STRUKTURA RODZAJOWA TURYSTYKI

TURYSTYKA KRAJOZNAWCZA

Zgodnie ze słownikiem języka polskiego PWN krajoznawstwo oznacza „ruch społeczny popularyzujący wiedzę o kraju (regionie), między innymi przez organizowanie wycieczek, obozów wędrownych o charakterze poznawczo - dydaktycznym”. To też poznawanie kraju, bądź regionu w zakresie różnych dziedzin, np. archeologii, geografii, historii, etnografii.

W Encyklopedii PWN krajoznawstwo nazwane jest jako ruch społeczny oparty głównie na różnych formach turystyki, mający na celu poznanie kraju ojczystego lub regionu.

„Pojęcie krajoznawstwo jest ruchem społecznym zmierzającym do:

• szerzenia wśród społeczeństwa dorosłego i młodzieży znawstwa przyrody i kultury (materialnej i duchowej) kraju rodzinnego przez wszechstronne poznawanie środowisk, regionów i kraju,

• zaprawiania do samodzielnych badań i współpracy naukowej w tym zakresie,

• zachowania rodzinnych odrębności przyrody i kultury kraju,

• rozwijania przywiązania do stron rodzinnych,

• pogłębiania czynnej roli obywatela do pracy zawodowo - społecznej, związanej z człowiekiem i ziemią, przede wszystkim wśród najbliższego otoczenia (wieś, miasto, gmina, powiat).

Według Z. Kruczka krajoznawstwo to „działalność turystyczna i krajoznawcza, prowadzona w czasie wolnym dla przyjemności lub zaspokojenia potrzeb społecznych, należą do podstawowych form szeroko pojętej rekreacji.”

Forma tej turystyki opiera się głownie na zdobyciu wiedzy o odwiedzanym kraju, regionie, czy miejscu. Wiodącą rolę odgrywają tutaj wiadomości z najrozmaitszych dziedzin, takich jak: archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia.

Wśród wielu funkcji społecznych krajoznawstwa warto zwrócić uwagę przede wszystkim na funkcję wychowawczą, kształtującą rozwój człowieka oraz przygotowującą go do życia w społeczeństwie. Wychowawcze zadania krajoznawstwa wykraczają poza tradycyj­ne środowisko wychowawcze, na przykład schroniska turystyczne, muzea, kluby czy koła turystyczne mogą być włączane do realizacji procesu wychowawczego obok tradycyjnego (szkolnego) środowiska wychowawczego. Wychowanie jest w istotny sposób stymulowane przez aktywność samokształceniową. Można w ten sposób uzyskać wiedzę o kraju ojczystym czy regionie, wyrażaną przez konkretne gmachy, pomniki, obrazy, nazwy miejscowe i miejscowe obyczaje, ślady dawnego rzemiosła.

Następną funkcją współczesnego krajoznawstwa jest funk­cja kształceniowa, tj. uzyskiwanie orientacji w otaczającej rzeczywis­tości przyrodniczej i społecznej. Dotyczy to głównie własnego kraju, regionu i miejsca zamieszkania. Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności i sprawności. Kra­joznawstwo umożliwia także przyswajanie pewnych umiejętności i na­wyków, niezbędnych w czasie uprawiania turystyki kwalifikowa­nej czy wycieczki krajoznawczej po regionie, kraju lub poza jego granicami. Funkcja kształce­niowa krajoznawstwa jest częścią składową szeroko rozumianej jego funkcji wychowawczej.

TURYSTYKA KWLIFIKOWANA

Turystyka kwalifikowana jest to cała baza turystyczna, zorganizowane miejsca i szlaki turystyczne, cała otoczka dla prawdziwych turystów. Turystyka ta, jako forma aktywności zaspokaja poza miejscem stałego zamieszkania potrzeby rozwoju i odnowy sił fizycznych i psychicz­nych, jak i potrzeby informacyjno - poznawcze. Turystykę kwalifikowaną uważa się za najistotniejszy i najważniejszy element współczesnej turystyki, często jako „matkę turystyki w ogóle”, a uprawiają­cych ją - określa się jako „prawdziwych turystów”.

