Temat 1: Pojęcie, przedmiot i funkcje prawa karnego materialnego.

Prawo karne materialne-> jest dziedzina prawa określającą czym, będące przestępstwami, kary grożące za popełnione przestępstwo, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.

Podział:

1. Prawo karne procesowe

2. Prawo karne wykonawcze

3. Prawo skarbowe

4. Prawo wojskowe

5. Postępowanie w sprawach nieletnich

6. Prawo wykroczeń

1. Nauka prawa karnego.

Zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem usystematyzowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa.

2. Dziedziny pokrewne.

1. Kryminologia

2. Wiktymologia

3. Kryminalistyka

4. Polityka karna

3. Funkcje prawa karnego.

1. Sprawiedliwościowa-> zaspokojenie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej;

2. Ochronna-> prawo karne ma służyć ochronie dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien porządek społeczny;

3. Gwarancyjna-> prawo karne przez wyraźne określenie, co jest przestępstwem gwarantuje obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który prawo za czyn nie uważa;

Temat 3: Ustawa karna, jej budowa i stosowanie.

1. Źródła prawa karnego.

• Źródłem prawa karnego w Polsce może być tylko USTAWA;

• Przez to pojęcie rozumiemy ustawy uchwalane przez Sejm, jak również normy konwencji międzynarodowej ratyfikowane za zgodą Sejmu, wyrażoną w formie ustawy, które Konstytucja RP zalicza do źródeł prawa oraz przesądza ich bezpośrednie obowiązywanie w krajowym porządku prawnym.

1. Akty prawa niższego rzędu.

• Rozporządzenia Rady Ministrów i poszczególnych Ministrów- nie stanowią one źródeł prawa karnego- w sensie stosowania zakazów i nakazów oraz kar grożących za ich przekroczenie;

• Stanowić one jednak mogą „dopełnienie” dyspozycji przepisów ustawy karnej;

• Istotną rolę w zakresie ustalania obowiązujących źródeł prawa odgrywa Trybunał Konstytucyjny, uprawniony do orzekania w kwestii zgodności aktów prawnych z Konstytucją, która stanowi nadrzędne źródła prawa;

UWAGA!

Źródłem polskiego prawa karnego NIE JEST orzecznictwo sądowe, zwyczaj i poglądy nauki prawa.

2. Zasada nullum crimen sine lege i zakaz analogii.

• Źródłem prawa karnego może być tylko ustawa;

• Nullum crimen sine lege-> nie ma przestępstwa bez ustawy. Nie można karać za czyn, który nie był zabroniony w momencie jego popełnienia. Późniejsza kryminalizacja czynu nie może obejmować czynów wcześniejszych.

1. Z tej zasady wynikają postulaty:

• Typizacji czynów zabronionych ( nullum crimen sine lege scripta)-> wyłączona jest kryminalizacja w drodze aktów o charakterze podstawowym;

• Prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie;

• Maksymalnej określoności tworzonych typów ( nullum crimen sine lege certa)-> funkcja zewnętrzna określoności czynu pozwala odróżnić typy zachowań zabronionych od niezabronionych zaś funkcja wewnętrzna- na odróżnienie poszczególnych typów czyny zabronionego;

• Przepisy karne muszą opisywać przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny;

• Zakazu analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy ( nullum crimen sine lege stricta);

• Zakazu pogorszenia sytuacji prawnej sprawcy przez wsteczne działania ustawy karnej (nullum crimen sine lege praevia);

• Ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz;

3. Kodeks karny- jego budowa i znaczenie systematyki.

1. Kodeks karny składa się z :

• Części ogólnej-> określa ona zasady odpowiedzialności za przestępstwa, formy ich popełnienia, systemy kar oraz zasady ich wymierzania, stosowanie innych środków karnych, środki probacyjne, zabezpieczające; zasady odpowiedzialności za przestępstwa popełnione za granicą, przedawnienie karalności i zatarcie skazania oraz wykładnię autentyczną wyrażeń ustawowych;

• Przepisy części ogólnej zawierają więc reguły odpowiedzialności za poszczególne tych przestępstw, które określone zostały w części szczególnej kodeksu karnego, a także ustawach szczególnych;

• Części szczególnej-> mają budowę dwuczłonową (hipoteza, sankcja)

4. Wykładnia przepisów.

• Wykładnia prawa polega na wyjaśnianiu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich rozumienia, przypisu im odpowiedniego znaczenia, bądź wyznaczeniu ich zakresu;

• Przez wykładnię rozumie się określone czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego;

1. Rodzaje wykładni:

• Wykładnia językowa-> polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane;

• Wykładnia pozajęzykowa-> składają się na nią:

• Wykładnia celowościowa (teleologiczna)-> przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej zdatnym środkiem osiągnięcia celu ustawy;

