ROZRÓD ZWIERZĄT

BUDOWA I FUNKCJE UKŁADU ROZRODCZEGO SAMICY

Do wewnętrznych narządów płciowych należą

- jajniki (ovarium)

- jajowody (oviductus)

- macica (uterus)

Do zewnętrznych

- pochwa (vagina)

- przedsionek pochwy

- srom (vulva)

JAJNIKI

Produkują gamety żeńskie i hormony. Ich wielkość i konsystencja zależą od gatunku i wielkości samicy. Średnia długość jajnika u krowy - 3 cm, jajniki małych przeżuwaczy mają kształt ziarna bobu.

U większości ssaków warstwę zewnętrzną jajnika tworzy kora pokryta nabłonkiem jajnikowym zawiera liczne pęcherzyki jajnikowe. Wewnętrzną warstwę rdzeniową stanowi tkanka łącznotkankowa - podporowa dla kory. Odwrotnie u koni.

JAJOWODY łączą jajniki z macicą. Są zakończone lejkiem do którego zostaje pochwycona uwolniona przy owulacji komórka jajowa. W dalszej części jajowodu dochodzi do zapłodnienia. Z odpowiednim rogiem macicy jajowód połączony jest zwężoną częścią (cieśń jajowodu)

MACICA ma kształt walcowaty. Jest ułożona w jamie brzusznej i częściowo w jamie miednicznej. Rozwija się w niej zarodek i płód. W skład macicy wchodzą trzon, rogi i szyjka.

Typy

Świnie i mięsożerne - dwudzielna

Kopytne - dwurożna

U naczelnych - prosta

Macica od strony pochwy zakończona jest szyjką.

POCHWA jest cylindrycznym, umięśnionym narządem wyścielonym błoną śluzową. Wyróżniamy pochwę właściwą i przedsionek. W dolnej ścianie znajduje się ujście cewki moczowej.

SROM - najbardziej zewnętrznie położona część narządów płciowych samicy. Kształt szczeliny ograniczony z obu stron wargami sromowymi, które spotykają się tworząc górne i dolne spojenie. U wszystkich samic dolne spojenie ogranicza łechtaczka, która pod względem pochodzenia i częściowo budowy jest odpowiednikiem męskiego narządu kopulacyjnego.

POTĘCJAŁ ROZRODCZY SAMICY

Potencjał zostaje określony w życiu płodowym, przed narodzeniem osobnika - zapoczątkowane procesów oocytozy i folikulogenezy.

Oogeneza trwa całe życie dojrzałe do czasu ustania czynności jajnika. Najistotniejsza - mejoza zachodzi w kilku etapach.

Dojrzewanie pęcherzyka jajowego ssaków

- Najmłodsze oocyty w jajniku znajdują się w pęcherzykach pierwotnych.

- W czasie fazy wzrostu pęcherzyki jajnikowe powiększają się.

- Komórki pęcherzykowe wydzielają płyn pęcherzykowy gromadzący się w jamie pęcherzykowej.

- Dojrzały pęcherzyk jajnikowy (p. Graafa) otoczony jest osłonką pęcherzykową, dwuwarstwową.

- Komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzykowej wydzielają hormony sterydowe.

- Komórki wyścielające jamę pęcherzykową nazywają się warstwą ziarnistą. Część komórek ziarnistych tworzy ścianę pęcherzyka. Inne dookoła oocytu tworzą wzgórek jajonośny.

- Komórki wzgórka jajonośnego wchodząc w bezpośredni kontakt z oocytem tworzą wieniec promienisty (corona radiata). Komórki wzgórka biorą udział w transporcie substancji do oocytu i wytwarzają osłonkę przejrzystą (zona pellucida).

OWULACJA I CIAŁKO ŻÓŁTE

- Owulacja jest procesem wylewania się na zewnątrz jajnika, komórki jajowej i płynu pęcherzykowego, z pęcherzyka jajnikowego.

- U większości ssaków owulacja może nastąpić w każdym miejscu jajnika, u koni tylko we wnęce zwanej jamą owulacyjną.

- Po owulacji pęcherzyk jajnikowy szybko zarasta komórkami i naczyniami krwionośnymi.

