CHÓR SZKOLNY

PROGRAM NAUCZANIA W KLASACH IV - VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ

(II etap edukacyjny)

„ZE ŚPIEWEM W PRZYSZŁOŚĆ”

SPIS TREŚCI

Wstęp ..2

1. Ogólne cele edukacyjne ..3

2. Szczegółowe cele edukacyjne ..3

3. Materiał nauczania ..5

4. Procedury osiągania celów ..9

5. Zadania nauczyciela 12

6. Przewidywane osiągnięcia uczniów 13

7. Propozycje oceny uczniów 14

Zakończenie.........................................................................................15

WSTĘP

Edukacja chóralna w szkołach po wprowadzeniu reformy wymaga nowego programu nauczania do przedmiotu „chór szkolny” do wszystkich typów szkół, gdzie jest on prowadzony. Nowa sytuacja w szkolnictwie przyczyniła się do rozwoju zespołów śpiewaczych. Powstają one także przy parafiach i placówkach kultury co można zaobserwować na licznych spotkaniach chóralnych zwłaszcza w okresie kolędowym.

Wielu nauczycieli chóru to pasjonaci, którzy w swoich szkołach potrafią stworzyć wspaniałe zespoły, o czym świadczy poziom ogólnopolskich konkursów chóralnych, które corocznie odbywają się aktualnie w Bydgoszczy. W proponowanym programie opisane zostały cele ogólne według „Podstaw programowych kształcenia ogólnego” oraz cele szczegółowe uwzględniające specyfikę pracy w chórze. Proponowany repertuar chóru nie jest obligatoryjny, nauczyciel może wybrać pieśni uwzględniające aktualne umiejętności uczniów oraz potrzeby środowiska. Ważne są też procedury osiągania celów wymagające od nauczyciela odpowiednich umiejętności, zaangażowania wspieranego przez środowisko i dyrekcję szkoły. Dobrze zorganizowane zajęcia chóru umożliwiają osiągnięcie celu jakim jest radość śpiewania.

1. OGÓLNE CELE EDUKACYJNE

W niniejszym programie uwzględniono ogólne cele edukacyjne z muzyki w II etapie edukacyjnym zapisane w „Podstawach programowych kształcenia ogólnego z muzyki:

1. Pobudzanie całościowo pojętego rozwoju uczniów, a w szczególności:

• rozbudzanie twórczej postawy wobec siebie i świata,

• rozwijanie muzykalności i wrażliwości muzycznej

• rozwijanie umiejętności refleksyjnego słuchania muzyki

• rozwijanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych

2. Wyposażenie uczniów w podstawowe umiejętności muzyczne.

3. Umożliwienie uczniom aktywnego uczestnictwa w kulturze.

2. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE

1. POZNAWCZE

1. Zapoznanie uczniów z wartościową literaturą chóralną różnych epok, kompozytorów polskich i obcych z uwzględnieniem utworów współczesnych i muzyki ludowej.

2. Dostarczenie uczniom wiadomości z zasad muzyki niezbędnych podczas śpiewania z partytury chóralnej i nauczenie posługiwania się partyturą podczas prób.

3. Dostarczenie uczniom podstawowych wiadomości z emisji głosu celem ich stosowania w chórze, a w szczególności wyjaśnienie istoty podparcia oddechowego.

2. KSZTAŁCĄCE

1. Nauczanie oraz ciągłe poprawianie umiejętności prawidłowego posługiwania się głosem oraz utrwalanie jego cech dodatnich.

2. Kształcenie i rozwijanie poczucia harmonicznego oraz wyczucia frazy i prowadzenia dźwięku oddechem.

3. Rozwijanie pamięci muzycznej, poczucia rytmu i muzycznej wyobraźni słuchowej.

4. Wdrażanie uczniów do czytania nut głosem, oraz wyrabianie nawyku selektywnego słuchania własnego głosu podczas śpiewania w grupie.

5. Umiejętność uruchamiania rezonatorów w taki sposób, aby dźwięk był okrągły, bliski i nośny.

6. Przestrzeganie higieny głosu dziecka.

7. Wyrabianie umiejętności artystycznego wykonywania pieśni chóralnej poprzez uważne odczytywanie intencji dyrygenta z jego gestów i ruchów.