• Wykładnia systemowa (systematyczna)-> założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest umiejscowiony przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy; z takiej wykładni może wynikać wniosek, że przepis ma mniejsze znaczenie ze względu na treść przepisu położonego wyżej;

• Wykładnia funkcjonalna-> interpretując przepis prawny należy uwzględnić jego funkcję;

• Dyrektywy interpretacyjne wykładni funkcjonalnej:

• Przy interpretacji ustawy należy brać pod uwagę normy moralne, zasady sprawiedliwości, słuszności, konsekwencje społeczne i ekonomiczne i wybrać taką interpretację, która będzie najkorzystniejsza;

• Interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej(ratio legis)

• Przepisy prawne należy interpretować zgodnie z wolą historycznego i aktualnego prawodawcy;

• Wykładnia logiczna-> posługuje się metodami logicznymi; argument acontario- są pewne A, są pewne B, są pewne C ( jeśli zanegujemy A, to nie może być B lub C; jeśli zanegujemy B to może być A lub C); argumentum a loritiori- dwie zasady: 1. „argumentum a major ad minus”- „co wolno więcej to tym bardziej wolno mniej” ( zasada rozumowania z większego na mniejsze); 2. „argumentum a minore ad minus”- „czego wolno mniej to tym bardziej nie wolno więcej” (zasada rozumowania z mniejszego na większe)

5. Zasada lex retro non agit.

• Jedna z zasad prawa rzymskiego- „prawo nie działa wstecz”, określana również jako zasada nieretroakcyjności prawa (retroactio- wsteczna moc obowiązywania aktu normatywnego);

• Ustawodawca nie może ustanowić przepisów prawa, które wiązałyby skutki prawne ze zdarzeniami prawnymi mającymi miejsce w przeszłości;

• Prawo musi być przewidywalne i budzić zaufanie a podmiot prawa musi mieć pewność, że w danej sytuacji postępuje zgodnie lub niezgodnie z obowiązującym prawem;

• W prawie polskim zasadę tę wyraża np. art. 3 kc: „ Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba, że to wynika z jej brzmienia lub celu”;

• Odstępstwa i wyjątki- zdarza się jednak, że prawo dopuszcza retroaktywność przepisów, gdy zmiana prawa związana jest z korzyściami lub nagrodami (np. art. 4 § 1 kk)

• Bezwzględnie niedopuszczalne jest natomiast stosowanie surowszego prawa (lex severior retro non agit); zakazane jest również stosowanie wyjątków od powyższej reguły w zakresie prawa karnego i finansowego;

6. Obowiązywanie ustwy karnej.

1. Obowiązywanie ustawy karnej co do czasu.

• Wejście w życie. Ustawa karna obowiązuje od chwili wejścia w życie. Datę wejścia w życie mogą określać przepisy samej ustawy, przy czym nie może być ona wcześniejsza niż data ogłoszenia. Mielibyśmy wówczas doczynienia z naruszeniem zasady lex retro non agit (trzeba stosować prawo, którego jeszcze nikt nie zna).

• Derogacja-> ustawa karna traci moc, gdy zostaje uchylona przez późniejszą ustawę karną (expressis vexbis) albo zgodnie z zasadą lex posterior derogat legi prori. Ustawy epizodyczne (tymczasowe) derogują się same( tzn z góry określają datę końca obowiązywania)

• Zasada nieretroaktywności (nie działa wstecz)

2. Czas popełnienia przestępstwa.

• Czas popełnienia przestępstwa, to odcinek czasu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany (art. 6 § 1 kk)

3. Obowiązywanie ustawy karnej co do miejsca i osób.

1. Miejsce popełnienia

2. Zasada terytorialności-> Polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną stanowi inaczej;

3. Immunitety

4. Terytorium RP

5. Polskie statki wodne i powietrzne

6. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą

• Zasada narodowości państwowej-> art. 190 kk (zasada obywatelstwa) obywatel polski odpowiada za wszystkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia. Wymagana jest podwójna przestępczość czyny.

• Zasada narodowości przedmiotowe (ochronna)ograniczona-> czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą podlegają ustawie karnej polskiej w zasadzie tylko wtedy, gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej lub przestępstwem o charakterze terrorystycznym ( art. 110 kk); zasada ta nazywa się zasadą ochronną ograniczoną; musi być spełniony również warunek podwójnej przestępczości;

• Zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) nieograniczona-> art. 112 kk przewiduje ona zastosowanie polskiej ustawy w pewnych okolicznościach bez względu na to na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępczości; przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP; przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym; przestępstwa przeciwko istotnym polskim gospodarczym interesom; przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego; przestępstwa z którego została osiągnięta, choćby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium RP.

---