Przekształca się w ciałko żółte.

- Komórki warstwy ziarnistej i osłonki pęcherzykowej wewnętrznej przemienia się w komórki luteinowe wydzielające progesteron.

- Jeżeli po owulacji nie dojdzie do zapłodnienia jajeczka wyrzuconego z pęcherzyka, ciałko żółte funkcjonuje krótko (ciałko żółte rzekome). W okresie ciąży ciałko żółte rozrasta się do określonych rozmiarów tworząc tzw. Ciałko żółte ciążowe.

- Wzrost, dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego, owulacja oraz wydzielanie hormonów przez pęcherzyk jajnikowy, ciałko żółte są regulowane przez hormony gonadotropowe przysadki mózgowej.

Wymiary jaj - średnio 120 - 140 mikronów.

BUDOWA I FUNKCJE PŁCIOWYCH SAMCA

-jądra/testes

-najądrza/epiddidymis

- nasieniowód/ductus deferent

- przewód moczowopłuciowy/eanalis urogenitalis

- dodatkowe gruczoły płciowe

- prącie/penis

 

JĄDRA

- plemniki (spematogeneza)

- hormon męski (testosteron)

Spełniają więc podwójną rolę

- zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą

- leżą poza obrębem jamy brzusznej w mosznie

 

Okryte osłonką białawą, od której promieniście odchodzą przegrody oddzielające miąższ na płaciki, w których znajduje się kanaliki nasienne (długie i poskręcane). W nich odbywa się spermatogeneza. Pomiędzy kanalikami leżą komórki śródmiąższowe (d. leydiga) - produkujące testosteron. We wnętrzu kanalików rozmieszczone są komórki podporowe (sertoliego), spełniające rolę odżywczą w ostatniej fazie rozwoju plemników.

 

(Przewód najądrza, trzon najądrza, nasieniowód, głowa najądrza, kanał wyprowadzający, przewód najądrza, jądro, sieć jądra, kanalik prosty, kanaliki kręte, ogon najądrza)

 

NAJĄDRZA

- głowa

- trzon

-ogon

 

Jest to magazyn plemników. Plemniki wyprodukowane w jądrach, zanim dojdzie do ejakulacji przesuwane są przez „przegrodę" najądrza (knur, ogier) (tryk, buhaj). Przebycie tej drogi wymaga od 10 do 50 dni.

Nasieniowody łączą najądrza z cewką moczową (na wzgórku nasiennym).

 

DODATKOWE GRUCZOŁY PŁCIOWE

Gruczoły pęcherzykowe - substancja odżywcza dla nasienia (głównie fruktoza). Podobna wielkość u wszystkich gatunków, u buhaja duże.

Gruczoł krokowy - wydzielina obfita w kwas cytrynowy i kwaśną fosfatazę. Duży u koni. U tryków nie widać prostaty.

Gruczoły opuszkowocewkowe - na początku ejakulacji wydzielina oczyszcza cewkę moczową. Najbardziej są one rozwinięte u świni, mniej u konia, niezbyt u przeżuwaczy. Mato związek z objętością ejakulatów.

 

ZEWNĘTRZNE NARZĄDY PŁCIOWE

- prącie z cewką moczową

- napletek

- zakończenie prącia jest różne (żołądź)

* ogier - „grzyb”

* knur - „śruba” skręcona w lewo

- ciała jamiste (o gąbczastej strukturze napełnione krwią podczas erekcji)

 

Zgięcie esowate u knura i buhaja. Powiększenie objętości u tryka i buhaja.

Masa spermy nie zależy od wielkości samca.

 

SPERMATOGENEZA

Proces rozwoju pierwotnych komórek rozrodczych w dojrzałe plemniki i składa się z trzech etapów.

- spermogoniogeneza

- spennatocytogeneza

- spermiogeneza

Spermogoniogeneza - mnożenie się komórek rozrodczych drogą podziałów mitotyeznyeh,

Spennatocytogeneza - dwa podziały mitotyczne.

W pierwszym powstają spennatocyty I rzędu, w drugim II rzędu. Te są kuliste i o połowę mniejsze. Mają haploidalną liczbę chromosomów,

ale diploidalną DNA.