„Turystykę kwalifikowaną można uprawiać indywidualnie i zespołowo, w grupach nieformalnych lub zorganizowanych niekiedy połączoną z elementami współzawodnictwa.” Turystykę kwalifikowaną można uprawiać nie tylko w formie wycieczek składających się na pojęcie wędrówki czy obozu wędrownego, lecz także w formie stacjonarnej, np. w ramach wczasów, na koloniach letnich, na obozach różnego typu (żeglarskich, kajakowych, narciarskich), jak i na kilkudniowej wycieczce.

Za turystę kwalifikowanego „można uważać człowieka, który posiada odpowiednią postawę poznawczą a także niezbędny zasób wiedzy, umiejętności i sprawności, koniecznych dla skutecznego uprawiania wybranej dyscypliny turystycznej oraz przestrzegającego zasad kultury turystycznej.”

Turystyka kwalifikowana jest nowoczesną formą wypoczynku, tj. regeneracji sił fizycznych i psychicznych. Sprzyja temu okresowa zmiana środowiska społecznego i trybu życia, aktywności intelektualnej i emocjonalnej.

Turystyka kwalifikowana ma duże znaczenie społeczne ze względu na jej funkcje wychowawcze edukacyj­ne i zdrowotne, jest ona również mało uciążliwa dla środowiska naturalnego i społecznego.

Do cech wspólnych łączących turystykę kwalifikowaną z innymi formami turystyki można zaliczyć czasową i dobrowolną zmia­nę miejsca pobytu i codziennego trybu życia w celu zaspokojenia potrzeby osobistego kontaktu z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym, kulturowym oraz informacyjno - poznawczym. Turystyka kwalifikowana ma jednak pewne cechy szczególne. Zalicza się do nich między innymi konieczność fizycznego i psychicz­nego przygotowania kondycyjnego, umiejętność posługiwania się sprzętem turystycznym, zaspokajanie potrzeb biologicznego minimum aktywności ruchowej oraz posiadanie pewnego zasobu wiedzy ogól­nej. Można stwierdzić, że „…turystyka kwalifikowana jest czasową, dobrowolną oraz wymagającą przygotowania kondycyjnego i zawodowo - turystycznego, częstą zmianą miejsca w przestrzeni, połączoną ze zmianą codziennego trybu życia, zaspokajaniem potrzeb ruchu i wysiłku fizycznego jak i kontaktu osobistego z innym środowis­kiem społecznym, przyrodniczym i kulturowym…”

Turystyka kwalifikowana łączy pokonywanie prze­strzeni z wysiłkiem fizycznym w różnych dziedzinach aktywności człowieka w czasie wolnym od pracy i nauki. W praktyce turystykę kwalifikowaną dzieli się na: pieszą (nizinną i górską), wodną (kajakową, motorowodną, żeglarską i podwodną), narciarską, kolarską, motorową, speleologiczną.

TURYSTYKA ZDROWOTNA

Turystyka zdrowotna jest to „...świadome i dobrowolne udanie się na pewien okres poza miejsce zamieszkania, w czasie wolnym od pracy w celu generacji ustroju dzięki aktywnemu wypoczynkowi fizycznemu i psychicznemu.”

W definicjach wymienia się następujące motywy uprawiania turystyki zdrowotnej: odnowa sił jako główny cel, któremu jest podporządkowany tryb życia w miejscowości turystycznej, stan zdrowia uczestnika turystyki zdrowotnej określany jako stan wyczerpania lub przemęczenia, powodujący potrzebę spędzania urlopu we wskazany przez lekarza sposób, w miejscu i porze roku najbardziej odpowiedniej, oraz aktywny charakter wypoczynku, którego formy powinny być do­stosowane do indywidualnych możliwości turysty.

Cele zdrowotne mogą zatem być tu osiągane w turystyce uzdrowiskowej, kwalifikowanej, pobytowej (wczasy), weekendowej.

