WHO jest model społeczno-ekologiczny zdrowia, a jego graficznym obrazem jest mandala zdrowia. Wszystkie czynniki, które nas otaczają mają wpływ na zdrowie. Cechy: rozumienie człowieka jako całość, podkreśla znaczenie takich czynników jak: zaspokajanie swoich potrzeb i aspiracji oraz pełnienie ról społecznych, przedstawia zdrowie jako wartość i podkreśla znaczenie jakie mu nadają jednostki w swoim życiu, uwzględnia rozumienie tego czym jest zdrowie jakie treści zawiera ten termin, ważne stają się wzory zachowań i czynniki je warunkujące, odpowiedzialność za zdrowie od profesjonalistów przejmują jednostki, dostrzega znaczenie nieprofesjonalnych form leczenia i środowiska społ. (grupy wsparcia).

4. Wyjaśnij co rozumiemy przez promocję zdrowia. Porównaj ją z profilaktyką i edukacją zdrowotną. Jak jest rozumiane zdrowie w promocji zdrowia?

Promocja zdrowia- jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na jego zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. Istotę promocji zdrowia wyraża hasło „twoje zdrowie w twoich rękach”. Jednostki są decydentami w sprawach zdrowia poprzez dokonywanie codziennych wyborów.

Profilaktyka zdrowotna - skupia się na zniknięciu choroby, nie zajmuje się ludźmi chorymi. Edukacja zdrowotna- podnosi poziom wiedzy, informuje o tym co jest dobre a co szkodliwe dla zdrowia, podnosi poziom wiedzy związany z korzystaniem z systemu służby zdrowia, zwiększa poziom świadomości. Adresowany do jednostek.

Zdrowie w promocji zdrowia- traktowane jest nie tylko jako abstrakcyjny stan ile jako poddająca się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągnięcia w pełni własnych fizycznych, psychicznych i społecznych możliwości jak i reagowania na wyzwania środowiska.

5. Scharakteryzuj 5 obszarów promocji zdrowia.

1. budowanie prozdrowotnej polityki państwa- państwo stoi na straży: podst zasad życia społ tworząc podst warunki życia (normy budowlane, pracownicze, żywnościowe). Stoi na straży przestrzegania tych norm, kontroluje je orz podejmuje decyzje mające gwarantować dostęp do zasobów istotnych dla zdrowia. Ma możliwość traktowania zdrowia nie tylko jako fundamentalne prawo człowieka, lecz również jako społ inwestycję.

2. Tworzenie środowisk sprzyjających zdrowiu- w nast. wymiarach: fizycznym, społ: normy, wartości, zwyczaje, przesądy, wierzenia, polityki: obejmuje polit państwa w podst sektorach, zasobów: finansowe, informacyjne, ludzkie, infrastruktura.

3. Wzmocnienie dział na rzecz zdrowia- ludzie są podmiotem inicjującym różne działania. Podejmowanie własnej inicjatywy przez obywateli. Stwarzanie warunków umożliwiających ludziom przejęcie odpowiedzialności za własne zdrowie.

4. Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu- realizacja hasła twoje zdrowie w twoich rękach na poziomie jednostki. Radzenie sobie z problemami zdrowotnymi, dokonywanie wyborów prozdrowotnych, funkcjonowanie w każdej fazie życia. Opiera się na edukacji zdrowotnej.

5. Reorientacja służby zdrowia- celem działań w ochronie zdrowia staje się też zdrowie a nie choroba. Obecnie celem działań medycznych staje się jakość życia, zwłaszcza w profilaktyce przeciwbólowej.

6. Jak sądzisz dlaczego dla realizacji obecnej polityki zdrowotnej konieczna jest wiedza socjologiczna?

7. Przedstaw społeczne rozumienie zdrowia?

Zdrowie jest rozumiane jako coś technicznie możliwego do osiągnięcia. Rozumiane jest jako kategoria, którą jednostka ma do wykonania. Zdrowie wymaga ciągłej uwagi i stałej aktywności w celu jego utrzymania.

8. Wyjaśnij dlaczego zdrowie można rozważać w powiązaniu z zagrożeniem. Jakie rozumienie zdrowia dominuje we współczesnych społeczeństwach? Czy nad ryzykiem da się zapanować? I kto określa co jest ryzykiem w odniesieniu zdrowia?

