Model środowiskowy:

Podejście behawioralne i poznawcze.

Behawioryzm.

Behawioryzm dominował w psychologii akademickiej USA i ZSRR przez niemal 50 lat (od 1920 do połowy lat 60- tych). Próbuje on odkryć w warunkach laboratoryjnych ogólnych praw uczenia się ludzi i zwierząt oraz zastosowania tych praw w społeczeństwie. Pierwszym założeniem behawioryzmu jest środowiskowość. Zgodnie z tym założeniem wszystkie organizmy kształtowane są przez środowisko. Przyszłości uczymy się poprzez skojarzenia z przeszłością (kary i nagrody wpływają na nasze zachowanie).

Drugim założeniem jest eksperymentalizm - zakłada, że za pomocą eksperymentu możemy stwierdzić, jak czynnik środowiskowy spowodował nasze zachowanie i w jaki sposób możemy je zmienić.

Trzecim założeniem behawioryzmu jest optymizm dotyczący zmian. Jeśli jednostka jest wytworem środowiska i jeśli można poznać metodą eksperymentalną te czynniki środowiskowe, które ją ukształtowały, to zmieni się ona wówczas, gdy zzajdą zmiany w środowisku np. przestępczość jest skutkiem biedy i innych warunków środowiskowych można zlikwidować zwiększając zamożność społeczeństwa.

Pierwsze trzy założenia behawioryzmu mają bezpośrednie zastosowanie w psychologii zaburzeń psychicznych:

1. normalne i nienormalne zachowanie jest wyuczone na drodze uprzedniego doświadczenia

2. można stwierdzić eksperymentalnie, jakie czynniki środowiskowe prowadzą do patologicznych zachowań

3. jeśli zmienimy te czynniki środowiskowe to jednostka oduczy się swych starych nawyków (nieprzystosowawczych) i przyswoi sobie nowe (przystosowawcze).

Czwarte założenie - stanowisko antypsychologiczne, czyli pogląd, że zjawiska psychiczne, uczucia i myśli nie SA pełnoprawnymi przedmiotami badań naukowych.

Psychologia behawioralna:

Zasady i metody terapii.

Klasyczne warunkowanie - możemy nauczyć co z czym współwystępuje.

Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - uczy, co zrobić aby uzyskać to czego chcemy oraz by pozbyć się tego, czego nie chcemy.

Warunkowanie Pawłowskie (klasyczne).

Pawłow badał układ pokarmowy psów, a konkretnie - odruch wydzielania śliny. Podczas swych eksperymentów podawał psu pokarm do pyska, a następnie mierzył ilość śliny wypływającej prze rurkę chirurgicznie umieszczoną na stałe w pysku psa. W trakcie swej pracy zauważył, że psy zaczynały się ślinić, kiedy tylko wchodził do laboratorium. Wydzielanie śliny nie było odruchowe, ponieważ wcześniej nie występowało. Pojawiało się wtedy, gdy pies nauczył się, że wejście Pawłowa sygnalizuje pokarm. Tak więc każde wejście Pawłowa było kojarzone z przyszłym zdarzeniem: podaniem pokarmu. Nazwał on to odruchem warunkowym lub psychicznym (przyjęła się nazwa reakcja warunkowa (RW)).

Typowy eksperyment warunkowania Pawłowskiego przebiega następująco: pokarm (bodziec bezwarunkowy, BB) powoduje wydzielanie śliny (reakcję bezwarunkową, RB):

BB(pokarm) RB (ślinienie się)

Tuż przed podaniem pokarmu włączymy dzwonek - jego dźwięk nie powoduje wydzielania śliny - jest bodźcem obojętnym. Jeśli jednak styczność dźwięku i pokarmu powtórzy się kilkakrotnie, stwierdzimy, że po dźwięku pojawi się wydzielanie śliny. Dźwięk można teraz nazwać bodźcem warunkowym (BW), ponieważ powoduje wydzielanie śliny, czyli reakcje warunkową (RW).