 

Szybko się dzielą. Z każdego spermatocytu powstają dwie spematydy.

 

Spermiogeneza - proces wytwarzania się plemników ze spermatyd. Spematyda jest kulistą komórką o kulistym jądrze komórkowym z haploidalnym garniturem chromosomów (l n) i haploidalnym DNA.

 

Zawartość jest łatwo rozróżnialna- ap. Golgiego, centrosom, mitochondria, lizosomy.

 

Spermatogeneza - 4x spermatocyty Al -jeden z nich produkuje nowe spematocyty Al, reszta (A2 - A4) dzielą się na

Długość główki ok. 9 mikrometrów

Długość plemnika 60 - 80 mikrometrów

 

PLEMNIK

Główka - składa się z jądra komórkowego, akrosomu w formie czapeczki. U większości zwierząt główka plemnika jest owalna, wydłużona, przeważnie jest znacznie spłaszczona.

 

Jądro komórkowe - wypełnia największą część objętości główki. Składnikiem jest zagęszczona substancja chromatynowa, która jest nośnikiem informacji genetycznej.

 

Akrosom w formie czapeczki okrywa przednią część jądra komórkowego. Macierz akrosomu zawiera liczne enzymy lizosomalne uczestniczące w reakcjach akrosomalnych.

 

Witka - łączy się z główką plemnika poprzez szyjkę.

 

Szyjka - krótki, silnie przewężony odcinek plemnika. Istotnym jej składnikiem jest centriola bliższa, dająca początek włókienkom witki.

 

Wstawka - odcinek między szyjką a pozostałą częścią witki plemnika. Otoczona jest mitochondriami. Mitochondria ułożone jeden za drugim tworzą sznur otaczający spiralnie włókno osiowe.

 

Ruch plemników

- zdolność do ruchu plemniki nabywają po połączeniu się z wydzieliną gruczołów dodatkowych

- ruch plemników jest złożony, składa się z dwóch elementów: ruchu falowego i ruchu obrotowego

- prędkość ruchu plemników jest znaczny i wynosi w zależności od gatunku od l, 5 do 7 m/min.

 

Funkcje moszny, wpływ temperatury na spermatogenezę.

- u wszystkich ssaków z wyjątkiem morskich jądra schodzą do moszny i tam pozostają

 

Główne funkcje moszny:

- utrzymanie jąder w środowisku o temperaturze niższej od temperatury ciała. Temperatura moszny jest niższa o kilka stopni od temperatury ciała

 

- moszna jest zdolna do regulacji temperatury jąder przez system mięśni, który przybliża jądra do ściany ciała celem ogrzania i pozwala im się odsunąć od ciała celem ochłodzenia.

 

W regulacji temperatury bierze udział naczynie żylne jądra (splot wiciowaty żyły jądra). Zmiany ciepłoty moszny są szybko przenoszone do krwi powierzchniowych żył jądra. Szczególnie czułe na zmiany są receptory moszny u tryka.

Spermatogeneza prawidłowo może przebiegać w temperaturze niższej o l do 2 stopni od temperatury ciała. Nabłonek plemników i plemniki są bardzo wrażliwe na dodatnie temperatury (od 40 stopni). Produkowane są plemniki zmienione morfologicznie.

 

Morfologiczna klasyfikacja plemników

- badania mikroskopowe zmierzają do ustalenia liczby (odsetka) plemników normalnych i zmienionych pod względem morfologicznym.

 

W budowie morfologicznej plemników wyróżnia się:

Wady główne — nieprawidłowości morfologiczne ukształtowane przede wszystkim w procesie spermatogenezy. Są one skorelowane z płodnością samca.

Wady podrzędne - nieprawidłowości morfologiczne powstałe głównie w drodze wyprowadzania nasienia lub poza organizmem zwierzęcia. Wady te mają mniejsze znaczenie dla płodności samca.

 

Np.