9. Wyjaśnij co rozumiemy przez zachowania zdrowotne.

Zachowania zdrowotne- czyli takie intencjonalnie podjęte działanie jednostki którego celem jest utrwalenie lub podnoszenie potencjału zdrowia niezależnie od jego skuteczności. Wszystko co nas otacza ma wpływ na nasze zdrowie, w analizach bierze się pod uwagę również czynniki typu „radzenie sobie ze stresem”.

10. Wyjaśnij dlaczego w sensie socjologicznym zachowania zdrowotne są działaniami.

Zachowania zdrowotne w sensie socjologicznym są działaniami ponieważ ma ono jakiś cel. Jest to każde działanie, którego celem jest podnoszenie potencjału zdrowia. Znaczenia nadają mu nie tylko autorzy ale i odbiorcy.

11. Przedstaw koncepcje działania Maxa Webera.

Max Weber wyróżnił węższą kategorię działań, uwzględniając w nich potencjalne reakcje innych i według tego kształtuje przebieg własnego działania. Działania społeczne są podstawowym elementem z którego budowane są wszystkie struktury i instytucje społeczne. To jak postąpimy zależy od znaczenia jakie przypisujemy działaniu.

12. Wyjaśnij jak należy rozumieć racjonalność w działaniach jednostek.

Ludzie dokonując wyborów kierują się wartościami. Dążąc do osiągnięcia celów oraz stanów uznawanych przez nich za bardziej cenne, pożądane, lepsze, dokonując tym samym różnych wyborów. Kierują się zatem wartościami. Postępują racjonalnie (według Maxa Webera). Racjonalność jest w tym ująciu racjonalnością jednostki, która podejmuje dane działanie. To jednostka wybiera spośród wielu innych takie cele, które uzna za istotne i ważne dla siebie oraz dąży do nich stosując sposoby i środki, które w jej przekonaniu pozwolą jej te cele osiągnąć. Weber wyróżnia 4 typy działań:

1. celoworacjonalne- rachunek zysków i strat, osiągnięcie celu przy jak najmniejszych kosztach

2. wartościoworacjonalne- najważniejszy jest cel-wartość

3. tradycjonalne- nawykowe, rutynowe, zgodne z tradycją

4. afektywne- podejmowane pod wpływem emocji

Jednostka podejmuje działania stosując sposoby, które pozwolą jej osiągnąć zamierzone cele.

13. Wyjaśnij jak w socjologii rozumiany jest styl życia (ogólnie)

Styl życia- odnosi się do bardzo złożonej rzeczywistości i wieloma czynnikami jest uwarunkowany. Są to codziennie powtarzające się zachowania, które układają się w pewne wzory specyficzne dla danych osób i grup.

14. Scharakteryzuj rozumienie stylu życia przez Webera, Giddensa, Bourdieu, Sicińskiego.

Weber wyróżnia dwa pojęcia: sposób życia-wybory dóbr i zachowań, szanse życiowe-prawdopodobieństwo realizacji tych wyborów, są związane z sytuacją życiową. Weber wiąże style życia z grupami o podobnym statusie, odnosi je do sfery konsumpcji i określa jako wypadkową preferencji i wyborów z jednej strony, a realnych szans na ich realizację z drugiej. Jego koncepcja nie uwzględnia takich zmian jak: rasa, wiek, płeć- które wpływają na owe wybory. Ważny jest również sposób odżywiania, używki, praktyki seksualne jako typowe dla pewnych grup o zbiorowości.

Giddens twierdzi, że styl życia stanowi pełen schemat organizujący życie jednostek, ujmując je w pewne wzorce i prawidłowości, które ułatwiają dokonywanie wyborów na zasadzie pasowania lub nie do określonego stylu życia. wybory stylu życia poddane są różnym pasjom zew. W stosunku do jednostek, które muszą je podejmować, a to z kolei stanowi o ich przynależności do grup i identyfikacji z nimi.

Bourdieu przedstawia koncepcję habitusu jako pewnej trwałej, chodź nie koniecznie uświadomionej orientacji poznawczej. Percepcja człowieka jest wyznaczana jego poprzednim doświadczeniem i wychowaniem, które jest w znacznej mierze zdeterminowane społ-ekonom warunkami w których żyje. Habitus wymusza wiele zachowań w sposób niemal automatyczny, jest odpowiedzialny za styl życia - praktyki podatkowe różnymi upodobaniami.