BW(dźwięk) BB(pokarm) RB(ślinienie się)

Po kilkakrotnym wystąpieniu BW łącznie z BB:

BW (dźwięk) RW (ślinienie się).

Podstawowe zjawiska warunkowania klasycznego.

W warunkowaniu klasycznym występują dwa procesy, które odkrył Pawłow:

1. wytwarzanie odruchu - uczenie się reakcji na zasadzie styczności w czasie między BW(dźwięk) a BB(pokarm)

2. wygaszanie odruchu - polega na tym, że BW(dźwięk) traci moc wywoływania uprzednio wyuczonej reakcji. Do wygaszania doprowadza się eksponując BW(dźwięk), po którym nie następuje już BB(pokarm).

Istnieją dwa zjawiska związane z cechami bodźca warunkowego (BW):

1. generalizacja bodźca - polega ona na tym, że uwarunkowana przez określony bodziec reakcja występuje na skutek podobnych bodźców. Im bardziej nowy bodziec jest niepodobny do pierwotnego, tym słabsza będzie reakcja warunkowa (RW). PRZYKŁAD: Jeśli badana osoba skojarzy sobie bodziec warunkowy (BW), wyskoki dźwięk, z impulsem elektrycznym, a następnie usłyszy niski dźwięk, to może u niej wystąpić zmodyfikowana reakcja warunkowa (RW) na nowy, lecz podobny dźwięk.

2. różnicowanie bodźców - pojawienie się reakcji warunkowej (RW) na bodziec warunkowy (BW) skojarzony z bodźcem bezwarunkowym. PRZYKŁAD: Jeśli ktoś nauczył się, że po wysokim dźwięku (BW) stale następuje wstrząs elektryczny, lecz po niski dźwięku nie ma wstrząsu, to na wysoki dźwięk będzie u niego występowała reakcja warunkowa (RW), a nie będzie reagować na niski dźwięk.

Emocje i psychopatologia. Warunkowanie Pawłowskie.

Warunkowanie Pawłowskie wyjaśnia w jaki sposób obiekty nabierają znaczenia emocjonalnego. Podstawowym mechanizmem wszelkich wyuczonych stanów emocjonalnych jest skojarzenie obojętnego obiektu (BW) z bezwarunkowym stanem emocjonalnym (BB). Gdy taka zbieżność w czasie powtórzy się dostatecznie często, dotychczas obojętny obiekt przestanie być obojętny, stanie się (BW)i sam będzie wywoływał ów stan emocjonalny (RW).

Fobie leczy się wykorzystując Pawłowskie wygaszanie zaburzeń emocjonalnych.

Terapie oparte na warunkowaniu Pawłowskim.

W przypadku fobii i innych związanych z lękiem zaburzeń stosuje się dwie techniki oparte na wygaszaniu Pawłowskim:

1. w terapii polegającej na zanurzaniu, pacjenta z fobią „zanurza się” na kilka godzin w rzeczywistej lub wyobrażonej sytuacji wywołującej u niego chorobliwy lęk (np. pacjenta z klaustrofobią).

2. technika systematycznej desensytyzacji (odwrażliwiania, odczulania) polega na tym, że pacjent wyobraża sobie serię scen budzących obiekt fobii (BW), a równocześnie reaguje, nie zdradzając lęku.

Warunkowanie sprawcze.

Edward L. Thorndike podjął obiektywne badania nad tym, jak uczymy się: „co zrobić, aby otrzymać to, co chcemy”. Badał on inteligencję zwierząt. Zamykał głodne koty w skrzynkach problemowych i obserwował, jak uczą się one wydostawać z zamkniętej skrzynki, by dostać pokarm.