Możliwości osiągania celów zdrowotnych w wymienionych for­mach turystyki są znacznie zróżnicowane pod względem efektywności. Wynika to z miejsca podróży o motywacjach zdrowotnych w struk­turze celów turystycznych. W turystyce zdrowotnej bowiem, odnowa sił ma charakter celu głównego.

TURYSTYKA WEEKENDOWA

Turystyka weekendowa, nazywana jest też wypoczynkiem świątecznym. Jej popularność dotyczy krótko­trwałego wypoczynku poza miejscem pracy i zamieszkania, ale w niezbyt dużej odległości od tych miejsc. Potrzeba odbudowy, zachowania oraz ochrony sił fizycznych i psychicznych współczesnego człowieka, po cotygodniowej pracy i życiu w zwłaszcza dużym mieście, stanowi ważny czynnik popytu na ten rodzaj turystyki.

Turystyka weekendowa może być zorganizowana lub indywidualna. Turysta weekendowy, przyjeżdżający na wypoczynek w po­bliże miejsca zamieszkania na czas stosunkowo krótki, zgłasza szczególne wymagania, jeśli chodzi o usługi noc­legowe, żywieniowe i wypoczynkowe. W miejscowościach tych, leżących na ogół w pobliżu wielkich aglomeracji miejskich, stwier­dza się lokalizację drugich mieszkań (domków letniskowych).

Turysta weekendowy szuka spokoju i dba o czynne spędzanie czasu wolnego oraz o rozrywkę. To typowe zachowanie dla „weekendowicza” jest szczególnie wyraźne wtedy, kiedy istnieje możliwość uprawiania sportów zimowych, bądź wodnych. Brak spokoju ma

swoje źródło w rozmiarach ruchu turystycznego w okresie weekendo­wym. Ich efektem są zatłoczone drogi wiodące z aglomeracji miejskich do miejscowości wypoczynkowych w piątkowe popołudnia lub w kie­runku odwrotnym w niedzielne wieczory, czy też długie kolejki podczas weekendów przed basenami lub stacjami wyciągów narciarskich.

Uważa się, iż ten ogromny napływ turystów weekendowych niekorzystnie oddziałuje na miejscowości urlopowe, bowiem w konsekwencji tego urlopowicz zaczyna unikać miejscowości, w których w okresie weekendów występują zjawiska przeciążenia, gdzie odczuwa się brak izolacji od innych ludzi, lub też są kłopoty z wykorzystaniem bazy usługowej. Rozwiązaniem może być powstanie nowych terenów atrakcyjnych krajobrazowo i łatwo dostępnych komunikacyjnie dla turystów weekendowych.

Słownik języka polskiego PWN„A - K”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, str. 971

Encyklopedia PWN

A. Retkowski, „Encyklopedia Świat i Życie”, Warszawa - Lwów, 1935, t.III, str.

Z. Kruczek, „Metodyka krajoznawstwa”, Wydawnictwo AWF, Kraków 1997, str.

W.W. Gaworecki, op. cit., str. 26 - 32

W.W. Gaworecki, „Turystyka”, op. cit., str. 31 - 34

T.Łobożewicz, „Turystyka aktywna, turystyka kwalifikowana”, materiały pokonferencyjne, DrukTur Sp.z o.o., Warszawa 2000, str.

J. Merski, „Turystyka kwalifikowana”, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2002 za Z. Kruczek

W.W. Gaworecki, „Turystyka”, op. cit., str. 31 - 34

W.W. Gaworecki, „Ekonomika i organizacja turystyki”, PWN, Warszawa, 1982, str. 63

W.W. Gaworecki, „Turystyka”, op. cit., str. 34

W.W. Gaworecki, „Turystyka”, str.35, 36, za J. Wolski, „Turystyka zdrowotna a uzdrowiskowa europejskich krajów socjalistycznych, Problemy Uzdrowiskowe”, 1970, nr5,

W.W. Gaworecki, „Turystyka”, op. cit., str. 36, 37

---