3. WYCHOWAWCZE

1. Wyrabianie i utrwalanie dodatnich cech charakteru człowieka:

• punktualności,

• wiary we własne siły,

• wytrwałości w dążeniu do celu,

• skupienia uwagi,

• sumienności w pracy chóralnej na próbach,

• umiejętności współżycia w zespole oraz odpowiedzialności za jego poziom i wyniki współpracy wielu ludzi w dążeniu do celu,

• aktywnego, niezawodnego, obowiązkowego udziału w występach chóru,

• zamiłowań do zespołowego śpiewania, pasji muzykowania,

• dbałości o stroje, materiały nutowe,

• dbałości o swój wygląd, estetykę.

2. Umacnianie poczucia tożsamości narodowej poprzez śpiewanie pieśni historycznych.

3. Wdrażanie uczniów do aktywności artystycznej i kulturalnego spędzania czasu wolnego.

4. Przygotowanie występów chóru i obowiązkowy udział śpiewaków w koncertach.

3. MATERIAŁ NAUCZANIA ZWIĄZANY Z CELAMI

1. PROPOZYCJE REPERTUAROWE

1. A. Hundziak: Pada śnieg.

2. Klara Stankowska: Chór w szkole. Poradnik metodyczno - repertuarowy.

3. Maria Wacholc: Zaśpiewajmy. Pieśni dla chórów szkolnych na głosy równe.

4. Irena Pfeiffer: Koziołeczek - humoreska na 2 głosy, a capella sł. Janina Porazińska.

5. Wł. Bukowiecki (opr.): Hejże dalej do mazura.

6. A. Hundziak: Piosenka dla babci - na 2 głosowy chór dziecięcy sł. L. Mariańska

7. Z. Bagiński: W lesie - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. M. Konopnicka

8. E. Głowski: Ile - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. Wł. Ścisłowski

9. J. Świder: Siedem piosenek - na chór żeński lub dziecięcy z tow. Fortepianu.

• Koziołeczek (sł. J. Brzechwa)

• Kołysanka krasnoludków (T. Kijonka)

• Ptasia poczta ( T. Śliwiak)

• Mamamia ( bez tekstu)

• Kołysanka ( K. K. Baczyński)

• Smok wawelski (J. Brzechwa)

• Piosenka ( J. Rasiuk i W. Janicki)