Pierwszym ważnym odkrycie było to, że uczenie się „co trzeba zrobić” odbywa stopniowo, a nie na zasadzie wglądu. Kot stosował metodę prób i błędów. Aby wyjaśnić uzyskane wyniki sformułował „prawo efektu”. Zasada ta głosi, że gdy w danej sytuacji bodźcowej nastąpią pozytywne konsekwencje reakcji, powstanie tendencja do powtarzania takiej reakcji; jeśli zaś konsekwencje będą negatywne, zauważy się tendencję do niepowtarzania reakcji.

Tę metodę udoskonalił, spopularyzował i zastosował w wielu rzeczywistych sytuacjach życiowych B.F. Skinder. Prowadził on badania na szczurach. Sformułował podstawowe pojęcia warunkowania sprawczego.

Pojęcia warunkowania sprawczego.

Wprowadzając podstawowe pojęcia Skinder ściśle zdefiniował elementy prawa efektu. Zaproponował trzy podstawowe pojęcia:

1. wzmocnienie pozytywne i negatywne

1. wzmocnienie pozytywne - jest to zdarzenie, którego wystąpienie zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia się poprzedzającej je reakcji. W konsekwencji wzmocnienie pozytywne nagradza zachowanie.

2. Wzmocnienie negatywne - jest to zdarzenie, którego usunięcie zwiększa prawdopodobieństwo powtórnego wystąpienia poprzedzającej je reakcji. Natomiast karą są zdarzenia, których wystąpienie zmniejsza prawdopodobieństwo powtórnego pojawienia się poprzedzającej je reakcji. Ten sam bodziec, którego pojawienie się stanowi karę, zwykle działa jako wzmocnienie negatywne.

2. reakcja sprawcza jest to reakcja, której prawdopodobieństwo wystąpienia można zwiększyć albo zmniejszyć za pomocą wzmocnienia negatywnego.

3. bodziec dyskryminacyjny.

Zjawisko warunkowania sprawczego.

Zjawiska wytwarzania i wygaszania zachodzące, podczas warunkowania sprawczego reakcji dowolnych, są analogiczne do Pawłowskiego warunkowania reakcji mimowolnych.

Wzmocnienia częściowe i rozkłady wzmocnienia.

Wzmocnienie ciągłe jest to wariant najprostszy, który polega na tym, że po pojawieniu się każdej reakcji badany otrzymuje wzmocnienie.

Wzmocnienie częściowe lub nieregularne jest to wzmocnienie występuje tylko po niektórych reakcjach, wiele odruchów zaś pozostaje próżno. Rozkłady te mają dwie inne właściwości:

1. nagradzają nawet w niewielkim stopniu każdy wysiłek, przez co można uzyskać bardzo duży nakład pracy

2. dotyczy wygaszania i nosi nazwę efektu wygaszania wzmocnień nieregularnych - polega na niepodawaniu wzmocnień w ogóle.

Terapie oparte na warunkowaniu sprawczym.

Terapeuta wykorzystuje zasady warunkowania sprawczego, zadając trzy pytania:

1. jakie niepożądane zachowania, czyli nieprzystosowawcze reakcje sprawcze, występują u pacjenta?

2. przez jakie wzmocnienia podtrzymywane są owe nieprzystosowawcze reakcje?

3. jakich zmian można dokonać w otoczeniu, zwykle w odniesieniu do wzmocnień lub bodźców dyskryminacyjnych, aby zmienić nieprzystosowawcze zachowanie w zachowanie przystosowawcze? (Ullman i Krasner).

Wybiórcze wzmocnienie pozytywne.

Posługując się ta techniką terapeuta wybiera jakieś zachowanie docelowe, czyli pożądane zachowanie przystosowawcze, którego prawdopodobieństwo występowania ma ulec zwiększeniu. Przez systematyczne stosowanie wzmocnienia pozytywnego po pojawieniu się docelowego zachowania zwiększa się częstość takiego zachowania.

Stosuje się ją w anoreksji z zaburzeniami psychicznymi zagrażającymi życiu.

Wybiórcze karanie.