Wada Daga

Podwójna główka

Bez główki

Guzkowaty

Diadem główka

 

ODRUCHY PŁCIOWE SAMCA

 

I faza

- obwąchiwanie okolic sromu

- przygotowanie do wspięcia na samicę połączone z

- odruch wspięcia (zwraca się uwagę na prawidłowe podchodzenie do samicy)

- odruch wzwodu

 

10% samców nieprawidłowo podchodzi do samicy - od głowy, od boku

 

II faza (kopulacja)

- szukanie szpary sromowej (0,3 sekund u buhaja, 10 sekund u ogiera)

- odruch ejakulacji (1,5 sekundy u przeżuwaczy, kilkanaście u ogiera, 6 - 10 min. u knura)

 

Pobudzenie płciowe - zewnętrzne objawienie popędu płciowego, które u samca wyraża się zbliżeniem do samicy i gotowością do kopulacji (wzwód), a u samicy gotowością do przyjęcia samca.

 

Znaczenie poszczególnych zmysłów

Zmysł wzroku - pozwala jedynie na umiejscowienie obiektów, które mogą okazać się partnerami płciowymi. Dla wielu samców  może to być bryła przypominająca kształtem kłodę zwierzęcia, widzianą z tyłu. Jest to bardzo mało precyzyjny obraz, pozwalający wyzwolić reakcję. Najmniej „wymagający” pod tym względem jest knur, potem buhaj. Samce łatwo przyzwyczajają się do fantomów.

 

Zmysł słuchu - ma u niektórych podobne znaczenie do sygnałów wzrokowych czy węchowych, które informują gdzie znajduje się partner czy partnerka. Krowy w rui często ryczą, a owce beczą. Sygnały dźwiękowe mają szczególne znaczenie u niektórych zwierząt udomowionych, takich jak koty - marcowanie, i dzikich jak jelenie.

 

Zmysł węchu - także umożliwia lokalizację partnera. Sygnały węchowe stanowią informacje dla obu płci. Szczególnie istotna jest ta informacja dla samic, które w okresie rui skupiają się koło samca. Feromony rujowe samic nie są rejestrowane przez ludzki zmysł węchu. Dla samców danych gatunków stanowią jednak podstawową informację o samicy w rui. Sygnały węchowe szczególne znaczenie mają u psów, stanowią podstawową drogę odnajdywania suk w cieczce.

 

Zapach knura czy kozła są tak intensywne, że przenikają całe otoczenie. Ogier obwąchuje klacz, szczypie grzbiet i słabiznę. Świnia wkłada ryj pod brzuch. Buhaj opiera głowie na grzbiecie.

 

Przyjęcie przez samicę nieruchomej postawy stanowi dla samca sygnał gotowości do kopulacji.

 

Orientacyjna ocena nasilenia popędu płciowego samca

L4 - erekcja występuje już w pewnej odległości od samicy, rozpłodnika trzeba energicznie wstrzymywać, przy doprowadzeniu  bardzo silny stopień pobudzenia płciowego.

L3 - erekcja i skok występują bezpośrednio po zbliżeniu do samicy, normalny dla gatunku i populacji tropień pobudliwości płciowej.

L2 - erekcja z opóźnieniem (do 10 minut), słaby stopień pobudliwości płciowej.

L1 - (20 - 30 min.) bardzo słaby stopień pobudliwości płciowej.

L0 - zupełny brak pobudliwości płciowej.

 

Czynniki hamujące popęd płciowy - ból, dyskomfort środowiska (nowa osoba, dźwięk), otyłość, starzenie się.

 

Biosymulator:

- obecność samicy

- głos samicy

- zapach samicy

- dotyk samicy

 

Kopulacja

- przebieg aktu płciowego jest charakterystyczny dla każdego gatunku

- kopulacja jest sterowana zmysłem dotyku i ma charakter czynnika bezwarunkowego

- bodźce wyzwalające reakcje kopulacji nie ulegają zmianom w ciągu życia zwierzęcia. Przebiegiem kopulacji kierują bodźce rozmieszczone w błonie śluzowej żołędzi i trzonu prącia. ??