10. J. Świder: 4 piosenki na chór dziecięcy do słów J. Ficowskiego

• Turkot

• Dziwna rymowanka

• Biała kolęda

• Dom w którym śmieszy

11. M. Jasiński: Żółw - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Brzechwa

12. Z. Ciechan: Pytam o drogę - na 2 głosowy chór dziecięcy sł. A. Bernat

13. M. Makowski (opr.): Taniec zbójnicki - na 3 głosowy chór dziecięcy

14. A. Hundziak: Wesołe ptaki - na 2 głosowy chór dziecięcy sł. Wł. Ścisłowski

15. L. B. Landowski: Koło mego ogródeczka na 3 głosowy chór dziecięcy sł. T. Kubiak

16. J. Świder: Pan Bóg jest mą siłą - na chór dziecięcy lub żeński

17. J. Świder: Gdzie jest wiosna - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Kulmowa

18. A. Hundziak: A ty lekcje kuj - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. Wł. Ścisłowski

19. J. Świder: Liść - na chór dziecięcy sł. J. Ratajczak

20. A. Hundziak: Kuma - na 3 głosowy chór dziecięcy

21. M. Krzyński: Polka lubuska - na 3 głosy równe ukł. Marian Ruszczak

22. J. Świder: Zajączek na szosie - na 2 głosowy chór dziecięcy sł. J. Nowicka

23. A. Cwojdziński: 25 łatwych piosenek - na 3 głosowy chór głosów równych

24. Z. Ciechan: Niech żyje las - na 2 - 3 głosowy chór dziecięcy sł. A. Bernat

25. A. Hundziak: Pan Parasol - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. T. Kubiak

26. J. Pfeiffer: Moja ziemia - na 3 głosowy chór żeński tekst J. Porazińska

27. E. Pałłasz: La Bicicletta - na chór dziecięcy

28. L. Laprus: Oberek III kanon sł. Ludowe

29. L. Laprus: Kołysanka polska

30. J. Świder: Kołysanka II - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Czechowicz

31. M. Jasiński: Miniatura dziecięca - na 3 głosowy chór dziecięcy lub żeński sł. Wiera Badalska

32. M. Jasiński: Małpa - na 2 głosowy chór dziecięcy tekst J. Brzechwa

33. J. Świder: Wisła - na chór żeński lub dziecięcy (4 głosy) sł. T. Kijonka

34. A. Koszewski: Płot w zimie - na 3 głosowy chór dziecięcy lub żeński

35. A. Hundziak: Muzyka na krzywej wieży - na 3 głosowy chór dziecięcy tekst W. Badalska

36. Romuald Twardowski: Samochwała - na 3 głosowy chór żeński lub dziecięcy sł. J. Brzechwa

37. E. Głowski: Wąż - na 4 głosowy chór dziecięcy lub żeński sł. Ludwik Jerzy Kern

38. A. Koszewski: Na plaży - na 2 głosowy chór dziecięcy teksty poetyckie Józef Ratajczak

39. E. Maćkowiak: Jasna noc - na 3 głosowy chór dziecięcy lub żeński sł. ludowe

40. E. Pałłasz: Jesienny wiatr - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. Wł. Broniewski

41. Z. Bagiński: Figielek - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Tuwim

42. J. Pfeiffer: Moja ziemia - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Porazińska

43. J, Świder: 9 piosenek na 1 - 3 głosy z fortepianem teksty Marek Świder

• Gimnastyka

• Łazienka

• Języki obce

• Wyliczanka

• Komputerek

• Łakomczuch

• Zespół muzyczny

• Kołysanka

• Wycieczka w góry

44. J. Świder: Śpij syneczku - na 3 głosowy chór dziecięcy sł. J. Czechowicz

45. E. Marchwicka, E. Sielicki „ Jakie to łatwe” , Warszawa 1994, WSiP

2. UMIEJĘTNOŚCI UCZNIA W CHÓRZE

1. Różne sposoby rozpisywania głosów w partyturach chóralnych na głosy równe.

2. Rozpoznawanie w partyturze:

• klucza wiolinowego

• oznacznika taktowego i taktów

• wartości rytmicznych nut i pauz

• położenia nut na liniach i między liniami

• znaków dynamiki i artykulacji

• znaków repetycji

• partii sopranu, altu, ewentualnie głosu solowego, akompaniamentu instrumentalnego

3. Emisja głosu:

• higiena głosu dziecka

• ćwiczenia gimnastyczne przygotowujące aparat głosowy do śpiewu

• postawa śpiewacza

• podparcie oddechowe

• pomyślenie przeddźwiękowe - wyobrażenie dźwięku przed jego rozpoczęciem

• mormorando zamknięte i otwarte, rezonans

• ćwiczenia na okrągłość dźwięku oraz metal

• wyrównywanie rejestrów głosowych w całej skali głosu dziecka oraz egalizacja samogłosek

• stopniowe poszerzanie skali głosu dziecka

• artykulacja

• frazowanie

• dynamika

• praca nad dykcją

4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW

Aby cele chóru zostały osiągnięte nauczyciel - dyrygent powinien zadbać o dobrą organizację i prawidłowy przebieg prób i koncertów. Chór jako przedmiot jest obowiązkowy dla uczniów, którzy wybrali tę formę zajęć. Całość chóru to próby i koncerty (występy).

Celem prób chóru jest przygotowanie występów. Udział w występach chóru dla wszystkich jego członków jest obowiązkowy. Nieobecność jednego lub kilku chórzystów na koncercie może zniweczyć ciężką pracę całego zespołu.

W każdym roku szkolnym powinno odbyć się kilka występów w szkole we współpracy z innymi pracownikami szkoły. Należy jednak pamiętać aby prezentowany repertuar uwzględniał możliwości percepcyjne odbiorcy i zachęcał innych uczniów do wstępowania do chóru. Dopuszcza się również samodzielne koncerty chóru. Niektóre występy mogą odbywać się w dni wolne od zajęć lekcyjnych. Uczniowie i rodzice powinni być na to przygotowani już w trakcie wstąpienia dziecka do chóru.