Terapeuta posługujący się tą metodą, czyli wybiórczego wzmocnienia negatywnego, wybiera jakieś nieprzystosowawcze zachowanie. Podają bodziec awersyjny za każdym razem, kiedy pojawi się owo zachowanie, terapeuta zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia takiego zachowania. Leczenie autyzmu.

Wygaszanie.

Karanie wymaga użycia wobec pacjenta jakiegoś przykrego bodźca. Bodźce te mogą eliminować skutecznie niepożądane zachowania, ale mają one wady np. cała sytuacja może stać się awersyjna.

Uczenie się unikania.

W wielu sytuacjach występuje oba rodzaje uczenia się - Pawłowskiego i sprawczego. Wśród takich sytuacji na szczególną uwagę zasługuje uczenie się unikania zdarzeń awersyjnych. W sytuacji unikania trzeba się nauczyć dwóch zależności:

1. co zapowiada zdarzenie awersyjne

2. jak tego uniknąć.

Sytuacja unikania obejmuje zależności charakterystyczne zarówno dla warunkowania Pawłowskiego, jak i sprawczego:

1. wpuszczają szczura do klatki podzielonej na dwie części. Po chwili włączany jest dźwięk, po nim, po kilku sekundach następuje wstrząs. Jeśli szczur znajdzie się w drugiej części nie ma wstrząsu. Aby uniknąć wstrząsu jednostka musi nauczyć się dwóch zależności: ze dźwięk zapowiada wstrząs elektryczny oraz musi obawiać się dźwięku.

BW(dźwięk); BB(wstrząs); RW(lęk)

2. gdy nauczy się bać dźwięku, musi nauczyć się co z tym zrobić - ucieka do drugiej części klatki, co powoduje wyłączenie dźwięku, który wywołuje lęk i zapobiega wstrząsowi elektr. Bodźcem dyskryminacyjnym jest dźwięk, reakcją sprawczą - przebiegnięcie do drugiej części klatki, wzmocnieniem - ustąpienie lęku i brak wstrząsu.

Natręctwa można wyjaśnić w kategoriach uczenia się unikania.

Psychologia poznawcza: zasady i zastosowania.

Podejście poznawcze jest reakcją na behawioryzm. Uważają, ze zdarzenia psychiczne nie są epifenomenami - proces, który sam w sobie nie ma procesu przyczynowego, lecz odzwierciedla leżący u jego postawy proces przyczynowy- że procesy poznawcze wpływają na zachowanie. Ściślej mówiąc, zniekształcone treści poznawcze powodują zaburzenia w zachowania, zmiana zaś tych zniekształconych treści poznawczych prowadzi do zmniejszenia, a niekiedy wyleczenia psychopatologii.

Terapia poznawcza.

Model poznawczy opiera się na założeniu, iż zdarzenia psychiczne takie, jak oczekiwania, przekonania i wspomnienia, mogą być przyczyną zachowania, jeśli owe zdarzenia psychiczne ulegną zmianie, to wówczas zmieni się zachowanie.

W terapii tej panuje przekonanie, ze procesy poznawcze można podzielić na krótko- i długoterminowe. Procesy krótkoterminowe są świadome. Zdajemy sobie z nich sprawę lub jesteśmy w stanie się nauczyć ich uświadamiania. Do tej kategorii należą: oczekiwania, oceny i atrybucje. Długoterminowe - nie są dostępne świadomości. Jeden z procesów długoterminowych obejmuje przekonania.

Przezwyciężenie auto-defetystycznych oczekiwań.