Od ośrodków w rdzeniu kręgowym:

- w odcinku krzyżowym - ośrodek wzwodu prącia

- w lędźwiowym - odcinek wytrysku nasienia

 

1.      Obwąchiwanie sromu i moczu

2.      „Flehmen” - samiec unosi głowę, marszczy nos i unosi górną wargę

3.      Kopanie, lizanie, podgryzanie

4.      Wspięcie

5.      Kopulacja

 

Trzebienie

Zahamowanie w pełni lub części odruchów płciowych. Wprowadzenie egzogennych androgenów powoduje nawrót aktywności płciowej.

 

Kastracja krwawa z usunięciem całych jąder polega na otwarciu jamy pochwowej w worku mosznowym i usunięciu jąder z najądrzami, po przecięciu oddzielnie każdego powrózka nasiennego. Aby zwierzę zabezpieczyć przed krwotokiem, następuje równoczesne zmiażdżenie lub podwiązanie powrozka nasiennego.

Kastracja bezkrwawa polega na zmiażdżeniu nasieniowodu przed skórę moszny. Na skutek zmiażdżenia powrózka nasiennego następuje utrata drożności nasieniowodów i zanik jąder w skutek niedokrwienia. Zabieg ten wykonuje się specjalnym instrumentem kleszczami Burdizzo najczęściej u tryków. Może być też stosowany u buhajów.

Metoda kombinowana polega na podwiązaniu lub przecięciu nasieniowodu. Jądra pozostają nie uszkodzone. Celem tego zabiegu jest zapobieżenie wydzielania nasienia przez samca i uniemożliwienie zapłodnienia samic, przy zachowaniu pełnego wydzielania wewnętrznego jąder. Zabieg ten stosuje się u samców przeznaczonych do wpuszczenia do stada samic w celu wyszukiwania rui.

 

Kastracje można stosować:

- dla uzyskania lepszej jakości mięsa przy opasie

- dla uzyskania samca „próbnika” do wyszukiwania samic w rui.

 

 

Inseminacja - sztuczne unasienianie

Pobieranie nasienia buhaja

1.      Sztuczna pochwa

2.      Elektroejakulacja

3.      Masaż dodatkowych narządów płciowych

 

 

Program pobierania nasienia

- miejsce: maneż

- prowokator (podkładka)

- poskrom, fantom (manekin)

- pobudzenie płciowe buhaja (zmienność indywidualna)

- warunek uzyskania ejakulatu wysokiej jakości i dużej objętość - 2 - 3 „fałszywe skoki” w trakcie oprowadzania buhajów

 

Budowa sztucznej pochwy

 

Wdmuchuje się powietrze wentylem, ogrzewa się do 60 stopni przed podaniem nasienia. Skala na objętość ejakulatu. Wazelina. Po użyciu mycie i dezynfekcja. Do kolejnego pobierania nasienia inny aparat.

 

 

Wymiary: 42 cm, średnica 5, 5 cm.

 

Częstotliwość pobierania nasienia: optymalnie 2 razy w tygodniu, po dwie ejakulaty.

 

Ocena organoleptyczna:

- objętość ejakulatu: 0, 5 - 17 cm3

- śr. 4 - 5 cm 3

- barwa: mlecznobiała, odcień kości słoniowej (lub żółta, cytrynowa), od różowego do brązowego oznacza obecność krwi, zielona wskazuje na zmiany patologiczne dróg wyprowadzających

- konsystencja: śmietany lub mleka

- zapach: zbliżony do mleka krów

- odczyn pH: 6, 3 - 7, 35 (średnio 6, 68, wyższe pH oznacza stan zapalny)

 

Ruchliwość plemników:

1.      Ocena ruchu falowego masy plemników:

Małe powiększenie 80 - 100 x na stoliku Bloma

Nasilenie ruchu określa się według skali szacunkowej Bluma.

- brak falowania

+- ledwo widoczne falowanie

+ słabe

++ średnie - buhaj

+++ silne - buhaj

++++ bardzo silne - tryk

2.      Oceny ruchu indywidualnego: opis plemników ruchliwych

Powiększenie 200 x. Szacunkowe określenie (w %) ilości plemników o ruchu prostym

1.      10 - 20%

2.      20 - 40%

3.      40 - 60%

4.      60 - 80%

5.      80 - 100%

 

Brak ruchu - „N” - necrospermia

U większości buhajów początkowa ruchliwość poszczególnych plemników 80 - 100%.