Występy chóru w środowisku, w innym mieście, a także za granicą są nieraz bardzo atrakcyjne gdyż łączą się z możliwością spotkań z innymi chórami oraz z uczestnictwem w wielu atrakcyjnych zajęciach. Czasem konieczność dobrego przygotowania się do konkursu lub innego ważnego występu wymaga bardziej intensywnych przygotowań na obozach chóralnych oraz dodatkowych próbach. Taki tok przygotowań cementuje cały zespół. Terminy prób dodatkowych powinny być dostosowane do możliwości czasowych uczniów, tak aby każdy członek chóru mógł być obecny i rzetelnie uczestniczyć w tych próbach. Obecność całego zespołu daje szansę należytego przygotowania do ważnych występów.

Próba chóru - może być zbiorowa lub sekcyjna. W każdym chórze powinna być przynajmniej jedna próba zbiorowa trwająca 90 minut z przerwą między pierwszą a drugą godziną lekcyjną chóru. W próbie zbiorowej powinni uczestniczyć wszyscy chórzyści podzieleni na soprany i alty. W zależności od zaawansowania są chóry 2, 3 i 4 głosowe.

Chór dwugłosowy jest podzielony na soprany i alty, w chórach trzygłosowych najczęściej sopran podzielony jest na 2 głosy, w chórach czterogłosowych soprany i alty podzielone są na 2 głosy. Pieśni jednogłosowe a capella są szczególnie trudne, gdyż bardzo czytelnie obnażają wszelkie braki w przygotowaniu chóru.

Każda próba chóru rozpoczyna się rozśpiewaniem, podczas którego wszyscy chórzyści przestrzegają prawidłowej postawy śpiewaczej. Nieraz rozśpiewanie poprzedzone jest ćwiczeniami gimnastycznymi przygotowującymi aparat głosowy do dalszych ćwiczeń z udziałem głosu. Wybór ćwiczeń zależy od dyrygenta, który może stosować zestaw stałych ćwiczeń dostosowanych do potrzeb konkretnego chóru i wzbogacać go o nowe, cenne ćwiczenia. Zazwyczaj w zestawie ćwiczeń znajdują się takie, które utrwalają żebrowo - przeponowo - brzuszny tor oddechowy, podnoszenie i opuszczanie podniebienia miękkiego, luźne opuszczanie żuchwy, ruchliwość języka.

Celem uruchomienia rezonansu zalecam śpiewanie ćwiczeń mormorando przy otwartych i zamkniętych ustach. Należy tak dobierać ćwiczenia, aby dźwięk był okrągły i bliski, stosować dużo ćwiczeń na „o” i rozluźnianie na „lo”. Należy zwracać uwagę na miękki sposób atakowania dźwięku, egalizację (wyrównanie samogłosek) w legato, wyrównanie brzmienia w całej skali głosu (wyrównanie rejestrów całościowego i brzeżnego).

W początkowym okresie istnienia chóru należy unikać śpiewania staccato, zastępując je śpiewaniem „non legato”. Rozśpiewanie występuje nie tylko na próbie, dyrygent powinien znaleźć miejsce i czas aby rozśpiewać chór przed koncertem.

Dalsza część próby to praca nad wybranymi pieśniami. Problemy, nad którymi pracowano podczas rozśpiewania, wykonano ćwiczenie na egalizację i ten sam problem konsekwentnie realizuje się w pracy nad pieśnią. Rozśpiewanie i praca nad pieśnią stanowią nierozerwalną całość.

Uczniowie powinni mieć swoje stałe miejsce w chórze. Właściwe ustawienie w głosach pod względem barwy ułatwia dyrygentowi właściwą pracę nad kształtowaniem tej cechy dźwięku w chórze. Łączy się ona z prawidłowym przydziałem do głosów. O tym czy chórzysta lub kandydat do chóru jest sopranem czy altem

decydują dźwięki przejściowe oraz barwa głosu. Czynność przydziału do głosu może również wynikać z obserwacji ucznia na próbie. Wymaga od dyrygenta dużej wiedzy i doświadczenia.

