Wietrzenie, działalność wiatru

Czynnikami decydującymi o natężeniu wietrzenia są:

1. pokrywa roślinna

2. warunki klimatyczne

3. temperatura

4. opady

Wietrzeniem nazywamy proces, w wyniku którego następuje rozpad skał na drodze fizycznego rozluźnienia oraz zmiany składu chemicznego skały. Produkt tego procesu jest zwietrzelina - jest to masa luźnego materiału, powstająca wskutek wietrzenia skały.

RODZAJE WIETRZEŃ:

a) biologiczne - zachodzi w wyniku działalności drobnych organizmów żyjących w glebie przyspieszających rodzaj wietrzenia chemicznego, powodują spulchnienie materiału, ułatwiając również typ wietrzenia mechanicznego. Takie oddziaływanie posiadają:

• drzewa i korzenie,

• krety,

• świstaki,

• norniki,

• ryjówki.

b) fizyczne - mechaniczne - polegające na rozpadzie skał na mniejsze fragmenty. Sprzyja temu kompleks czynników fizycznych, takich jak:

• nasłonecznienie (na obszarach pustynnych, gdzie występuje duża amplituda temperatur powietrza w ciągu doby. Powoduje to rozluźnienie i kurczenie się skał, co prowadzi do spękania jej powierzchni i powstania odruchów).

• mrozowe ( w klimacie zimnym, okołobiegunowym, wysokogórskim - zachodzący przemiennie proces zamarzania i odmarzania wody. Przy temperaturze O stopni C woda posiada zdolność zwiększania swej objętości aż o 9%, wywierając przez to w przestworach skalnych wielkie ciśnienie na ściany, poszerzając i powodując rozpad skał na fragmenty blokowe. Jest to rumowisko - w Tatrach, gołoborze - w Górach Świętokrzyskich).

• krystalizacja soli w przestworach i szczelinach - zachodzi w klimacie suchym, gdzie stopień parowania jest większy niż suma opadu atmosferycznego. W tych warunkach może dojść do wzrostu kryształów wywołujący nacisk na ściany przestworów w skale powodując jej rozpad.

• zmiany wilgotności - proces zachodzący w skałach ilastych, maja one zdolność pochłaniania wody, dlatego w czasie deszczu pęcznieją, w czasie suszy zaś nadmiar wody ulega wyparowaniu; powoduje to w konsekwencji zjawisko odwodnienia i kurczenia się skały oraz powstawanie szczelin).

c) chemiczne - jego przejawem jest:

• utlenianie - proces ten zachodzi podczas reakcji chemicznej tlenu atmosferycznego ze skałą w przypowierzchniowej warstwie gruntu, prowadząc do zmiany zabarwienia powierzchni skalnej. Przykładowo z czarnej barwy w czerwień w przypadku tlenków żelaza).

• Uwodnienie - niektóre minerały maja zdolność łączenia się z wodą. Przykładem jest anhydryt przechodzący pod wpływem wody w gips a miedź ulega zmianie w malachit.

• rozpuszczanie - polegające na całkowitym lub fragmentarycznym rozpadzie skały w związki chloru, gipsu

• uwęglanowienie - proces polegający na rozpuszczeniu skały poprzez działalność wody wzbogaconej o dwutlenek węgla, a w ostatecznym procesie w sam węgiel.

RZEŻBIOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WIATRU

• Wywiewaniem - nazywamy proces przemieszczania przez wiatr cząstek pyłu i piasku i transportowania go na znaczne odległości

• Deflacją- nazywamy proces wywiewania materiału przez wiatr, dochodzi wtedy do tworzenia się nisz deflacyjnych wypełnionych brukiem deflacyjnym

• Korazją - nazywamy proces szlifowania skał przez niesiony materiał piaszczysty przez wiatr. Produktami tego procesu są grzyby skalne..

• Akumulacja - zwiemy proces tworzenia się pagórków wydmowych. Proces akumulacji powoduje również zasypywanie szczątków roślinnych i zwierzęcych na powierzchni lądowej lub na dnie basenów morskich przez gromadzący się tam materiał. Formy wydm:

1. Barchany - wydmy w kształcie półksiężyca. Ich środkowy fragment przemieszcza się w wolniejszym tempie niż część ramieniowa. Są usytuowane zgodnie z przeważającym kierunkiem wiatru.

2. Paraboliczne - wydmy powstające na obszarach wilgotnych klimatów o bogatej szacie roślinnej. Ramiona wydm są nieruchome, w wyniku porośnięcia ich roślinnością choć ulegają przemieszczeniu ale wolniejszemu niż czoło wydmy. Ramiona wydm parabolicznych ulegają wygięciu przeciwnie do kierunek wiejącego wiatru.

Na obszarze Polski i środkowej Europy tworzyły się wydmy nadmorskie a w epoce czwartorzędu wydmy o charakterze śródlądowym.

• Pokrywy lessowe - pokrywy utworzone z porowatej, pylastej, miękkiej skały osadowej o barwie żółtej, powstają w wyniku nagromadzenia przez wiatr.

• Pustynie - o ogromnej powierzchni nagromadzenia ziaren piaszczystych, fragmentów skał, żwiru. Rodzaje pustyń:

1. kamienista zwana hamadą

2. żwirowa zwana serirem

3. piaszczysta zwana ergiem

4. pylasta zwana takyrem

1

---