Siciński styl życia powiązany jest zarówno z klasową warstwą , jak i ze zróżnicowaniem stylu w zależności od zmiennych (płeć, wiek, itd.) funkcje stylu życia: jest świadectwem przynależności do danej grupy, przez co stwarza poczucie więzi; wyodrębnia daną grupę z szerszej zbiorowości, zachowania zdrowotne owej grupy mogą ją charakteryzować, przyczynia się do trwałości owej grupy; ekspresja osobowości jednostki ma być społecznie akceptowana, ma istotne znaczenie dla zdrowia psychicznego jednostki.

15. Wyjaśnij co rozumiemy przez prozdrowotny styl życia.

WHO przyjmuję definicję Nancy Milo - wzory wyborów zachowań spośród różnych możliwości, jakie są dostępne ludziom w zależności od ich sytuacji społ-ekonom i łatwości, z jaką są w stanie przełożyć określone zachowania na inne. Dla Wiliama Cockherhama prozdrowotny styl życia to wzory powiązanych ze zdrowiem zachowań wybieranych z dostępnych jednostce opcji określanych przez jej życiowe szanse. Są to zachowania zarówno korzystne jak i nie dla zdrowia. Szanse są determinowane przez socjoekonomiczny status jednostki, jej wiek, płeć, rasę, narodowość i inne czynniki, które wpływają na jej zdrowotne wybory. Prozdrowotny styl życia ogranicza się do zespołu działań i wyborów jednostkowych. To jednostka ma styl życia i ona w zależności od swojej społecznej sytuacji, go kształtuje. Na prozdrowotny styl życia składają się zachowania zdrowotne. Nie ma jednak zgody co do tego co należy rozumieć przez zachowania zdrowotne i jakie zachowania do nich zaliczamy.

16. Jak sądzisz w jakim stopniu jednostka sama decyduje o swoim stylu życia a w jakim jest on wyrazem jej społecznej przynależności?

Różne jednostkowe zachowania (aktywności) i praktyki nie są przypadkowe, całkowicie dozwolone i nieprzewidywalne. Wszystkie aktywności jakie przejawia jednostka są podporządkowane przez kulturowo określone regulacje, nadające im określoną formę i strukturę. Przykładem może być machanie ręką na powitanie lub pożegnanie. Nie jest ono dowolne, wiadomo czy pokazujemy całą dłoń, czy machamy nią na boki itp. Podobnie z salutowaniem w wojsku. Owe regulacje są podstawowym mechanizmem warunkującym podejmowanie i przebieg jednostkowych działań. Nawet najbardziej podstawowe potrzeby człowieka - fizjologiczne, zaspokojenie głodu - są realizowane w sposób regulowany przez kulturę.

17. Scharakteryzuj zdrowie jako wartość.

Znaczenie zdrowia jako wartości jest jedną z podstawowych kwestii, którą należy uwzględnić w rozważaniach nad prozdrowotnym stylem życia i zachowaniami zdrowotnymi. Wartościami mogą być bardzo różne w swym charakterze rzeczy. Może to być mieszkanie, praca, ładny wygląd ale też wykształcenie, wiara, wolność czy zdrowie. Tworzą one system wartości. Są dla jednostek a także dla zbiorowości w różnym stopniu ważne, jedne są ważniejsze inne mniej. Wartości więc tworzą pewną hierarchię. Taki złożony układ reguł jakim jest system i hierarchia wartości wyznaczają działania jednostek w życiu. Część z nich zostaje przez jednostkę zinternalizowana czyli przyswojona na tyle mocno, jednostka się z daną wartością na tyle identyfikuje, że uznają ją za własną. Zdrowie jest nie wątpliwie wartością.