Do próby zbiorowej chóru przygotowują próby w głosach. Oprócz zajęć z emisji głosu realizowanych podczas rozśpiewania na wszystkich próbach realizuje się również naukę czytania nut głosem z omówieniem. Wyjaśnia się znaki notacji muzyki występujące w partyturze chóralnej oraz w ćwiczeniach czytania nut. Nauczyciel sam może ułożyć zestaw ćwiczeń do czytania nut głosem, wykorzystać „Mały solfeż” J. K. Lasockiego lub inne wydawnictwa traktując je jednak wybiórczo. Ważne jest jednak, aby praca nad techniką czytania nut głosem oraz wybranymi problemami emisji głosu np. podparcie oddechowe i inne, typowe dla konkretnego zespołu była prowadzona systematycznie na każdej próbie, Na próbach w głosach należy bardzo dokładnie opanować partie głosowe, wyćwiczyć właściwą dykcję, artykulację, dynamikę, frazowanie, wiele czasu należy poświęcić pracy nad intonacją w chórze. Należy dążyć do śpiewania a capella, kontrolując intonację w trakcie śpiewania i na końcu pieśni. Czasem zmęczenie, rozkojarzenie, brak wystarczającego podparcia oddechowego powodują obniżenie intonacji najczęściej o pół tonu, nieraz emocje, zmiana akustyki powoduje że chór hypertonuje. Uczniów na próbach należy obserwować, z niektórymi należy pracować indywidualnie usuwając wady wymowy i śpiewu. Wiele innych informacji o uczniu nauczyciel może uzyskać na warsztatach chóralnych, wyjazdach koncertowych, w rozmowach indywidualnych. Aby wyżej wymienione cele mogły być osiągnięte muszą być spełnione odpowiednie warunki:

1. Właściwa atmosfera w szkole i dobra organizacja pracy - żaden chór nie będzie się dobrze rozwijał, jeśli nauczyciel pozostanie samotny jako organizator.

2. Środki finansowe na prowadzenie zajęć chóru.

3. Dobrze przygotowany i zaangażowany nauczyciel

Praca w chórze nie może się zamykać w ramach jednostek lekcyjnych, to także warsztaty chóralne, koncerty, wyjazdy, to wspólna radość z osiągniętego sukcesu artystycznego.

Każdy chór szkolny musi mieć zagwarantowaną minimum 1 próbę zbiorową (z wszystkimi głosami) trwającą 2 godziny lekcyjne z przerwą 5 - 10 minut między pierwszą i drugą godziną lekcyjną oraz po 1 godzinie na pracę w głosach. Bardzo wskazane jest aby do dyspozycji chórów były dwie sale prób, jedna o lepszej, druga o gorszej akustyce, a większość prób powinna odbywać się w tej drugiej. Nauczyciel

powinien mieć do swojej dyspozycji 4 - 6 godzin na pracę z chórem.

5. ZADANIA NAUCZYCIELA

Podstawa programowa nałożyła na nauczyciela następujące zadania:

1. Stwarzanie sytuacji dających możliwość przeżyć wewnętrznych, bezinteresownego działania, procesu twórczego - wysiłku i radości towarzyszących twórczej aktywności.

2. Umożliwienie kontaktu z wielkimi dziełami sztuki już od samego początku edukacji.

3. Kształtowanie postaw.

Na zajęciach z przedmiotu chór nauczyciel powinien realizować następujące zadania:

1. Ukazać młodzieży piękno muzyki, nauczyć się ją przeżywać poprzez zespołowe muzykowanie.

2. Pracując nad utworem muzycznym zapoznawać uczniów z problemami wychowawczymi w muzyce, budową dzieła muzycznego, a przede wszystkim uwrażliwiać na piękno harmonii, właściwą artykulację, dynamikę i inne elementy muzyki i ich logiczne następstwo w przebiegu utworu muzycznego.

3. Stwarzać atmosferę radości w obcowaniu z muzyką chóralną podczas prób chóru.

4. Uświadomić dzieciom konieczność dbałości o własne zdrowie, a w szczególności ochrony własnego głosu.

5. Kształtowanie wśród dzieci postaw odpowiedzialności za zbiorowy wysiłek i jego efekty.

6. Kształtowanie i umacnianie pozytywnych zachowań dzieci takich jak: punktualność, koleżeńskość, bezinteresowna życzliwość, pracowitość i wytrwałość w dążeniu do celu, ambicja.

6. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW

Rezultatem wszystkich działań na próbach, warsztatach chóralnych, koncertach jest osiągnięcie celów wychowawczych wyszczególnionych w rozdziałach 1 i 2. Możliwe jest to gdy koncerty chóru, którym towarzyszyły długie przygotowania spotkają się z uznaniem słuchaczy, gdy tym wydarzeniom towarzyszy wiele wspólnych przeżyć.

Uczeń:

1. Stosuje podparcie oddechowe w czasie śpiewu.

2. Śpiewa swoją partię głosową sam i w grupie poprawną dykcją, intonacją, dobrym podparciem oddechowym i prawidłową artykulacją

1. z partytury chóralnej z nut lub przy pomocy nut,

2. z pamięci.

3. Poprawnie i ze zrozumieniem realizuje ćwiczenia emisyjne z użyciem głosu i bezgłosowo.

4. Śpiewa w małych zespołach wokalnych, poprawną dykcją, prawidłową artykulacją, właściwą intonacją, dobrym podparciem oddechowym pieśni chóralne w układzie wielogłosowym.

5. Śpiewa z całym chórem podczas występów i koncertów.

7. PROPOZYCJE OCENY UCZNIÓW

Nauczyciel powinien unikać oceniania jedynie za posiadane wrodzone predyspozycje do śpiewu. Biorąc pod uwagę inny tok zajęć oraz większą liczbę uczniów na chórze niż na innych przedmiotach nauczyciel chóru musi stosować inne sposoby kontroli pracy uczniów niż pozostali pedagodzy. Biorąc pod uwagę cele , do których dąży się na chórze proponuję przyjąć następujące

Kryteria oceniania:

1. Poznawcze - znajomość znaków notacji muzycznej zawartych w partyturach chóralnych. Do oceny tej umiejętności należy podejść elastycznie i ocenić umiejętność stosowania wiedzy razem ze śpiewaniem partii głosowej. Należy tutaj zwrócić uwagę czy uczeń pamięta wskazówki z lekcji i konsekwentnie je realizuje.

2. Kształcące - postępy ucznia ze stosowania umiejętności z emisji głosu zarówno na wprawkach jak i w opanowanym repertuarze. Nauczyciel chóru obserwuje i kontroluje: w jakim stopniu trwale zmienia się sposób śpiewania chórzysty poprawia się brzmienie jego głosu, rosną jego umiejętności w wyniku stosowania różnych metod nauczania, w dłuższym okresie czasu.

3. Wychowawcze - właściwa postawa ucznia wobec swoich obowiązków w chórze, umiejętność współżycia w zespole, odpowiedzialność za zbiorowy wysiłek w chórze i jego rezultaty, udział chórzysty w występach chóru jest obowiązkowy jeżeli został do niego wybrany, aktywność i zaangażowanie ucznia w śpiewie, jego chęć dobrego śpiewania, należyte zachowanie na próbach, pilna uwaga podczas prób, punktualność.

Należy pamiętać, że w chórze wszyscy uczniowie mają odpowiednie predyspozycje do śpiewu, cele wychowawcze w tym właściwa postawa, stosunek do obowiązków w chórze, a w szczególności odpowiedzialność za wspólny wysiłek na próbach uważam za najważniejszy.

8. ZAKOŃCZENIE

Proponowany przeze mnie program nauczania chóru w II etapie kształcenia (kl. IV - VI) jest wynikiem wieloletnich doświadczeń i obserwacji z pracy w chórach dziecięcych. Wdrożony program przyczynił się do osiągnięcia sukcesów Chóru Szkoły Podstawowej nr 11 w Jeleniej Górze w latach 1992 - 2001. Bardzo liczę na to, że chór stanie się dla wychowanków sposobem na życie, że w ich przyszłym dorosłym życiu będzie to okazja do poznania się ludzi, do wspólnych wycieczek, spotkań towarzyskich, do wspólnego muzykowania.

15

---