 

Koncentracja plemników zawarta w 1 cm3 nasienia u buhaja 600 - 1000 mln (w jednym mm3 ok. 1 mln). Można zmierzyć przy pomocy komory Burkera, fotokolorymetru.

 

Do rozrzedzenia kierowane są ejakulaty o objętości co najmniej 2 cm 3, wykazujące nie mniej niż 70% plemników w 1 mm3 nie powinna być mniejsza niż 500 tys.

 

Rozrzedzanie nasienia

 

Podstawowy skład rozcieńczalników:

- bufory

- żółtko jaja kurzego, mleko (ochrona przed )

- węglowodany (fruktoza, glukoza, źródło energii dla plemników)

- glicerol (protektor - czynnik zapobiegający uszkodzeniom plemników w czasie zamrażania)

- antybiotyk

 

Pakowanie nasienia

- ampułki

- kulki

- słomki

 

Na słomkach informacja:

- skąd

- nazwa, nr buhaja

- un - wolny

- data nasienia (87 dzień roku)

- nr stacji

 

Zamrażanie

- 4 stopnie - 4 godziny ekwilibracji (zrównoważenie komponentów rozcieńczalnika i nasienia)

- stopniowe zamrażanie - fryzery - ciekły azot - 196 stopni

 

Normy dla nasienia mrożonego buhajów:

Mrożenie w słomce buhaja zawiera po zamrożeniu nie mniej niż:

1)     50% plemników w ruchu prawidłowym

2)     6 mln plemników o ruchu prawidłowym

3)     80% plemników bez zmian morfologicznych

 

Od jednego buhaja/rok można uzyskać 30 - 40 tys. porcji nasienia i unasienić 2 - 5 tys. krów. Z jednego ejakulatu można sporządzić (w zależności od koncentracji plemników w nasieniu) od 200 do 400 dawek nasienia.

 

Elektroejakulacja

Maksymalna dawka 24 wolt, 8 miliamper. Zaczyna się od 2 - 3, potem wzrost o 2 - 3, potem 4 - 5 i max.

 

Masaż dodatkowych gruczołów płciowych

Metoda polega na wprowadzeniu ręki do prostnicy i poprzez jej ściany wykonuje się masaż gruczołów płciowych i baniek nasieniowodów.

 

 

POBIERANIE NASIENIA OD KNURA

 

- ekektroejakulacja (niezmiernie rzadko)

- sztuczna pochwa (rzadko)

- metoda manualna (japońska)

 

Sztuczna pochwa - trudności w skonstruowaniu odcinka imitującego poprzecznie pofałdowany kanał szyjki macicznej

 

Metoda manualna

- pomieszczenie - menaż lub specjalny wydzielony kojec

- pobudzenie płciowe knura

- fantom

- usunięcie zanieczyszczeń z uchyłka napletkowego

- pobieranie nasienia poprzez ucisk dłoni na zakończenie prącia

- naczynia do nasienia: torebka foliowa + filtr

 

SPECYFIKA EJAKULACJI KNURA

- Faza wstępna - wodnista, bez plemników, zawierająca liczne bakterie i inne zanieczyszczenia: wydzielina gruczołu krokowego

- Faza główna - nasienie, frakcja kremowośmietankowa

- Faza końcowa - wodnista, białoszarawa, zawierająca tylko nieliczne plemniki, a pod koniec ejakulacji przechodząca w ziarnistą substancję galaretowatą; wydzielina gruczołów dodatkowych

 

CZĘSTOTLIWOŚĆ POBIERANIA NASIENIA W STACJA UNASIENIANIA

- młode knurki (8 - 12 m.) jeden raz w tygodniu

- starsze (> 12 m.) eksploatuje się dwa lub trzy razy w tygodniu

 

WŁAŚCIWOŚCI NASIENIA I OCENA NASIENIA

- objętość - 70 - 500 cm3, średnica ok. 200 - 250 cm3, określa się na podziałce lub waży ejakulat

- barwa - szaraka do mlecznobiałej

- konsystencja: płynna do śluzowatej, mleczna, wodnista

---