18. Jak rozumiane jest zdrowie przez przeciętnych ludzi? Przedstaw koncepcję Claudie Herzlich.

Dla przeciętnych ludzi zdrowie jest bardzo ważne- w ogólnych deklaracjach dotyczących najważniejszych wartości życiowych Polacy najczęściej wymieniają zdrowie- na 2 miejscu zaraz za rodziną. Niemal wszyscy odpowiadają, że jest najważniejsze lub ważne, niewielki odsetek odpowiada, że jest mniej ważne lub nieważne. Deklaracje te są różne w zależności od wykształcenia: im niższe wykształcenie tym ranga zdrowia wzrasta. Badania wskazały, że zdrowie jest wartością, którą większość Polaków gotowa jest poświęcić dla życia innych ludzi głównie rodziny. Pomimo wysokiej rangi zdrowia nie jest jednak najważniejsze jako życiowy cel, zdrowie niestety przegrywa z niektórymi wartościami. Częściej obowiązki chorego wypełniały osoby z niższym wykształceniem. Jednocześnie im wyższe wykształcenie, tym wyższe przekonanie, że należy czuwać nad swoim organizmem. Brak wiedzy nie jest odpowiedzialny za brak zachowań prozdrowotnych.

Claudie Herzlich na podstawie badań przeprowadzonych w latach 60-tych XXw we Francji stwierdziła, że zdrowie może być rozumiane na 3 sposoby:

1. zdrowie jako próżnia- czyli nieobecność schorzenia, stan bezosobowy, który dostrzegamy w momencie, jak zaczynamy chorować

2. zdrowie jako rezerwa- czyli siła fizyczna lub zdolność do odparcia schorzenia, coś co dziedziczymy lub otrzymujemy jako rezultat dobrego dzieciństwa, cecha jednostki, która obroni się przed zachorowaniem

3. zdrowie jako równowaga- harmonia, dobre samopoczucie zależy od tego czego doświadczamy w życiu, stan często zagrożony w społeczeństwie

19. Wyjaśnij co rozumiemy przez nierówności w zdrowiu. Podaj przykłady.

Nierówności- nierówny podział dóbr materialnych i niematerialnych w społeczeństwie. Występują one w każdej zbiorowości. Jest to pewien sposób hierarchizacji społeczeństw ze względu na daną cechę. Nierówności przejawiają się w nierównym dostępie do dóbr gwarantujących zdrowie, podstawowe kategorie to: a) płeć- mężczyźni umierają częściej niż kobiety we wszystkich grupach wiekowych. Wszystkie główne przyczyny zgonów są większym zagrożeniem dla mężczyzn, największa różnica dotyczy zgonów od urazów i zatruć, b) miejsce zamieszkania- mężczyźni z miast żyją dłużej niż ci ze wsi, natomiast kobiety w mieście żyją krócej niż te na wsi. Wśród starców częściej umierają ci z miast niż wsi, c) region zamieszkania- stwierdza się większość umieralności i krótszą długość życia w regionach biedniejszych kraju, gdzie znajduje się mniej szpitali, a ludzie nie mają dostępu do odpowiedniej opieki medycznej, d) status społeczny- osoby z wyższych klas, częściej korzystają ze specjalistycznej opieki lekarskiej, zarówno w przypadku zagrożenia jak i profilaktyce, osoby z klas ubogich korzystają z opieki dopiero w stanach bezpośredniego zagrożenia, e) status ekonomiczny- osoby bogatsze stać jest na lepszą, prywatną opiekę medyczną.

20. W jaki sposób wyjaśnione są nierówności w zdrowiu?

Nierówności w zdrowiu wyjaśnione są za pomocą 4 hipotez mówiących, że nierówności: a)jest to wynik niedoskonałości narzędzi pomiaru oraz pewnych błędów metodologicznych przy mierzeniu tak skomplikowanych zjawisk jak położenie społeczne i stan zdrowia, b)hipoteza selekcji naturalnej- istnieją nierówności w stanie zdrowia między przedstawicielami różnych klas społecznych jest efektem selekcji której mechanizmy są biologiczne, podstawą jest stan zdrowia, c) deprywacja materialna- gorsze warunki życiowe, większa ekspozycja na czynniki szkodliwe, gorszy dostęp do opieki zdrowotnej mają podłoże materialne, związane są z dochodami jednostki i jej wykształceniem, d) deprywacja kulturowa- styl życia sprzyjający zdrowiu lub nie, wzory zachowań, wartości np. podstawa wobec zdrowia jako wartości, wiedza, przekonania. Walka ze stresem.

---