Oczekiwania to treści poznawcze dotyczące zdarzeń przewidywanych w przyszłości. Albert Bandura dokonał analizy pojęcia „oczekiwania” i pomógł w stworzeniu poznawczej szkoły psychoterapii. W swoich pracach wykazał, że ludzie uczą się nie tylko wtedy, gdy otrzymują bezpośrednie wzmocnienia, ale także wówczas, gdy obserwują, jak wzmacnia się innych. Pacjent poddany terapii ma dwojakiego rodzaju oczekiwania wg Bandury:

1. co do wyniku polegające na ocenie, że dane zachowanie prowadzi do pożądanego rezultatu

2. oraz co do skuteczności, czyli przekonanie, że potrafi skutecznie wykonywać czynności kończące się pożądanym wynikiem (fobia związana z wężem - z Kozieleckiego).

Modyfikacja negatywnych ocen.

Oceny - poznawcze oszacowanie własnych doświadczeń. Proces oceny jest automatyczny. Podczas terapii pacjent uczy się spowalniać swój proces myślenia, aby uświadomić sobie takie myśli. Myśli są konkretne i wyraźnie wyodrębnione zdania.

Główny twórca terapii A.T. Beck twierdzi, że określone emocje zawsze poprzedzone są myślami o specyficznej treści np. smutek pojawia się po myśli „straciłem coś ważnego”; lęk po „zagraża mi niebezpieczeństwo”….

Zmiana atrybucji.

Atrybucja jest poszukiwaniem przez jednostkę odpowiedzi na pytanie, dlaczego przytrafiło się jej jakieś zdarzenie. W zależności jak je zanalizujemy to konsekwencje będą różne np. dlaczego nie zdałem. Można tu dokonać atrybucji zewnętrznej lub wewnętrznej: egzamin był przeprowadzony stronniczo - atrybucja zewnętrzna lub wewnętrzną - jestem głupi. Atrybucji przyczyn niepowodzenia można dokonać również w wymiarze: stała - która utrzymuje się w czasie lub niestała - chwilowa lub przemijająca. Mogę powiedzieć, że się nie wyspałem - atrybucja niestała, a także wewnętrzna; że nie mam zdolności matematycznych - przyczyna stała, wewnętrzna. Aż wreszcie atrybucja może być ogólna - niepowodzenie wystąpiło w wielu zadaniach lub specyficzna - w jednym zadaniu.

Terapeuta dąży do zmian atrybucji pacjenta.

Długoterminowe procesy poznawcze - przekonania.

Albert Eblis, twórca terapii racjonalno - emotywnej, twierdzi, że zaburzenia psychiczne wynikają przeważnie irracjonalnych przekonań. Natomiast te irracjonalne i nielogiczne przekonania wpływają na zniekształcone krótkoterminowe oczekiwania, oceny i atrybucje, prowadząc do zaburzenia psychicznego. Terapeuta powinien uwolnić go od swoich przekonań. Jest to terapia agresywna, która polega na jednoczesnym atakowaniu jego przekonań na dwa sposoby - atakuje go, a raczej jego przekonania - zachęca, a nawet naciska na niego, by podjął działanie, co będzie kontrpropagandą wobec jego irracjonalnych przekonań.

Terapia poznawczo - behawioralna.

A. Lazarus łączy te dwie terapie. Twierdzi on, że zaburzenia psychiczne występują u tego samego pacjenta na siedmiu poziomach i dla każdego poziomu jest odpowiedni poziom terapii. BASIC ID to nazwa tej terapii w języku angielskim, gdzie B oznacza zachowanie, A - emocje, S - doznania zmysłowe, cielesne, I - wyobrażenia, C - procesy poznawcze, I - relacje interpersonalne, D - leki. Jest to terapię wielomodalna.

Zalety tych terapii:

• są skuteczne w leczeniu szeregu określonych zaburzeń psychicznych

• są na ogół krótkie i niekosztowne

• techniki leczenia opierają się na naukowej wiedzy z zakresu psychologii behawioralnej i poznawczej

• posługują się wymiernymi jednostkami analizy, jak bodziec, reakcja, wzmocnienie, oczekiwania i atrybucje

Wady:

• są powierzchowne - istota ludzka jest całością, nie tylko zachowaniem, czy treścią - leczenie objawów

6

---